هم چنان که بیش تر اشاره شد دستاورهای انقلاب اسلامی، همان آرمان و هدف هایی هستند که به صورت کلی یا جزئی تحقق یافته اند. در ارزیابی دستاوردهای انقلاب اسلامی باید به آرمان های انقلاب اسلامی، وضعیت پیش از انقلاب امکانات و توانایی های کشور و فشارها و توطئه های دشمنان داخلی و خارجی انقلاب توجه کرد.
دستاوردهای انقلاب اسلامی را می توان در دو برهه زمانی مختلف به دوگونه متفاوت مورد بررسی قرار داد. به عنوان مثال سرنگونی رژیم سلطنتی و جای گزینی جمهوری اسلامی و نیز کسب استقلال سیاسی از جمله دستاوردهای انقلاب در زمان پیروزی است، در حالی که پاره ای از آرمان های انقلاب اسلامی، هم چون استقلال اقتصادی که تا حدودی تبدیل به دستاورد شده اند به زمان و تلاش بیش تری نیاز دارد.
به هر حال می توان به اهم دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه های فرهنگ، سیاست و اقتصاد به شکل زیر اشاره کرد.
1.به وجود آمدن محیطی مناسب جهت رشد کمالات اخلاقی و انسانی و بازگشت به خویشتن.
2.زدودن مظاهر فساد - مانند عشر تکده ها و مشروب فروشی ها - از عرصه جامعه.
3.ارتقای نسبی سطح آگاهی های عمومی و روحیه تحقیق.
4.مبارزه با بی سوادی که تا حد زیادی با موفقیت همراه بوده است.
5.امنیت اجتماعی و قضایی و برقراری حقوق مساوی برای مردم.
6.ایجاد روحیه وحدت و برادری.
7.رواج ادبیات انقلابی دینی.
8.افزایش و رشد مطبوعات و نشریات.
9.اسلامی کردن مقررات مدتی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، نظامی و سیاسی.
10.احیای تفکر دینی، تحول در ارزش های اجتماعی(284) و احیای مفاهیمی مانند جهاد، هجرت، شهادت، ایثار، اخلاص و حج سیاسی.
11.هماهنگی بین تعهد و تخصص و دیانت و روشنفکری.
12.همکاری حوزه و دانشگاه.
13.افزایش ظرفیت دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی و حوزه های علمیه.
14.مردمی شدن قوای مسلح و ایجاد و سازماندهی نیروی بسیج مردمی.
15.معرفی الگوی زن مسلمان؛ انقلاب اسلامی با فراهم ساختن زمینه های تشکیل جشنواره های مختلف بانوان، مطبوعات ویژه زنان، تاسیس جمعیت ها و تشکیل مربوطه، فدراسیون ورزشی بانوان و شرکت آنان در صحنه های سیاسی و اجتماعی از جمله کاندیداتوری آن ها برای مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر و روستا، الگویی نوین از زن مسلمان در عصر حاضر ترسیم و تبلیغات منفی علیه اسلام مانند محرومیت زنان از شرکت در فعالیت های اجتماعی و ورزشی را خنثا کرد.
16.خود باوری فرهنگی در کشورهای اسلامی و جهان سوم؛ انقلاب اسلامی ایران بر اساس اصل نه شرقی نه غربی الگوی فرهنگی جدیدی برای مسلمانان و مستضعفان جهان به ارمغان آورد. اندیشمندانی که بالندگی تفکرات اسلامی خود را با کمونیسم و سوسیالیسم یا لیبرالیسم غربی سازگار می دیدند، اینک به تفکر اسلامی رهنمون شده اند. گرایش عمومی به مذهب در جهان با انقلاب اسلامی ارتباط و پیوند واقعی دارد.
17.تاثیر بر نظریات علوم اجتماعی و تئوری پردازان انقلاب؛ انقلاب اسلامی ایران تاثیر ایدئولوژی بر تحولات سیاسی و اجتماعی را به خوبی به تصویر کشید و تئوری پردازان انقلاب، ماندن اسکاچ پل را تحت تاثیر خود قرار داد. از دیدگاه وی هر انقلابی بر مبنای سه عامل قابل تحلیل است: ساخت نظام بین المللی، ساخت اقتدار و ساخت دهقانی، همان گونه که در فصل پیشین دیدیم او به مولفه هایی نظام رهبری، ایدئولوژی، کارگزاران تاریخی و احزاب سیاسی چندان اهمیت نمی داد، ولی با مشاهده انقلاب اسلامی ایران نظر خود را تعدیل کرد(285). از دیگر نظریه پردازانی که از پیروزی انقلاب اسلامی تاثیر پذیرفتند. می توان نظریه پردازان سیستم اقتصاد جهانی مانند احمد اعجاز، حمزه علوی و جان فورن را نام برد. در دیدگاه آن ها عناصری مانند فرهنگ و رهبری دین، برجستگی و اهمیت بیش تری پیدا کرد. همان گونه که در فصل پیشین آمد میشل فوکو نیز در مورد انقلاب اسلامی معتقد است ایرانیان به دنبال وارد نمودن معنویت در حوزه های فردی و اجتماعی بودند و به همین دلیل، انقلاب اسلامی، اولین انقلاب دوران فرامدرن تلقی می شود
1.براندازی حکومت شاهنشاهی و رفع ستم از ملت ایران، شاه می کوشید با تکیه بر پول نفت ارتش 700 هزار نفری، دستگاه های امنیتی - همانند ساواک - و بهره مندی از حمایت بی دریغ بیگانگان بالأخص امریکا، حاکمیت رژیم را مقتدر نشان دهد و تصور تزلزل و سقوط آن را از اذهان بزداید.
