زینب کبری علیهاالسلام از ولادت تا شهادت

زینب کبری (سلام الله علیها)

از ولادت تا شهادت

مرحوم آیت الله علامه سید محمد کاظم قزوینی (رحمه الله)

پیام مقدس: ناشر ترجمه: کاظم حاتمی طبری

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على أفضل الخلق أجمعين، سيدنا محمّد و آله الطيبين الطاهرين و لعنة الله على اعدائهم لعنة دائمة الى يوم الدين.

زينب كبرى دومين بانوی بزرگ از بانوان گرامی خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است؛ زندگی پربار آن حضرت آکنده از فضایل و کرامات بوده؛ موجبات بزرگی جلالت قداست و روحانیت در آن موج زده پر از توانایی ها ،قابلیت ها و عوامل رشد و پیشرفت بوده است.

از همین رو است که هر صفحه از صفحات نورانی زندگی آن بزرگوار سزاوار تحقیق و بررسی است؛ از یک طرف مطالعه زندگی آن حضرت به عنوان مطالعۀ زندگی یکی از اولیای بزرگ خدا از برترین انواع عبادت و تقرب به خدای متعال است.

و از دیگر سو، دقت و تدبر در قعطات تاریخی که از زندگی این بانوی بزرگوار به دست ما رسیده می تواند درس های مفیدی را در پی داشته باشد که در بسیاری از عرصه های زندگی یاری کننده انسان است.

به علاوه که نگاشتن زندگی نامه درخشان آن حضرت می تواند کوششی در راه ارائه الگویی روشن و مناسب برای زنان با ایمان بوده، بلکه بهترین اسوه برای هر زنی است که در پی دستیابی به زندگی سعادتمندانه و رسیدن به بهشتی است که پهنای آن به وسعت آسمان ها و زمین است.

ص: 7

و چه خوب و زیبا است که زندگانی این بانوی بزرگ را در کتابی مورد مطالعه قرار دهیم که به قلم یکی از ستارگان درخشان آسمان نگارش و سخنوری به رشته تحریر در آمده است؛ مرد شجاعی که قلم و زبانش نمونه بارز جهاد در راه خدا بوده است؛ این شخصیت ،بزرگوار علامۀ بزرگ و سخنور ،نامی سید محمد کاظم قزوینی قدس سره است.

این که علامه قزوینی یک خطیب برجسته حسینی و سخنران توانای اجتماعی ،بوده وی را قادر ساخته است تا در زمینه تحقیق و مطالعه در زندگی حضرت زینب علیها السلام به نتایج سودمند بسیاری دست یابد.

شاید اولین روزی که فکر تألیف کتابی در بارۀ حضرت زینب علیها السلام به ذهن آن مرحوم خطور کرد یکی از روزهای سال 1396 ه- .ق باشد؛ روزهایی که مشغول تأليف كتاب خود در بارۀ زندگی سرور زنان دنیا و آخرت؛ حضرت صدیقه طاهره حضرت زهرا علیها السلام بود اما موانع باعث شد که نتواند به زودی این فکر را پیاده کرده و این آرزو را برآورده سازد.

تا این که در سال 1409 ه- .ق عزم خود را برای تألیف این کتاب جزم نموده و نگارش کتاب زندگی حضرت زینب علیها السلام را آغاز کرد.

علامه قزوینی با جدیت تمام تلاش کرد تا مواد تاریخی لازم برای بررسی زندگی آن حضرت در مرحلهٔ پیش از واقعه کربلا و روشن کردن جنبه های مختلف این برهه از زندگی ایشان را جمع آوری و تحلیل نماید؛ چرا که این بانوی بزرگوار حدود پنجاه و شش سال از عمر شریف خود را قبل از فاجعه کربلا گذرانده و

ص: 8

این دورۀ تاریخی نیز آکنده از رویدادها وقایع و مطالب تازه ای است که آن حضرت در همۀ آن ها نقش فعالی داشته است؛ وی دارای شخصيتى بسيار قوى بوده؛ بانوی صحنه های دشوار سخنوری توانا و رهبر زنان اهل بیت بلکه پیشوای همه زنان مؤمنه بوده است.

اما...

ما در بارۀ زندگانی این بانوی بزرگ چه می دانیم؟

از روزی که طفل خردسالی بود و مادرش فاطمه زهرا علیها السلام را از دست داد؟

از روزگاری که دختر نوجوانی بود و در خانه پدر می زیست؟

از روزهایی که پشت و پناه پدر و برادران خود بود؟

از کیفیت ازدواج و زندگی زناشویی او؟

از چگونگی تربیت و شیوه های وی در پرورش فرزندانش؟

از راز موفقیت او در اداره خانواده؟

از چگونگی فعالیت وی در رهبری حرکت زنان و نقش اصلاحی او در هدایت بانوان؟

از جلسات درس و سخنرانی که به مدت چهار سال برای زنان کوفه برگزار می نمود؟

از این که او چگونه توانست ميان حجاب و فرهنگ عفت و تعليم دين و تمدّن و بالأخره خانه و جامعه، جمع کند؟

از جنبه های مختلف اخلاقی او همچون ،عبادت ،پارسایی سخاوت، خیرخواهی برای دیگران و....؟

از دانش هایی که بدون آموختن از کسی به صورت مستقیم

ص: 9

به او رسیده است؟

از ویژگیهای منحصر به فردی که او را- به حق - دومین سرور زنان اهل بیت و بلکه زنان تاریخ بشریت ساخته است؟

از صفات روحی نادری که وی را قادر کرده تا ستاره درخشان آسمان افتخار و جاودانگی بماند و نامش در کنار نام برادرش حضرت امام حسین علیه السلام به عنوان بهترین یاری کنندگان دین و فریاد برآورندگان بر ضد ظالمین بدرخشد؟

از تصویر روشنی که حضرت زینب علیها السلام از یک زن مؤمنه آرمانی ارائه نموده است؟

و...

آری

علامۀ قزوینی همه تلاش خود را به کار بست تا مواد تاریخی لازم را برای مطالعه در زندگی این بانوی بزرگ جمع آوری کند اما متأسفانه در میانهٔ راه به بیماری لاعلاجی دچار گردید که به سرعت در جسم وی پیش می رفت و جریان تألیف این کتاب را کند و کندتر می کرد تا این که پیش از تکمیل شدن بعضی از فصول این کتاب به فوت ایشان منجر گردید.

او بعضى از صفحات این کتاب را روی تخت بیمارستان ابن سینای کویت و در ایامی که برای انجام بعضی از آزمایش های پزشکی در آن جا بستری بود نوشت.

ایشان به دو دلیل بسیار مشتاق بود که کار تألیف این کتاب تکمیل شده و به سرانجام برسد:

ص: 10

1- خوابی که دیده بود.

2- احتمال فوت ایشان در اثر این بیماری.

