تدبر به معناي عميق و ژرف انديشي و عاقبت انديشي است.{1} در قرآن مجيد اين واژه چهار بار در مورد قرآن به كار رفته است:
1. (افلا يتدبرون القرآن و لو كان من عند غيرالله لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً);{2} آيا درباره قرآن نميانديشيد؟ اگر از سوي غير خدا بود، اختلاف فراواني در آن مييافتند.
2. (افلم يدبروا القول);{3} آيا آنان در اين گفتار نينديشيدند/
3. (افلا يتدبرون القران ام علي قلوب اقفالها);{4} آيا آنها در قرآن تدبر نميكنند، يا بر دلهايشان قفل نهاده شده است/
4. (كتاب انزلناه اليك مبارك ليتدبروا آياته و ليتذكر اولوالالباب);{5} اين كتابي است پر بركت كه بر تو نازل كرديم تا در آيات آن تدبر كنند و خردمندان متذكر شوند.
از دقت در اين آيات روشن ميشود كه الهي بودن قرآن بدون تدبر در آن معلوم نخواهد شد، و بدون تدبر در قرآن نميتوان از ذخاير بيكران و پر خير و بركت كلام خدا بهرهاي جست، و از ظلمات شك و ترديد و حيرت و سرگرداني خود را رهانيد، و به ايماني راسخ و يقيني استوار دست يافت.
همچنين بدون انديشه و ژرف و عميق نگري در قرآن، عمق آيات را نميتوان دريافت، و به حقايق شگفتانگيزش پي برد، تدبر در قرآن داراي زمينهها، شرايط، اصول و قوانين و شيوهها و مراحلي است كه دانشمندان در اينباره به طور مفصل سخن گفتهاند.{6}
فضيلت هر كاري در خوب انديشيدن و تدبر در آن است. از علي بن موسي الرضا(ع) به نقل از جدش آمده است كه تدبر هم رديف و همراه و بلكه در مرتبه اعلي از خشوع قلب و صفاي باطني و نشاط روحاني و معنوي است.
اين نيز مسلم است كه ذكر بيفكر و تدبر لقلقه زباني بيش نيست و آنچه ما را به فلاح و رستگاري ميرساند همان ذكر آميخته با تفكر و تدبر در جميع حالات است اصولاً ذكر و تفكر سبب ميشود كه ياد خدا در اعماق جان انسان رسوخ كند و ريشههاي غفلت و بيخبري كه عامل اصلي هر گونه گناه است بسوزاند و انسان را در مسير فلاح و رستگاري قرار دهد.{7}
[1].لسان العرب، ابن منظور، واژه دبر/
[2].سوره نسا، آيه 82/
[3].سوره مؤمنون، آيه 68/
[4].سوره محمد، آيه 24/
[5].سوره ص، آيه 29/
[6].جهت آگاهي بيشتر در اين زمينه به كتاب تدبر در قرآن، وليالله تقيپور، انتشارات اسوه مراجعه فرماييد/
[7].غررالحكم، ج 2، ص 59/