در عین حال اراده الهی بر آن قرار گرفت که مردم کوچه و بازار بدون آنکه به سلاح های مدرن مسلح باشند، به سلطه رژیم شاهنشاهی بر کشور پایان دهند.
2.استقرار نظام جمهوری اسلامی، پیروزی انقلاب اسلامی خواسته عمومی در زمینه تشکیل جمهوری اسلامی را محقق نمود. لفظ جمهوری به قالب حکومت و لفظ اسلامی به محتوای آن اشاره دارد. از دیدگاه امام خمینی (رحمه الله علیه) چون حکومت جمهوری ناظر به نظام معرفتی خاصی نیست، با نظام اسلامی و نظریه ولایت فقیه قابل جمع به نظر می رسد. دو مورد از مهم ترین تغییرات کل در اصول و جهت گیری های این نظام عبارت است از شکل گیری نظام مبتنی بر ولایت فقیه و نقش تعیین کننده مردم در سرنوشت خویش از طریق استقرار آزادی های سیاسی و انتخابات عمومی در جامعه.
3.شکل گیری تشکیل های سیاسی مختلف و شفاف شدن مواضع.
4.استقلال سیاسی و کوتاه شدن دست ابر قدرت ها و سایرین از مقدرات کشور.
5.پیوند دین و سیاست و به ارمغان آوردن الگویی نو برای حکومت دینی؛ تبلیغات مارگسیسم مبتنی بر افیون بودن مذهب و تبلیغات نظام های سکولار مبتنی بر لزوم جدا کردن حوزه دین از سیاست بود. پیروزی انقلاب به نام خدا(287)و حکومت خدا(288) نه تنها ثابت کرده که دین، افیون جامعه و ضد حرکت های انقلابی نیست، بلکه توانایی دین در اداره سیاسی جامعه را آشکار کرد. هوبر روزنامه نگار سوئیسی در خصوص تأثیر پذیرفتن الهیات رهایی بخش از انقلاب اسلامی می نویسد:
به دنبال انقلاب اسلامی و شعار جمهوری اسلامی در مورد دفاع از مستضعفین، امریکای لاتین شاهد ده ها کشیش بود که با انتقاد از پاپ خواستار تجدید نظر در آنی کلیسای واتیکان بودند. اوج چنین روندی در احیای مسیحیت در نیکاراگوا خود را نشان داد. چند سال پس از انقلاب اسلامی ایران، صدها کتاب در مورد نقش مذهب در صحنه سیاسی و اجتماعی به بازارهای جهان آمد و بسیاری از دانشگاه ها به تحقیق درباره مذهب پرداختند(289).
6.رشد سیاسی و آگاهی های عمومی مردم و حضور آن ها در صحنه های مختلف و حرکت به سوی قانون گرایی و جامعه مدنی دینی.
7.شکست ابهت غرب و شرق؛ ابهت امریکا و سایر قدرت های خارجی سلطه گر در جریان پیروزی مردم بی سلاح ایران در انقلاب، مقاومت در مقابل توطئه های بیگانگان و هم چنین در جریان جنگ تحمیلی شکست. این تحول شگرفت در خصوص انقلاب ایران، معلول تحول فرهنگی، تسلیم ناپذیری و روحیه شهادت طلبی مردم قلمداد می شود(290).
8.تجدید حیات سیاسی اسلام در عالم و کسب عزت برای ملل مستضعف و جهان سوم؛ برنارد لوییس در سخنراین 1985م. خود درباره اصول گرایی اسلامی اظهار داشت تا همین اواخر گفتن این مطلب که اسلام و مذهب در ساست کشورهای مسلمان از اهمیت برخوردار است، به مذاق کارشناسان غربی خوش نمی آمد، ولی اینک با ظهور (امام) خمینی موضع آن ها تغییر کرده است. انقلاب ایران حتی برای غیر مسلمان نیز پیام آزادی از سلطه و ستم را به همراه داشت.