اما خوابی که دیده بود به این صورت بود که ایشان در هنگام تألیف کتاب پس از پایان نگارش فصل (خواستگاری کردن مروان از دختر حضرت زینب علیها السلام برای یزید بن معاویه) فقیه ،نامدار حاج آقا حسین قمی قدس سره متوفای سال 1367 ه- .ق را در خواب دید که به سوی او آمده و وی را گرم در آغوش گرفت و گفت: «قَبَّلَ اللهُ يَدَى یعنی خدا دستت را ،ببوسد، يا إِنَّ اللهَ يُقَبِّلُ يَدَى يعنی خدا دستانت را می بوسد»!

سید از خواب بر می خیزد و چون این خواب را بسیار مهم می داند در تعبیر آن بسیار فکر می کند و علیرغم این که خود اطلاعات وسیعی در تعبیر خواب داشت برای تعبیر آن به یکی از دانشمندان متخصص در تعبیر خواب مراجعه کرد.

آن عالم به ایشان گفت آیا خدمتی برای یکی از نزدیکان امام حسين علیه السلام مثل همسر یا خواهر آن حضرت انجام داده ای؟

سید گفت: آری من مشغول نوشتن کتابچه ای در بیان احوال حضرت زینب کبری علیها السلام هستم.

آن عالم گفت: خدمت تو مورد رضایت حضرت امام حسین علیه السلام قرار گرفت و معنی جملهٔ خدا دستت را می بوسد این است که خدا آن چه را که نوشته ای از تو قبول کرده است.

وقتی پدرم این کتاب را تألیف می نمود از من می خواست تا آن را با خود به خانه برده و با دقت مورد بررسی قرار دهم و ملاحظات و پیشنهادهایی را که ممکن است داشته باشم ارائه نمایم.

ص: 11

پس از فوت او که خدایش بیامرزد به نظرم رسید که با توجه به بعضی از اصلاحاتی که مرحوم پدرم در آخرین سال های عمر خود به آن ها رسیده بود این کتاب را تکمیل کنم.

اقدام به این کار را نیز به دو دلیل بر خود واجب دانستم:

اولین دلیل- که دلیل اصلی نیز بود - ارائه خدمتی ناچیز به درگاه سرور و بانویم حضرت زینب کبری بود.

دلیل دوم این بود که روح پدرم را شاد کرده باشم.

در این جا دوست دارم توجه خوانندگان را به چند نکته جلب کنم اول سعی من بر این بوده است که متن کتاب را از مطالبی که خود بر افزوده ام جدا کنم و به همین دلیل مطالب خود را در پاورقی آورده و در پایان هر پاورقی عنوان «محقق» را قرار دادم.

این کار این امکان را به خوانندگان محترم می دهد تا با قلم شیوای مرحوم پدرم انس گیرند.

دوم: کار من در تحقیق این کتاب به این ترتیب بود که از ابتدا تا انتهای کتاب را به دقت مطالعه نموده و ضبط صحیح روایات را با مراجعه به مصادر آن ها آورده و آدرس را ذکر نموده و معنی بعضی از لغات سخت را نیز با مراجعه به کتاب های لغت بیان نمودم.

سوم: چون بعضی از این کتاب های منبع چاپ های متعددی داشت و این مسئله باعث اختلاف در شماره جلد و صفحه می،گردد در پایان کتاب لیست منابع و مصادر مهم کتاب را نیز آوردم تا نام کامل مؤلف و سال و محل چاپ منبع در دسترس بوده و سهولت بیشتری برای خوانندگان فراهم شده باشد.

ص: 12

شرح حال مؤلف:

حال نگاهی گذرا به زندگی مؤلف کتاب؛ علّامه قزوینی می اندازیم:

وى سيد محمد كاظم، فرزند مجتهد فقیه آية الله سید محمد ابراهیم فرزند عالم بزرگ و مرجع ،زمان آیة الله سيد محمد هاشم موسوی قزوینی .است

او در سال 1348 ه-.ق، در شهر مقدس کربلا و در خانواده ای آکنده از دانشمندان ،فقها خطبا شعرا و مردان فكر و ادب و قلم دیده به جهان گشود خاندان وی از شریف ترین خاندان هایی به شمار می رفت که در مدتی متجاوز از دویست و پنجاه سال در منطقة كربلا سكونت گزیده بودند.

مقدرات الهی چنین خواست که وی تنها فرزند پدر و مادر خود باشد؛ چرا که دست ،اجل پیش از وی همۀ سیزده تن برادر و خواهر وی را که نوگلانی در سن طفولیت بودند چیده بود.

سپس دست روزگار تیرهای حوادث ناگوار را به سوی وی نشانه رفت از جمله این که در سن ده سالگی به مرگ مادر مهربان خود مبتلا گردید و این تنها فرزندِ بی مادر نازدانه پدر شد اما دوازده سال بیشتر نداشت که پدر خود را نیز از دست داد و پس از مرگ پدر شرایط سخت از هر طرف زندگی وی را تحت فشار قرار ،داد اما دو عنصر مهم اعتماد به نفس و توکل بر خدا در جان وی به اندازه ای زیاد بود که وی را در برابر همۀ این فشارها و ناملایمات مقاوم می نمود.

ص: 13

وى تحصیلات دینی خود را در حوزۀ علمیۀ مقدس كربلا تكميل کرد تا به درجه بالایی از دانش و فرهنگ رسیده و در خطابه و منبر چنان تخصص یافت که از مشهورترین خطبای زمان خود گردید.

وی در ماه های مبارک رمضان جلسات مستمر سخنرانی داشت و از ویژگی های مجالس او این بود که سخنرانی هایش منحصر به بحث های تاریخی صرف نبوده بلكه شامل مباحث تربیتی و ارشادی نیز می شده است؛ از دیگر ویژگی های این جلسات این بود که اکثریت مخاطبان آن را جوانان و اقشار بیدار و تحصیل کرده تشکیل می دادند

علامه قزوینی همچنین تعدادِ ،زیاد بلکه نسل ممتازی از سخنرانان مذهبی و خطبای حسینی را پرورش داد که امروزه از بارزترین و مشهورترین سخنرانان و خطبای جهان تشیع در عصر حاضر هستند.

وی در سال 1380ه- . ق مؤسسه دینیای به نام «رابطة النشر الاسلامى» تأسيس نمود که هدف ،آن ارسال کتاب های دینی به صورت مجانی برای مسلمانان سراسر جهان بود؛ کتاب هایی که از مذهب اهل بیت سخن به میان می آورد.

فعالیت این مؤسسه ابتدا از منطقهٔ مغرب عربی آغاز گشته و به تدریج به کشورهایی چون ،الجزائر، لیبی، تونس و بعضی از کشورهای آفریقایی چون سنگال و نیجریه نیز امتداد پیدا کرد.

علامه قزوینی از طریق این مؤسسه توانست بسیاری از اهالی مغرب را - که تا بدان حد در ناآگاهی نگاه داشته شده بودند که به تبعیت از بنی امیه روز عاشورا را روز عید و جشن و شادمانی و

ص: 14

مناسب برای برگزاری مراسم عروسی می دانستند، آگاه نموده و از خواب غفلت بیدارشان نماید.

