امامزادگان قم
علاوه بر بارگاه قدسي حضرت معصومه(س) در اين شهر ستارگان فروزان ديگري بر خاك خفته اند كه آشنايي با تك تك آنان كار بيشتر و مجال گسترده تري مي خواهد. براي راهنمايي زائران كريمه اهل بيت(ع) در اين شماره فهرستي از امامزادگان ديگر قم تقديم مي شود. اميد است در شماره هاي آينده به تقديم گزارش هاي مفيدتري از اين كاروان كوثر موفق شويم.
عبدالوحيد وفائي
پس از به ولايتعهدي رسيدن امام رضا عليه السلام علويان و سادات بي شماري به شوق ديدار وي راهي سرزمين ايران گشتند. ولي بعض از آنان هنوز در نيمه هاي راه بودند كه خبر شهادت امام(ع) را شنيدند و ديگر به حجاز باز نگشته و از خوف جان خويش در مناطق امن ايران بخصوص شهر قم جلاي وطن زدند.
از اين رو بسياري از امامزادگان به اين منطقه مهاجرت كرده و پس از گذراندن عمر طبيعي خويش در همين ديار به خاك آرميدند و بركات و معنويات بسياري را براي اين ديار به بار آوردند.
و اين نيز از افتخارات اين شهر و مردمش به شمار مي رود. زيرا زماني كه فرزندان امامان در گوشه و كنار سرزمينهاي مختلف به شهادت مي رسيدند امامزادگان بسياري در كمال آرامش، زندگي خويش را در اين منطقه سپري مي كردند.
مردم اين ديار همان گونه كه از دخت گرامي امام موسي بن جعفر(ع) به گرمي استقبال نمودند از ديگر امامزادگان و مهاجران سادات نيز استقبال نمودند و برگ افتخار ديگري بر كتاب تاريخ خويش افزودند. شاهد اين مطلب كثرت بي شماري از امامزادگان اين شهر مي باشد. به طوري كه رقم امامزادگان اين خطه را چهارصد و چهل و چهار (444) عدد بيان داشته اند كه بعضي از آنان داراي بقعه و ضريح نيز مي باشند و از زيباترين شيوه هاي معماري عصر و دوران خود بهره مندند.
در اين نوشتار سعي ما بر آن است تا به امامزادگان مشهور و بدون واسطه اين ديار اشاره داشته و سپس به اسامي ديگر امامزادگان بسنده كنيم و مشتاقان و جويندگان اين بحث را به كتابهاي تربت پاكان و گنجينه آثار قم كه در اين باره به بحث مفصل پرداخته اند، ارجاع مي دهيم.
چهل اختران: چهل اختران مقبره جمعي از سادات و امامزادگان - واقع در خيابان آذر - است كه در سابق مركب از سه بنا (چهل اختران، شاهزاده زيد، موسي مبرقع) بوده است ولي اكنون از مجموعه نورهاي به هم پيوسته آنان تشكيل يافته، و زيارتگاهي مشترك را به خود اختصاص داده است.
در اين مكان مقدس، «موسي مبرقع » فرزند امام محمدتقي(ع) از ستارگان درخشان و امامزادگان معروف شهر به خاك سپرده شده است. وي نخستين كس از سادات رضويه است كه در سال 256(ه) در قم رحل اقامت افكنده و در اين شهر باقي مانده است. تا جايي كه تمام سادات رضويه را از نسل ايشان مي دانند.
امامزاده موسي در سال 296(ه) (1) از دنيا رحلت نموده و در منزل خويش - مزار كنونيش در مقربه چهل اختران - دفن گرديده است. در جوار قبر موسي، امامزادگاني چون «محمد» و «زينب » دو فرزند بزرگوار موسي مبرقع; «ام كلثوم »، «فاطمه »، «بريهه »، «ام سلمه » و «احمد بن محمد بن احمد بن موسي » از نوادگان آن بزرگوار و شاهزاده «زيد بن علي » از نوادگان سيدالساجدين(ع) نيز به خاك سپرده شده اند.
امامزاده حمزه: مزار اين امامزاده در خيابان آذر نزديك به «ميدان كهنه » قرار گرفته و مركب از دو بقعه است:
1 - بقعه و مزار شاه حمزه (2) فرزند (بدون واسطه) موسي بن جعفر(ع) و برادر احمد بن موسي (شاه چراغ در شيراز).
2 - بقعه و مزار شاهزاده احمد كه از نوادگان موسي بن جعفر(ع) محسوب مي شود.
امامزاده احمد: چهار امامزاده در شهر قم بدين نام شهرت دارند كه هر كدام داراي بقعه و مزار جدا مي باشند:
1 - امامزاده احمد (در جوار شاه حمزه).
2 - امامزاده احمد (واقع در بلوار 15 خرداد - نرسيده به شاه سيد علي - كه معروف به احمد مياني و ابواحمد و از نوادگان محمد بن حنيفه است).