9.مبتنی کردن سیاست خارجی و ارتباط همواره تحت نفوذ قدرت های استعماری و بیگانه بوده است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی بر اساس نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه کشور و روابط صلح آمیز با دول غیر محارب استوار می باشد(291) از نمودهای عینی تحول در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، قطع رابطه سریع با رژیم اشغال گر قدس و رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی بود. شاه با این دو رژیم، روابط سیاسی و اقتصادی گسترده ای داشت و بخش قابل ملاحظه ای از نفت مورد نیاز آن ها را نیز تامین کرد. نلسون ماندلا، رهبر کنگره ملی آفریقا و اولین رئیس جمهور آفریقای جنوبی پس از رهایی از آپارتاید، در جریان سفر به ایران اظهار داشت:
انقلاب اسلامی ایران تحت رهبری امام خمینی امیدهای فراوانی را برای قیام مردم آفریقای جنوبی در مبارزه با بی عدالتی به همراه داشته است و بدون تردید تاریخ هرگز نقش ایران اسلامی را فراموش نخواهد کرد(292).
10.صدور پیام انقلاب و حمایت از نهضت های آزادی بخش؛ اکثریت به اتفاق محققان مسایل اسلام، خاورمیانه و جهان عرب متفق القولند که انقلاب اسلامی در ایران، بزرگ ترین محرک جنبش های سیاسی اسلامی بوده است. در این میان کشورهایی مانند لبنان، عراق، کشورهای حوزه خلیج فارس، افغانستان، پاکستان، تونس، فلسطین و شمال آفریقا به شکل مستقیم و سوریه، نیکاراگوا و آفریقای جنوبی به شکل غیر مستقیم از انقلاب ایران متأثر بوده اند(293).
هفته نامه اشپیگل در آستانه پانزدهمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نوشت:
انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی حیات تازه ای به مسلمانان سراسر جهان بخشیده است... اسلام مبارزترین مذهب دنیا با انرژی خود 2/1 میلیارد مسلمان را برانگیخته و آنان را برای تشکیل حکومت الله در کره زمین به حرکت در آورده است(294).
11.ترسیم چهره صلح طلبانه ای از اسلام با اثبات مظلومیت ملت ایران در جریان جنگ تحمیلی و با طرح نظریه گفت و گوی تمدن ها و سعی در ایجاد ارتباط بین ملت ها و تشنج زدایی در سطح دولت ها: این طرح به زودی توسط مجمع عمومی ملل متحد و پارلمان اروپا مقبول افتاد و سال 2001 سال گفت و گوی تمدن ها نام گرفت.
پیروزی انقلاب اسلامی دستاوردهای اقتصادی مانند حفظ ذخایر زیر زمینی و جلوگیری از غارت آن ها توسط بیگانگان و استثمارگران، جلوگیری از اسراف و تبدیز و سوء استفاده از بیت المال توسط خاندان شاهنشاهی، توجه به روستاها و برخوردار نمودن آن ها از امکانات مختلف، نوسازی و تقویت امکانات زیست شهری مانند گاز رسانی و... تقویت زیر بناهای توسعه مانند تربیت نیروی انسانی ماهر، انرژی، سدسازی، توسعه ارتباطات و راه ها و بنادر، تقویت و گسترش مراکز آموزشی در تمام سطوح وسعی در راستای خود اتکایی اقتصادی و صنایع نظامی را به همراه داشته است. در عین حال برخی موارد مانند، بروز جنگ تحمیلی و تحریم و محاصره اقتصادی مهم ترین موانع در این راستا به شمار می آیند، جنگ هشت سال عراق علیه ایران خسارتی بالغ بر 1000 میلیارد دلار - معادل هزینه 70 سال کشور - به همراه داشته است. قیمت نفت که با پیروزی انقلاب اسلامی، از 13 دلار به مرز بشکه ای 40 دلار رسیده بود(295) پس از گذشت چند سال به بشکه ای 8 دلار سقوط کرد و تقریباً دیگر از بشکه ای 18 دلار فراتر نرفت و اقتصاد متکی به نفت ایران را دچار نوسان نمود. این در حالی است که برای استخراج هر بشکه نفت 6 دلار هزینه می شود.
گرایش به جای گزینی صادرات غیر نفتی به جای نفت باعث شده است که این نوع صادرات که پیش از انقلاب حدود نیم میلیارد دلار بود به مرز 5 میلیارد در سال برسد.
در مجموع می توان گفت دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران بی شمار می باشد. در عین حال چالش های داخلی و خارجی انقلاب اسلامی نیز همواره آرمان ها و دستاوردهای انقلاب را با مشکل رو به رو ساخته است.
بحث دستاوردهای انقلاب اسلامی را با کلامی از امام خمینی (رحمه الله علیه) به پایان می بریم:
به ملت عزیز ایران توصیه می کنم که نعمتی که با جهاد عظیم خودتان و خون جوانان برومندتان به دست آورده اید هم چون عزیزترین امور قدرش را بدانید و از آن حفاظت و پاسداری نماید و در راه آن که نعمتی عظیم و الهی و امانت بزرگ خداوندی است کوشش کنید و از مشکلاتی که در این صراط مستقیم پیش می آید نهراسید که: ان تنصرالله ینصرکم و یثبت اقدامکم(