باید دانست که روز دهم ماه محرم در نزد اهالی کشور مغرب از بزرگ ترین اعیاد میهنی به شمار آمده و به نام (عید عاشورا) معروف بود علامه قزوینی در سال 1388 ه- .ق به مغرب مسافرت نموده و دو هفته قبل از عاشورا مقاله آتشینی نوشت و در مجله «العَلَم» به چاپ رساند که در آن مغربیان را از این که روز حزن و اندوه آل رسول خدا را روز شادی و سرور خود قرار داده اند بسیار سرزنش نموده و این عمل آنان را گردن کشی و اعلام جنگ ضد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دانست و آنان را از خطراتی که چنین موضع گیری توهین آمیزی نسبت به آل بیت پاک و مطهر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می توانست برای آنان در بر داشته باشد بیم داد.

اهل مغرب پس از اطلاع از این حقایق دچار ترس و وحشت شدند و همان سال انتشار مقاله سالِ پایانِ شادی و سرور در روز عاشورا گردید و روز دهم محرم مانند سایر روزهای سال بدون شادی و تبریک شد.

این دست آورد درخشان نشان از شایستگی سید قزوینی و موفقیت برنامه ریزی وی دارد.

این مؤسسه علیرغم بودجه اندک خود توانست ظرف بیست سال بيشتر از دو میلیون کتاب منتشر نماید.

علامه قزوینی در عرصه جهاد با قلم نیز از ابتدای جوانی فعالیت خود را آغاز نمود و به نوشتن مقالات و کتاب های مختلفی پرداخت. از مشهورترین مؤلفات او است: «شرح نهج البلاغة»،

ص: 15

سلسله کتاب هایی دربارهٔ زندگانی اهل بیت که تحت عنوان «... من المهد الى اللحد» يعنى «... از گهواره تا گور» منتشر می شد وی توانست زندگی شش تن از معصومان را در ضمن این دوره کامل ،نماید او در سال های آخر عمر خود تألیف دایرة المعارف بزرگ و بی نظیری را در شصت ،جلد در رابطه با زندگی حضرت امام صادق علیه السلام آغاز نمود که این طرح ،بزرگ از گسترده ترین خدمات جاودان این علامۀ بزرگوار .است

از دیگر نقاط درخشان زندگی علامه قزوینی این است که وی در سال 1398 ه- .ق برای رساندن صدای اسلام و اهل بیت علیهم السلام به مسلمانان و شيعيان استرالیا سفری به این کشور نمود؛ مردمی که در اثر فقدان بیداری دینی و عوامل تشدید کننده ای چون غربت و دوری از جوامع اسلامی در زیر فشار فقر دینی و فرهنگی به سر می بردند.

وی مسجد بزرگی به نام (مسجد فاطمه زهرا علیها السلام) در شهر سیدنی تأسیس کرد و ده ها سخنرانی مستمر و هدفمند در آن جا ایراد نمود که بیش از یک ماه به طول انجامید. وی همچون سردار بزرگ فاتحی بود که کشور دور دستی را فتح کرده و تحول مهمی در دل و جان آن مردم ایجاد نموده بود؛ وی روح ایمان و پایبندی به اصول دین حنیف و احساس سربلندی و افتخار به مذهب حق که مذهب اهل بیت علیهم السلام است را در دل آنان زنده کرد.

***

وی حدود چهل و شش سال در وطن ،خود کربلا اقامت نمود و در سال 1394 ه- . ق از عراق به کویت مهاجرت نمود و شش سال در

ص: 16

این کشور ماند؛ او در طول این مدت دست به فعالیت وسیع و فشرده ای زد و نسل مؤمنی از جوانان را تربیت نمود. سپس در سال 1400 ه-.ق به ایران مهاجرت کرد و در شهر مقدس قم ساكن گردید و خدمات دینی خود را در عرصه منبر و قلم پی گرفت که او بهترین معلم و مربی مردم و بهترین مرثیه گر بر حضرت سید الشهدا علیه السلام بود.

ایشان دو سال و نیم قبل از فوت مبتلا به بیماری شد که به تدریج دو عصب از اعصاب مغز وی را که مربوط به حرکات ارادی زبان و تلفظ و تکلم همچنین خوردن و بلع غذا بود فلج کرد و سر انجام پس از تحمل رنج و مرارت در ماه های پایانی ،عمر به فوت ایشان منجر گردید.

وی در روز پنجشنبه سیزدهم جمادی الثانی سال 1415 ه- .ق دار فانی را وداع گفته و به جوار رحمت حق تعالی شتافت، روحش شاد.

تشييع جنازه باشکوهی در شهر مقدس قم برای ایشان انجام شد که اقشار مختلف مردم در آن شرکت کردند.

وی از خود سه دختر و پنج پسر به جا گذاشت که دو تن از آنان در فن خطابه و تأليف متخصص گشته و سه تن دیگر به رشته فقه و اجتهاد پرداختند.

در پایان پیش از هر کس دیگر خدا را شکر گزارم که مرا توفیق داد تا این کتاب را مورد تحقیق قرار داده و منتشر نمایم، سپس از همه کسانی که در این کار نقشی داشته و مرا در انجام آن یاری دادهاند تشکر می کنم و از آن میان از خطیب ماهر و مخلص جناب

ص: 17

شيخ على اكبر قحطانى نام می برم که کتاب های مربوط به حضرت زينب كبری علیها السلام را از کتابخانه پررونق خود در اختیار ما قرار داد.

مصطفی قزوینی

9/ 12 / 1420 ه-ق. قم - ایران

ص: 18

به تو ای سرور و مولای ما

ای سرور شهیدان و فرزندزاده رسول خدا

ای اباعبدالله الحسين

این صفحات را که از خواهرت سخن به میان می آورد به تو اهدا می کنم؛ خواهری که در دریافت موهبت های الهی با تو از یک پستان شیر نوشیده همتای تو در عظمت همپای تو در جهاد و شریک تو در تحمل مصیبت ها بوده است؛ او زینب کبری است.

که بر تو و بر او نیز بر جد و پدر و مادر و برادرتان امام حسن علیه السلام هزاران درود و سلام باد.

آیا با قبول این خدمت ناچیز بر من منت خواهی نهاد؟

محمد کاظم قزوینی

شهر قم - ايران سال 1409 ه- .ق

ص: 19

ص: 20

سپاس خدای را چنان که شایسته آن ،است، سلام بر برترین بنده خدا و شریف ترین مخلوقاتش محمد و خاندان پاکش هم آنان که خدای متعال هر پلیدی را از آنان دور کرده و پاک و پاکیزه شان ساخته است.

اما ،بعد در تاریخ بشر مردان و زنان بسیاری بوده اند که در رشته های مختلف دانش و فن از نبوغ ویژه ای برخوردار بوده و آوازه ه ایشان در جهان منتشر ،گشته و اعجاب و تحسین و احترام و تجليل همه جوامع بشری را بر انگیخته اند؛ چرا که آنان دارای امتیازاتی نسبت به سایر افراد جامعه هستند.

طبیعی است که هر انسانی که دارای مزیتی نسبت به دیگران ،باشد بر آنان که فاقد این مزایا هستند برتری خواهد یافت.

