معصومان( علیهم السلام)همه نور واحد بوده، هدف مشترك‏داشتند; ولى به اقتضاى گوناگون موقعیتها در سیره تربیتى آنان‏دیدگاهها و رفتارهاى تربیتى گوناگون به چشم مى‏خورد.

كنارهم‏نهادن مجموعه دیدگاهها و رفتارهاى تربیتى آنان الگویى كامل ازنظام تربیتى اسلام عرضه مى‏كند. دراین میان امام حسین(ع)از موقعیت ویژه‏اى برخوردار است و این موقعیت‏به زندگى و سیره تربیتى آن حضرت برجستگى خاصى بخشیده است.

اظهار محبت‏

محبت‏ امرى درونى است كه خداوند آن را در دل‏ به ودیعت نهاده است. اما آنچه در این میان مهم مى‏نماید و آثار تربیتى در پى دارد ابراز آن است. این امرى اختیارى است‏ و والدین و مربیان مى‏توانند در پرتو آن زمینه تربیت صحیح رافراهم آورند. چه بسیارند والدینى كه در برابر فرزندان خود محبت فراوان‏دارند اما آن را ابراز نمى‏كنند در حالى كه محبت وقتى سازنده وتاثیر گذار خواهد بود كه فرد مورد محبت از آن آگاهى یابد.امام حسین(ع)به عنوان الگوى تربیتى مطمئن و كامل محبت ‏به ‏فرزندان را از نیازهاى ضرورى آنان دانسته، در قالبهاى گوناگون‏به ابراز آن مى‏پرداخت. گاه با در آغوش گرفتن و به سینه‏چسبانیدن خردسالان، زمانى با بوسیدن آنان و گاه با به زبان‏آوردن كلمات شیرین و محبت‏آمیز. عبیدالله بن عتبه چنین مى‏گوید: «نزد حسین بن على(ع)بودم كه على بن حسین(ع)وارد شد. حسین(ع)،او را صدا زد، در آغوش گرفت و به سینه‏چسبانید، میان دو چشمش را بوسید و سپس فرمود: پدرم به فدایت‏باد، چقدر خوشبو و زیبایى!»¹

تشویق در برابر كار خوب

یكى از شیوه‏هاى تربیتى مورد اتفاق صاحب نظران عرصه تعلیم وتربیت، شیوه كارآمد تشویق است. تشویق به جا و متناسب با فعالیت‏انجام شده، به ایجاد انگیزه در فرد منجر شده، به تكرار و تقویت‏رفتار مى‏انجامد. چه بسا فرزندان از ارزش و اعتبار صفات مثبت‏خود آگاهى‏نداشته، در نتیجه به شخصیت‏حقیقى و توانمندیهاى ‏خویش‏پى‏نبرده، خود را در مقایسه با دیگران ناچیز به شمار آورند. ازاین رو والدین و مربیان باید ویژگیهاى مثبت فرزندان را كشف وبرجسته سازند; مورد ستایش و تشویق قرار دهند. در فرهنگ اسلامى‏ كه تربیت دینى و اخلاقى فرزندان در كانون توجه است ،برتشویق‏فرزندان هنگام بروز رفتارهاى دینى و برجسته كردن صفات اخلاقى ومعنوى آنان بسیار تاكید شده است. امام سجاد(ع)فرمود: من به‏بیمارى شدیدى مبتلا شدم. پدرم بربالینم آمد و فرمود: چه خواسته‏اى دارى؟ عرض كردم: دوست دارم از كسانى باشم كه‏درباره آنچه خداوند برایم تدبیر كرده، نپرسم؟ پدرم در مقابل‏این جمله به من آفرین گفت و فرمود: تو مانند ابراهیم خلیلى; به‏هنگام گرفتارى جبرئیل نزدش آمد و پرسید: از ما كمك مى‏خواهى؟ اودر جواب فرمود:(درباره آنچه پیش آمده)از خداوند سۆال نمى‏كنم. خداوند مرا كافى است و او بهترین وكیل است. در این حدیث ملاحظه مى‏شود كه‏امام حسین(ع)در مقابل پاسخ عارفانه و دلنشین فرزندش كه‏براساس ظاهر حدیث، سن و سال چندانى هم نداشت. جمله «احسنت‏»را به كار برد و او را به «ابراهیم خلیل‏» تشبیه كرد.²