3 - امامزاده احمد (واقع در خاكفرج).
4 - امامزاده احمد بن قاسم (واقع در فلكه امامزاده قاسم - دروازه قلعه) در باره اجداد اين امامزاده اختلاف نظر است; بعضي او را از فرزندان موسي بن جعفر(ع) و برخي وي را از نوادگان امام جعفرصادق(ع) مي دانند «حسن قمي » نويسنده كتاب تاريخ قم و «شيخ عباس قمي » در كتاب منتهي الامال او را از فرزندان امام صادق(ع) مي خوانند.
امامزاده علي بن جعفر(ع) (3) : وي از فرزندان بدون واسطه امام جعفرصادق(ع) مي باشد (مزار او در خيابان چهارمردان جنب گلزار شهدا، زيارتگاه شيفتگان اهل بيت(ع) است.)
خاكفرج: در خيابان خاكفرج (انتهاي 30 متري كيوانفر) سه بنا وجود دارد كه هر يك از سابقه تاريخي برخوردارند:
1 - امامزاده خاكفرج: مزار شاهزاده احمد از نوادگان امام سجاد(ع).
2 - صفورا: جنب مزار امامزاده خاكفرج است كه برخي وي را از اولاد عمر بن علي بن ابيطالب دانسته اند ولي اصل و نسب اين امامزاده به درستي مشخص نيست. هم اكنون اين مزار به نام «امامزاده محمد» مشهور مي باشد.
3 - قبه هشت گوشه در خاكفرج; كه در وسط آن چاهي وجود دارد. اين بنا از قرنهاي نهم و دهم هجري مي باشد و گويند حضرت ابراهيم خليل(ع) حجرالاسود را از اين مكان برداشته و در كعبه نصب نموده است.
امامزاده شاه اسماعيل (معروف به سيد سربخش): از نوادگان امام صادق(ع) و مزارش واقع در خيابان آذر -روبه روي چهل اختران - است.
شاهزاده ابراهيم: به اين نام دو امامزاده در شهر قم وجود دارد:
1 - امامزاده ابراهيم: واقع در خيابان چهارمردان روبه روي گلزار شهدا. وي را از نوادگان امام موسي بن جعفر(ع) معرفي نموده اند.
2 - امامزاده ابراهيم (بخشي): واقع در خيابان امامزاده ابراهيم، در اين مكان مزار دو تن از نوادگان موسي بن جعفر(ع) به نام «ابراهيم » و «محمد» قرار دارد.
امامزاده شاه جعفر: واقع در خيابان شاه ابراهيم كه يكي از كهن ترين مزارهاي شهر و از نوادگان امام كاظم(ع) به حساب آمده است.
امامزاده سيد معصوم: واقع در انتهاي خيابان نيروگاه و از اولاد امام زين العابدين(ع) است.
شاهزاده عبدالله: از نوادگان امام سجاد(ع) كه در سابق به آن «شاه زيد» مي گفتند. اين مزار بعد از امامزاده سيد معصوم (در قلعه صدري) واقع است.
شاه جعفر غريب: واقع در جاده كاشان نزديك قبرستان بقيع و از نوادگان امام موسي بن جعفر(ع) است.
شاه سيد علي: واقع در بلوار 15خرداد، و از اولاد با واسطه حضرت ابوالفضل العباس شمرده شده است. (اين مزار از احترام خاصي در بين اهل شهر برخوردار مي باشد.)چهار امامزاده (ملا آقابابا): در روبه روي بقعه امامزاده سيد علي - خيابان امامزاده شاه سيد علي، مزار چهار تن از نوادگان امام سجاد - به نامهاي «حسن »، «حسين »، «ابراهيم » و «جعفر» به چشم مي خورد كه به نام «ملا آقابابا» (خادم آنجا) مشهور است.
امامزاه شاه جمال: به اين نام دو امامزاده در شهر قم وجود دارد كه عبارتند از:
1 - بقعه شاه جمال از اولاد موسي بن جعفر(ع)، واقع در خيابان اراك (اول اتوبان كمربندي شهر).
2 - بقعه شاه جمال معروف به «جمال زينب » و «شاه جمال غريب » از اولاد موسي بن جعفر(ع) واقع در جاده كاشان جنب قبرستان بقيع.
امامزاده ناصرالدين: واقع در چهار راه بازار روبه روي در شمالي مسجد امام حسن عسكري(ع) است امامزاده ناصرالدين از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) است.
امامزاده سلطان محمد شريف: از نوادگان حضرت امام زين العابدين(ع) است كه مزار و گنبد وي در خيابان چهارمردان در محله اي به همين نام قرار دارد.
مقبره هاي ديگري به نامهاي «بابا مسافر» (4) و «شيخ اباصلت » (5) در اين شهر معروف است كه از احترامي خاص در ميان مردم برخورار است ليكن امامزاده بودن آنان به ثبت نرسيده است.