اولیای خدا به دلیل تعدد موارد نبوغی که دارند در رأس این نوابغ هستند.

خاندان شریف ،نبوی مردان و زنانی را در خود دارد که بارزترین عناوین دفتر وجود بوده و در رأس همه بزرگانی قرار دارند که روزگار محال است مانند آن ها را بیاورد.

ما در صدد آن هستیم که در این کتاب از بانویی سخن به میان آوریم که سیزده قرن و نیم پیش می زیسته و زندگی وی از هر لحاظ نسبت به ساير زنان تاریخ ممتاز می باشد.

ص: 21

او حضرت زينب كبرى علیها السلام دختر حضرت امام علی اميرالمؤمنين علیه السلام است.

وی نادره ای از نوادر ،هستی آیت ابداع در خلق خدای متعال جامع آیات ،عظمت و افتخار تاریخ است.

اگر همه عوامل بزرگی و موجبات شرافت را با همه انواع و اقسام مختلفی که دارند در تاریخ ،بشریت گردآوری نماییم خواهیم دید که همه یا دست کم بیشتر آن ها در حضرت زینب كبرى علیها السلام وجود دارد.

اگر زندگی این بانو را از لحاظ قانون وراثت مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید که هاله هایی از شرافت و جلالت وی را در بر گرفته .است

شرافتی که به جز مادرش حضرت فاطمه زهرا علیها السلام هیچ زن دیگری به آن دست نیافته و نخواهد یافت و حتی امید دست یافتن به آن را در سر نخواهد پرورد.

او بزرگ ترین دختر حضرت امام امیرالمؤمنين على بن ابى طالب علیه السلام است. مولایی که دومین مرد بزرگ جهان هستی است، وی الليل پس از شخصیت ممتاز رسول خدا صلی الله علیه و آله، شریف ترین کسی است که آسمان بر وی سایه افکنده و زمین وی را بر پشت خود حمل نموده است.

مادرش نیز خانم فاطمه زهرا علیها السلام است که سرور زنان دو جهان و برترین و شریف ترین زن در جهان است.

چه باید گفت دربارهٔ چنان مادری که چنین دخترى به دنيا آورد؛ دختری با پختگی و کمال زودرس که از سینه برترین

ص: 22

مادران عالم شیر فضیلت نوشیده و در دامان دختر و حبیبه و عزيز رسول خدا صلی الله علیه و اله پرورش یافته است.

این دختر حاصل عمر پدر و مادری است که ویژگی های ممتازه و مکارم اخلاق در زندگانی هر کدام از آن ها پرتو افکن است و هر صفحه از صفحات زندگی ،آنان افق های وسیعی در برابر انسان می گشاید تا مرغ فکر خویش را در عرصه آن به پرواز در آورد و ستارگان فضیلت در آسمان آن بدرخشد

آری.

او زینب است.

و چه می دانی که زینب کیست؟

«او زینب است؛ دختر پیامبر ،امین او زینب است؛ مادر محنت مصيبت»

«او دختر حیدر است؛ وصی پیامبر و دختر فاطمه و خواهر حسن و حسین است». (1)

گذشته از شرافت نسب..

آیا برخورداری از دانش سرشار که فصاحت و بلاغت از نمونه های آن است از عوامل و موجبات شرافت و افتخار نیست؟

آیا صبر بر مشکلات و فجایع خونین و حوادث تکان دهنده فضیلت نیست؟

آیا شجاعت و رو به رو شدن با دشمن درنده خوي جبار گردن کش و سفاک دلیل بر قوت قلب، ثبات قدم ایمان راستین و

ص: 23

عقيده راسخ نمی باشد؟

ایا برخورداری از صفاتی همچون ،وفا ،عاطفه، مهربانی، حیا و عفت در صدر سلسله فضایل نیست؟

حال اگر همۀ این ویژگی ها به همراه سایر مکارم اخلاقی، یك جا و به وفور در وجود بانویی جمع شد دربارۀ او چه باید گفت؟

آیا نباید وی را بانویی نادره و افتخار زنان تاریخ دانست؟

پس از این مرور گذرا بر گوشه هایی از عظمت بی بی زینب کبری علیها السلام می گوییم:

چگونه می توانیم به زوایای زندگی بانویی که بیشترین اوقات زندگی خود را در پس پرده عفاف سپری نموده و کسی جز خويشان و نزدیکانش از آن چه در زندگی خانوادگی او می گذشته آگاهی نداشته دست یافت و به آن احاطه پیدا نمود؟

و بزرگ ترین مصیبت این است که علاوه بر ستمی که مردم زمانهٔ آن حضرت بر وی روا داشته اند تاریخ نیز به آن حضرت ستم کرده است؛ همان گونه که پدر برادران و خاندان پاک وی را مورد ظلم قرار داده است تاریخ ،نگاران چنان که شایسته مقام این بانوی بزرگ است به بیان شرح حال و زندگی نامه وی نپرداخته اند.

اما به رغم همۀ این مسائل تصمیم گرفتم تا آن چه از زندگی این بانو به جا مانده است جمع آوری نموده و با بررسی آن ها زوایای دور از دسترس زندگی آن بزرگوار را روشن نمایم و از خدای توانای بلند مرتبه می خواهم تا مرا در راه تحقق این هدف توفیق عطا کند که توفیق به دست او .است

مؤلف

ص: 24

فصل اول : تاریخ ولادت حضرت زینب علیها السلام

ص: 26

تاریخ ولادت حضرت زینب علیها السلام

در یکی از روزهای سال ششم هجری خانه پاک علی و فاطمه با شادی و سرور به پیشواز نور سیده ای می رفت؛ دختری که سومین فرزند خانواده و اولین دختر حضرت امير المؤمنين علیه السلام و بی بی فاطمه زهرا علیها السلام بود.

حضرت زینب علیها السلام در روز پنجم جمادی الاول (1) و در خانه ای چشم به این جهان گشود که سرپرستی آن را سه تن از پاک ترین بندگان خدا بر عهده داشتند؛ رسول خدا امیر مؤمنان و سرور زنان جهان فاطمه زهرا که درود خدا بر همۀ آن ها باد.

البته این دیدگاه مشهور شیعه دربارهٔ تاریخ ولادت آن حضرت است و دربارۀ روز و سال ولادت ایشان نظرات تاریخی دیگری نیز وجود دارد. (2)

در همین جا سزاوار است که به یک جرم یا تحریف تاریخی اشاره کنیم که تاریخ نویسان اموی مرتکب آن شدند و به مذاق برخی از منحرفان خوشایند افتاد؛ آنان که این دروغ تاریخی را با انحرافات فکری و عقیدتی خود همگون می دیدند.

عايشه بنت الشاطى نويسنده مصری در كتاب خود «بطلة

ص: 27

كربلاء » يا «قهرمان كربلا» چنین می نویسد:

«این زهرا است؛ دختر پیامبر که چشم به راه نوزاد تازه ای است پس از این که با زادن حسن و حسین چشمان پیامبر را روشن کرد و خدا برای سومین پسرش که محسن بن علی بود زندگی را تقدير نكرده بود...» (1)

در حالی که تردیدی نیست که محسن فرزند حضرت علی پنجمین فرزند آن حضرت است نه سومین فرزند و او همان فرزندی است که در ماجرای فشردن مادرش میان در و دیوار و به ضربات دردناک و مرگ آوری که به جسم مبارک مادرش وارد آمده بود پیش از تولد از دنیا رفت.