اگر فرزندان به این حد از رشد و استقلال‏رسیدند، باید به آنان اعتماد كرد و به تصمیمها و انتخابهاشان‏احترام نهاد. جوان در طول زندگى با انتخابهاى گوناگون رو به‏روست و یكى از مهمترین آنها گزینش همسراست

اهمیت آموزشهاى دینى و قدردانى از معلمان و مربیان

در اسلام دانش آموزى مورد اهتمام شدید بوده و رهبران دینى‏ پیروان خود را به آموزش و اندوختن دانش، به ویژه معارف دینى،تشویق كرده‏اند. براساس سخنان معصومان(علیهم السلام)، معلمان و مربیان، به‏خصوص آنان كه در تعلیم آموزه‏هاى دینى مى‏كوشند، حق بزرگى‏برجامعه دارند و باید تلاش صادقانه‏شان مورد قدردانى و سپاسگزارى‏قرارگیرد تا رغبت و انگیزه بیشترى بیابند.مرحوم بحرانى درحلیه‏الابرار از شیخ فخرالدین نجفى كه از فضلا و زهاد بود. چنان نقل كرده كه: شخصى به نام عبدالرحمان در مدینه معلم كودكان‏بود و یكى از فرزندان امام حسین(ع)به نام «جعفر» نزدش آموزش‏مى‏دید. معلم جمله «الحمدلله رب العالمین‏» را به جعفر تعلیم‏داد. هنگامى كه جعفر این جمله را براى پدر قرائت كرد، حضرت‏معلم فرزندش را فراخواند و هزار دینار و هزار حله... به اوهدیه داد. وقتى‏حضرت به خاطر پاداش زیاد مورد پرسش قرار گرفت، در جواب فرمود: هدیه من برابر با تعلیم «الحمدلله رب العالمین‏» است. ³

احترام به انتخاب جوان در امر ازدواج

جوانان به سبب كمى تجربه به استفاده از تجارب و نصایح والدین‏نیازمندند، اما آنان دیگر دوران كودكى و نوجوانى را پشت‏سرگذاشته و به حدى از رشد رسیده‏اند كه خود حق انتخاب داشته،براى خود تصمیم بگیرند. از این‏رو، شایسته است والدین در دوران‏كودكى و نوجوانى زمینه استقلال و قدرت تصمیم‏گیرى آنها را فراهم‏آورده، آنان را چنان تربیت كنند كه سمت انتخابهاى معقول وتصمیمهایى منطقى پیش روند و مصالح واقعیشان را بر منافع آنى وزودگذر ترجیح دهند. اگر فرزندان به این حد از رشد و استقلال‏رسیدند، باید به آنان اعتماد كرد و به تصمیمها و انتخابهاشان‏احترام نهاد. جوان در طول زندگى با انتخابهاى گوناگون رو به‏روست و یكى از مهمترین آنها گزینش همسراست. در این مساله،چنانچه فرزند از قدرت انتخاب صحیح و معقول برخوردار است، باید به وى حق انتخاب داد و از ازدواجهاى تحمیلى پرهیز كرد.

یکی ازفرزندان امام حسن مجتبى(ع) ،دختری ازدختران امام حسین(ع)راخواستگارى كرد. امام حسین(ع)به او فرمود: فرزندم! هر كدام را بیشتر دوست دارى انتخاب كن. فرزند امام مجتبى(ع)شرم كرد و جوابى نداد. آنگاه امام حسین(ع)فرمود: من دخترم فاطمه را برایت انتخاب‏كرده‏ام; زیرا او به مادرم فاطمه دختر رسول خدا(ص)شبیه‏تر است.» ⁴

ملاحظه مى‏شود با این كه فرزند امام مجتبى(ع)به احترام عمو ودخترانش به طور مشخص از دختر خاصى خواستگارى نكرد و امر را به‏عمویش وانهاد; امام حسین(ع)به انتخاب وعلاقه فرزند برادرش اهمیت‏داد و از او خواست‏خودش آن را كه بیشتر دوست دارد به همسرى‏برگزیند.

پی نوشت ها:

1- مجمع البحرین، طریحى، ج 2، ص 404.)

 2- بحار الانوار، ج 46، ص 67، ح 34.

3- حلیة الابرار، سید هاشم بحرانى، ج 1، ص 582.

4- موسوعة كلمات الامام الحسین(ع)، ص 632.