اما این نویسنده مصری دست به مغالطه و فریب می زند و با تلاش در جهت باطل نمایاندن حق و حق جلوه دادن باطل می گوید حضرت زینب پس از محسن بن علی به دنیا آمد که مقدر نبود زنده بماند.

بنگرید که بنت الشاطی در این جا چگونه می کوشد جنایاتی را که برخی از مردمان پس از رسول خدا مرتكب شدند بپوشاند؛ مسائلی چون هجوم به خانه حضرت زهرا برای بیرون آوردن امیر مؤمنان و وادار کردن ایشان به بیعت با خلیفهٔ آنان دفاع حضرت زهرا علیها السلام از همسرش و جلوگیری از ورود بیگانگان به ،خانه فشردن ایشان بین در و دیوار و ضرب و جرح آن بانو که به سقط شدن جنینی که در شکم داشت منجر گردید؛ جنینی که پیش از تولد و در زمان حیات رسول خدا توسط آن حضرت محسن

ص: 28

نامیده شده بود.

ما پاره ای از جوانب این جریان غمبار را در کتاب خود «فاطمة الزهرا من المهد الى اللحد» آورده ایم.

ص: 29

ولادت حضرت زينب

وقتى حضرت زینب علیها السلام به دنیا آمد و این خبر را به گوش رسول گرامی اسلام رساندند به منزل فاطمه آمد و فرمود: «دخترم، نوزادت را نزد من بیاور».

وقتی او را نزد پیامبر اکرم صلى الله عليه و سلم آوردند، رسول خدا او را به سینه مبارک خود چسباند و صورت بر صورت نوزاد نهاد و با صدای بلند به شدت ،گریست چنان که اشک از گونه های مبارکش سرازیر .شد

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام عرضه داشت: «ممَّ بُكائك؟ لا أبكى الله عینک یا أبتاه ؛ پدر جان خدا هیچ گاه چشمانتان را گریان نکند این گریه برای چیست»؟

فرمود: «یا بنتاه يا فاطمة، أنَّ هذه الْبِنْت سَتُبْتَلی بِبِلایا، و تَرِدُ عليها مصائب شتّى و رزَايا أدهى ؛ دخترم فاطمه جان این دختر به بلاهایی گرفتار آمده و با انواع مصیبت ها و دشواری های جانکاه مواجه خواهد شد.

يا بضعتي وَ قُرّة عينى إنَّ من بكى عليها، و على مصائب ها يكون له ثوابه كثواب ، من بكى على أخويها ؛ اى پاره تن و ای نو ،چشمم هر کس بر این دختر و مصیبت های او بگرید پاداش او همانند پاداش کسی خواهد بود که بر دو برادر او گریه کند.

ص: 30

سپس رسول خدا نام نوزاد را زینب نهادند. (1)

ص: 31

نام و كنيه حضرت زینب علیها السلام

نام آن حضرت «زينب» است.

چنان که می دانیم همه اسم ها از مصدر یا ریشه ای مشتق می شوند و مصادر طبعاً باید دارای معنا و مفهوم باشند. بنا بر این معنى لفظ «زینب» چیست؟

در پاسخ این سؤال دو نظریه وجود دارد:

یکی این که «زینب» کلمه ای ترکیبی و مرکب از دو کلمۀ «زَين» و «أَب» به معنی «آراستگی» و «پدر» است. (1)

دوم این که «زینب» کلمه ای بسیط بوده و مرکب نیست و نام درخت یا گلی است. (2)

به هر حال در این که این اسم زیبا و پر معنی است تردیدی وجود .ندارد

کنیه آن حضرت نیز «اُمّ كلثوم» و «أمّ الحسن» است. (3)

در باره این نام و کنیه آشفتگی شدیدی در کتاب های تراجم یا شرح حال دیده می شود؛ مشهور این است که زینب و ام كلثوم نام

ص: 32

دو تن از دختران حضرت امیرالمؤمنین از خانم فاطمه زهرا علیها السلام می باشند. (1)

در بعضی از تعبیرات خطبا و مؤلفین این نظریه تاریخی را می یابیم که از حضرت زینب علیها السلام تعبیر به «عقیله» شده است که البته نام آن حضرت نیست بلکه صفت ایشان است. (2) در کتاب های لغت چندین معنی برای کلمهٔ عقیله ذکر شده که از آن جمله :است بانوی محترم و بزرگوار ارزشمند و زن پرده نشین. (3)

ص: 33

ص: 34

فصل دوم : حضرت زینب علیها السلام در زمان جدّش رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 36

حضرت زینب علیها السلام در زمان جدّش رسول خدا صلی الله علیه و آله

هوش سرشار و پختگی زودرس دو عاملی هستند که می توانند یک کودک را به بالاترین درجات برسانند، خصوصاً که زندگی آن کودک را پاکی و قداست فرا گرفته و همه عوامل و اسباب سوق دهنده به سوی اخلاق و فضایل برایش فراهم باشد.

با توجه به این مقدمه مورد قبول چه باید گفت دربارهٔ کودکی که روحی پاک تر از آسمان و دلی صاف تر از آینه داشته به برخورداری از بهره هوشی و بیداری و ادراک بالا ممتاز بوده چشم خود را به دیدار چهره افراد خانواده ای بگشاید که شريف ترین مخلوقات خدا و پاک ترین کائنات می باشند نیز در تحت نظارت و سرپرستی پدری که در جهان هستی مثل و مانندی ،نداشته و دامان مادری که به لحاظ فضیلت و بزرگی سرآمد همهٔ دختران حوّا است پرورش یافته و بزرگ شود؟!!

هنگامی که از دیدگاه علوم تربیتی زندگی این بانو را مورد مطالعه قرار می دهیم قلم خشکیده و از نگارش باز خواهد ماند؛ چون سخن گفتن از زندگی تربیتی آن بزرگوار سخن از گنج پنهانی است که کمیت و کیفیت آن بر ما آشکار نیست.

ص: 37

لكن آن چه مسلم است این است که تربیت آن حضرت تربیتی نمونه و بی نظیر بوده .است

آیا هیچ محقق و نویسنده و سخنرانی می تواند جو خانوادگی خانه حضرت علی و خانم فاطمه زهرا علیها السلام را درک کند؟

از پیامبر اکرم صلى الله عليه و سلم روایت است که آیه شريفة: ﴿في بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالْغُدُةِ وَالآصَال... ﴾؛ «در خانه هایی که خدا رخصت داده که قدر و منزلت آن ها رفعت یابد و نامش در آن ها یاد شود. در آن خانه ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می کنند...» (1) را قرائت فرمود مردی برخاست و عرضه داشت ای رسول خدا، این ها کدام خانه ها هستند.

فرمود: «خانه های پیامبران»

در این هنگام ابوبکر برخاست و به خانه علی و فاطمه اشاره کرد و گفت ای رسول خدا آیا این خانه هم از آن خانه ها است؟

فرمود: «نعم، من أفضلها ؛ آری از برترین مصادیق آن ها است». (2)

نباید فراموش کرد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، همان کسی که برای نسل های آینده نیز برنامه های تربیتی ارائه نموده و راه تربیت صحیح را برای قرون و اعصار روشن کرده است حتماً در تربیت خانواده خود نیز اهتمام ویژه و عنایت کاملی داشته باشد تا راه رسیدن آنان به اوج و قلۀ اخلاق و فضایل را هموار سازد.

خصوصاً که استعداد و شرایط قبول این تعالیم تربیتی را در آنان می دیده .است

پر واضح است که حضرت زینب علیها السلام با استعداد ذاتی خود همه

ص: 38

این اصول تربیتی را دریافت نموده و آن ها را در خود متبلور ساخته و آن ها را با روح و جان خود در آمیخته است. (1)

و بیشتر تأثیر پذیری روحی انسان نیز محصول تربیت است، چه این که اعمال و فعالیت های ،وی بلکه همهٔ حركات سكنات،

ص: 39

اقدامات اخلاق و صفات وی نیز از نوع تربیتِ تأثیر گذار در روح وی سرچشمه می گیرد.

بنا بر این صحیح است که بگوییم حضرت زینب علیها السلام عالی ترین درس های تربیتی را در خانه پاک حضرت امیر المؤمنين علیه السلام آموخته است؛ اموری چون دانش ،فصاحت، بلاغت، خبر دادن از ،آینده هستی شناسی قدرت و عزت نفس، شجاعت، بسیاری عقل، حکمتِ صحیح در تدبیر امور و اتخاذ بهترین مواضع در برابر رويدادها.

مضافاً به ایمان کامل به خدای متعال تقواى الهى، ورع، عفت، حيا و ساير صفات و فضایل این بانوی بزرگوار.

رسول خدا همواره فرزندان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام را مورد لطف قرار داده و آنان را غرق در عواطف خود نموده، مهر خود را شامل آنان می ساخت؛ به گونه ای که هرگز دیده نشده پدر بزرگی با نوه های خود تا بدین حد مهربانی و ملاطفت نماید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وقتی فرزندان حضرت زهرا علیها السلام را در خانه خود می دید یا به خانه آنان می رفت گونه ها و لب های آنان را با بوسه های خود عطر آگین نموده و صورت آنان را به صورت مبارک خود می چسباند.

تنها خدای متعال می داند که حضرت زینب علیها السلام چندین بار مشمول این عواطف خاص قرار گرفته و رسول اکرم صلی الله علیه و اله چندین مرتبه صورت به صورت وی ،نهاده او را در دامان خود نشانده و این کودک چندین بار از دوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بالا رفته است؟

متأسفانه جزئيّات و نشانه های تاریخی وجود ندارد که در به

ص: 40

دست آوردن اطلاعاتی از این دست یاریمان کند و از پنج سال آغازین زندگی حضرت زینب علیها السلام که در آن سال ها زیر سایه جد بزرگوار خود پیامبر اکرم صلى الله عليه و سلم می زیسته است خبری در اختیار ما گذارد. (1)

ابن حمزه طوسی با سند خود از حضرت زینب علیها السلام نقل کرده است که فرمود:

پدرم نماز صبح را با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به جای آورد بعد از نماز آن حضرت به پدرم فرمود: «هَل عندكم طَعامُ؟ ؛ آیا در نزد شما غذایی پیدا می شود؟»

پدرم پاسخ داد: ﴿لَمْ آکُلْ مُنْذُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ طَعَاماً ﴾؛ «سه روز است که غذایی نخورده ام»

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿امْضِ بِنَا إِلَی ابْنَتِی فَاطِمَةَ﴾؛ «بيا به نزد دخترم فاطمه برویم».

آن ها به نزد حضرت فاطمه رفتند در حالی که از گرسنگی به خود می پیچید و دو پسرش نیز در کنارش بودند پیامبر به او فرمود: ﴿يا فاطمة، فداك أبوکِ، هل عندكِ شيءٌ مِن الطَّعام؟﴾؛ «اى فاطمه پدرت

ص: 41

فدايت ،باد آیا غذایی در نزد تو یافت می شود؟»

فاطمه زهرا علیها السلام از این که به پدر خود پاسخ منفی بدهد شرم کرد به همین جهت بود که رو به قبله کرد و دو رکعت نماز خواند.

ناگهان حس کرد چیزی در نزدیکی او قرار گرفته است و چون نگاه کرد دید یک سینی پر از آب گوشت و نان در کنارش قرار دارد آن را برداشت و در برابر پدرش نهاد رسول خدا صلی الله علیه و آله از حضرت علی و حسن و حسین دعوت کرد که بیایند و از آن غذا بخورند.

حضرت علی نگاهی تعجب آمیز به فاطمه انداخت و گفت: ﴿یا بنت رسول الله صلی الله علیه و آله، أَنَّى لَكِ هذا ؟﴾ ؛ «ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله این غذا از کجا است؟»

و حضرت زهرا پاسخ داد: ﴿هُوَ مِنْ عِنْدِ اَللّهِ إِنَّ اَللّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ﴾ ؛ «از نزد خدا است که خدا هر کس را که بخواهد بدون حساب روزی می دهد».

در این هنگام پیامبر خندید و فرمود: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی أَهْلِ بَیْتِی نَظِیرَ زَکَرِیَّا وَ مَرْیَمَ، إِذْ قالَ لَهَا: أنّى لكِ هذا؟ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ...﴾؛ «سپاس خدایی را که در خاندان من کسانی را قرار داد که مانند زکریا و مریم هستند؛ آن جا که زکریا به مریم گفت این غذا از کجا است؟ و مریم پاسخ داد: از نزد خدا است که خدا هر کس را که بخواهد بدون حساب روزی می دهد». (1)

ص: 42

حضرت زینب علیها السلام در کنار مادر

دختران معمولاً با مادر خود بیشتر از پدران انس می گیرند؛ آنان بیش از هر کس دیگری با مادر خود همراه شده و روابط میان مادران و دختران از امور فطری است که نیازمند دلیل نیست و یکی از قوی ترین علل این رابطه همان زن بودن است.

وقتی از دیدگاه روان شناسی به این مسئله بنگریم می بینیم: مادر اقیانوسی از مهر و عاطفه است و دختر نیز بنا به طبیعت خود تشنه مهر و عاطفه است در این صورت دختر گمشده خود را در مادر می یابد و تعجبی نیست اگر به سوی مادر گرایش پیدا نموده و روح و قلب و جسم او با مادر هماهنگ گردد.

حضرت زینب کبری همواره غرق در عواطف مهربانی های مادرانه مادر خود بوده در دل مادر خود جای وسیعی باز کرده بود؛ مادری که دلش بیش از همه مادران ،جهان آکنده از مهر و دلسوزی و عطوفت نسبت به فرزندان خود بود.

حضرت زینب علیها السلام نیز جنبه های بسیاری از عظمت مادر گرامی خود را درک کرده بود؛ مادری که سرور زنان جهان حبيبة رسول خدا، نور چشم میوۀ دل و روح میان دو پهلوی او بوده است.

فاطمه دختر امام حسین گوید: از عمّه ام زینب شنیدم که فرمود مادرم فاطمه را دیدم که در شب جمعه در محراب خود ایستاده

ص: 43

همواره در حال رکوع و سجود بود تا شفق صبح بالا آمد و من تنها می شنیدم که او مؤمنین و مؤمنات را دعا کرده نام یکایک آن ها را بر زبان می آورد و برای آن ها زیاد دعا کرد اما برای خود چیزی نخواست.

برادرم حسین علیه السلام روزی به او عرض :کرد مادر جان چرا آن گونه که برای غیر دعا می کنی برای خود دعا نمی کنی؟

فرمود: ﴿بُنَيَّ ! الجار ثُمّ الدّار﴾ ؛ «پسرم، اول همسایه بعد خانه».

حضرت امام سجاد زين العابدین علیه السلام نیز از عمه خود حضرت زينب كبری علیها السلام از حضرت زهرا علیها السلام روایت کرده است که فرمود: ﴿دَخَلَ علي رسولُ الله صلی الله علیه و آله عِند ولادة إبني الحسين فَناوَلتُه إيَّاه.... ثم قال: خُذيه يا فاطمة فَإِنَّهُ إمام إبنُ إمام.. أبو الأئِمَّةِ التَّسعَة مِن صُلبِه الأَئِمَّةِ الأبرار، والتّاسِعُ قائِهُم ﴾؛ «وقتی که فرزندم حسین تازه به دنیا آمده بود پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به خانه من آمدند من نوزاد را به دست آن حضرت دادم. پس از لختی او را به من بازگرداند و فرمود ای فاطمه این نوزاد را بگیر که او امام و پسر امام و پدر نه امام است از نسل او امامان نیکو کردار به وجود خواهد آمد که نهمین آن ها قائم ایشان است». (1)

و نيز حضرت زینب علیها السلام از مادر خود حضرت فاطمه دختر رسول خدا علیهما السلام روایت نموده است که به حضرت علی علیه السلام فرمود: ﴿أما إنّك يا علیّ و شیعتکك فى الجنّة﴾؛ «بدان ای علی که تو و شیعیانت در بهشت هستید». (2)

زينب کبری چشمان خود را بر روی پاک ترین زن در روی زمین

ص: 44

حضرت زينب علیها السلام در کنار مادر گشود و شب و روز خود را با او به سر آورد؛ آن چه وی از مادر خود می دید عبارت بود از انواع ،عبادت پارسایی مواسات، ایثار انفاق در راه خدا و اطعام مسكين و یتیم و اسیر بود.

وی در نحوۀ همسرداری مادر خود نیز تنها شاهد احترام متقابل میان وی و همسرش حضرت امير المؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام، اطاعت وی از شوهر و صبر بر سختی زندگی و تلاش در راه تحصیل رضایت پروردگار بود.

چه این که روزهای سخت پس از رسول خدا و حوادث دردناکی را که بر مادرش زهرای بتول پس از وفات پدرش رسول خدا گذشت را با تمام وجود خود لمس کرد؛ فجایعی چون آزار و کتک زدن و دیگر جنایاتی که قبلا نیز به آن ها اشاره کردیم.

ساعات تلخی نیز بر این دختر گذشت که مادر مهربان خود را با پهلوی شکسته سینۀ خونین و چشمان سرخ در بستر بیماری و رگ می دید

وی در همان سن و سال ساعاتی را با مادر خود سپری نمود که برای ایراد خطبه آتشین خود به مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه رفته بود که به خواست خدا در فصلی که به سخنان نقل شده از حضرت زينب علیها السلام اختصاص دارد این خطبه را نیز خواهید خواند.

ص: 45

حضرت زینب علیها السلام در کنار پدر

هنگامی که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در دوران خلافت خود از شهر بصره به کوفه رسیده و در آن شهر استقرار یافت خانواده های اهل بیت از مدینه به کوفه مهاجرت نموده و به آن حضرت ملحق گردیدند.

از جملهٔ بانوانی که از مدینه به کوفه هجرت کرد حضرت زینب كبرى علیها السلام بود پیش از وی همسرش عبدالله بن جعفر که از بصره به همراه سپاه امام امیرالمؤمنین علیه السلام بود نیز به این شهر رفته بود.

از لا به لای متون تاریخی و احادیث چنین استفاده می شود که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پس از گذشت مدتی از رسیدن به کوفه در دارالاماره سکونت گزید دارالاماره مکانی بود که برای سکونت حاکم شهر بنا می گردید و با وجود حضرت امیرالمؤمنين علیه السلام در کوفه امیر و حاکم دیگری در آن شهر وجود نداشت پس به چ- دلیل آن حضرت از ابتدا در دارالاماره سکونت نکرد؟

شاید به این علت بوده که در ابتدا نیازی به سکونت در دارلاماره نبوده یا دارالاماره برای سکونت آن حضرت آماده نبود و یا شاید علت دیگری داشته که ما نمی دانیم.

به ذهن می رسد که دارالاماره ساختمانی بزرگ با اطاق ها و

ص: 46

حجره های بزرگ و متعدد بود و هر کدام از پسران و دختران متأهل آن حضرت با خانواده خود در یکی از اطاق ها یا حجره های آن زندگی می کردند بی بی حضرت زینب علیها السلام نیز با همسر خود در یکی از این اطاق ها زندگی می کرد. (1)

حضرت زینب کبری علیها السلام چند سال در کوفه ماند و همۀ رویدادها و ناآرامی های داخلی را از نزدیک مشاهده نمود؛ از جنگ صفین گرفته تا جنگ نهروان و حمله های ایذایی که مزدوران معاویه گاه و بیگاه بر منطقه تحت حکومت امام علیه السلام وارد می آوردند.

این سال های تلخ آکنده از درد و غم گذشت و با وقوع فاجعه تلخی که آسمان ها و زمین از آن به لرزه درآمد پایان یافت؛ این حادثه تلخ، شهادت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بود.

روابط محبت آمیز میان حضرت امیر و فرزندانش به نیکوترین شكل ممکن و در جوّی آکنده از صفا، وفا، عاطفه و محبت برقرر بوده است.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در عین حالی که حاکم بر نصف کره زمین بوده اند زندگی ساده و بی آلایشی داشته و با این که با اهل و

ص: 47

عیال خود زندگی می کردند ولی در آخرین ماه رمضان آن سال که آخرین ماه زندگی وی نیز بود شبی را در خانه امام حسن، شبی را در خانه امام حسین و شبی را در نزد دخترش زینب که با شوهر خود عبدالله بن جعفر زندگی می کرد افطار می نمود (1) این امر موجب استحكام و تقویت رشته های محبت و پیوند آن حضرت با پسران و دخترانش بود.

در شب نوزدهم ماه مبارک رمضان نیز نوبت دعوت افطار به حضرت زينب كبرى علیها السلام رسید و امام برای افطار به خانه او رفتند وی برای افطار طبقی پیش آورد که در آن دو گرده نان جو اندکی نمک و کاسه ای شیر بود.

آری این افطار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بود؛ فرمانروایی که بر نیمی از کره زمین حکومت می کرد و نهرهای طلا و نقره بيت المال در زیر دستش در جریان بود.

اما امام در آن شب تنها به نان و نمک اکتفا نمود، سپس حمد و ثنای الهی را به جا آورد و به نماز ،ایستاده مدام در حال قیام و رکوع و سجود و گریه و زاری به درگاه خدای متعال بود.

نمی دانم به چه دلیل بود که آن حضرت تصمیم گرفت که آن شب را در خانه حضرت زینب علیها السلام بماند؟

شاید می خواست دخترش شاهد آخرین شب از زندگی پدر بوده و مشاهدات خود در آن شب را برای دیگران نقل نموده و آن چه را که در آن شب از پدر می شنود بازگو نماید؛ زیرا این شب با شب های دیگر فرق داشت زینب کبری ماجرای آن شب را چنین

ص: 48

نقل نموده است:

پدرم فرزندان خود را جمع کرد و به آن ها فرمود: ﴿إِنِّی رَأَیْتُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ رُؤْیَا هَالَتْنِی وَ أُرِیدُ أَنْ أَقُصَّهَا عَلَیْكُمْ﴾ «من امشب خوابی دیده ام که نگرانم کرده است می خواهم آن خواب را برای شما بازگو نمایم».

فرزندان عرض کردند: آن خواب چه بوده است؟

آن حضرت فرمود: ﴿إِنِّی رَأَیْتُ السَّاعَةَ رَسُولَ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله فِی مَنَامِی وَ هُوَ یَقُولُ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّكَ قَادِمٌ إِلَیْنَا عَنْ قَرِیبٍ یَجِی ءُ إِلَیْكَ أَشْقَاهَا فَیَخْضِبُ شَیْبَتَكَ مِنْ دَمِ رَأْسِكَ وَ أَنَا وَ اللَّهِ مُشْتَاقٌ إِلَیْكَ وَ إِنَّكَ عِنْدَنَا فِی الْعَشْرِ الْآخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَهَلُمَّ إِلَیْنَا فَمَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَكَ وَ أَبْقَی﴾؛ «من در این ساعت رسول خدا صلی الله علیه و آله را در خواب دیدم که به من می فرمود: ای ابا الحسن تو به زودی به نزد ما خواهی ،آمد، شقی ترین مردم به نزد تو خواهد آمد و محاسنت را از خون سرت خضاب خواهد نمود و به خدا سوگند که من مشتاق دیدار تو هستم؛ و تو در دهه آخر ماه رمضان در نزد ما خواهی بود پس به نزد ما بشتاب که آن چه در نزد خدا برای تو فراهم شده است برای تو بهتر و ماندنی تر است».

فرزندان چون این سخنان را از آن حضرت شنیدند صدا به گریه و ناله بلند کردند آن حضرت آنان را قسم داد که ساکت شوند و آن ها سکوت کردند. (1)

حضرت زینب علیها السلام می گوید:

پدرم در آن شب دائماً در حال قیام و قعود و رکوع و سجود بود؛ او هر از گاهی از اطاق بیرون می رفت و سر بر آسمان بر می داشت به ستارگان نگاه می کرد و می فرمود: ﴿و الله ما كُذِبتُ و ما كَذِبت، و إِنّها

ص: 49

اَللَّیْلَهُ اَلَّتِی وُعِدْتُ بِهَا﴾؛ «به خدا سوگند که نه دروغ شنیدم و نه دروغ گفتم و این همان شبی است که به آن وعده داده شده ام» سپس به محل نماز خود باز می گشت و می فرمود: ﴿اَللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی اَلْمَوْتِ﴾؛ «خدایا مرگ را بر من مبارک گردان» و ذکر ﴿إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ﴾ و ﴿لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِیِّ اَلْعَظِیمِ﴾ را بسيار بر زبان جاری می فرمود بر پیامبر و آلش درود می فرستاد و بسیار استغفار می کرد.

حضرت زینب علیها السلام می گوید چون پدرم را در آن شب نگران و بیقرار و بسیار در حالت ذکر و استغفار ،دیدم شب را به همراه او بیدار ماندم و به او عرضه داشتم پدر چه شده است که می بینم امشب اصلاً طعم خواب را نچشیده ای؟

فرمود: ﴿ يَا بُنَيَّةِ إِنَّ أَبَاكِ قَتَلَ الْأَبْطَالَ وَ خَاضَ الْأَهْوَالَ وَمَا دَخَلَ الْخَوْفُ لَهُ جَوْفاً وَمَا دَخَلَ فِي قَلْبِي رُعْبٌ أَكْثَرُ مِمَّا دَخَلَ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ ﴾؛ «دخترم، پدرت در عمر خود قهرمانان بسیاری را کشته و در جنگ های هولناک به دل دشمن زده است، اما هیچ گاه ترس و بیم به درون او راه نمی یافت و هیچ گاه به مانند امشب ترس در دل من راه نیافته است». (1)

سپس فرمود: ﴿إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ﴾.

گفتم: پدر جان امشب شما را چه شده است که خبر از مرگ خود

ص: 50

می دهید؟

فرمود: ﴿یَا بُنَیَّهِ قَدْ قَرُبَ الْأَجَلُ وَ انْقَطَعَ الْأَمَلُ﴾؛ «دختر عزیزم مرگ نزدیک شده و رشته آرزوها قطع گردیده است».

حضرت زینب علیها السلام فرماید: من با شنیدن این سخنان گریستم پدرم فرمود: ﴿یا بُنَیَّهُ لا تَبکینَ فَإِنّی لَم أقلُ ذلِکَ إلّا بِما عَهِدَ إلَیَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله﴾: «دخترم گریه نکن که من این سخنان را جز بر اساس خبری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به من داده است نگفته ام».

حضرت زینب علیها السلام :گوید سپس پدرم ساعتی استراحت کرد و دراز کشید سپس برخاست و فرمود: ﴿ يَا بُنَيَّةِ إِذَا قَرُبَ وَقْتُ الْأَذَانِ فَأَعْلِمِينِي﴾ ؛ «هرگاه وقت اذان نزدیک شد مرا آگاه کن».

سپس دوباره به حال نماز و دعا و زاری به درگاه خدای سبحان که از اول شب به آن مشغول بود بازگشت.

من نیز مراقب بودم تا وقت اذان را به اطلاع پدرم برسانم، چون وقت رسید جام آبی برده و او را بیدار کردم پدرم دوباره وضو گرفته لباس خود را پوشید در اطاق را گشود و وارد حیاط شد.

در حیاط خانه غازهایی بودند که به برادرم امام حسين هديه شده بودند چون پدرم وارد حیاط شد پر و بال خود را به هم زده و در برابر او شروع به سر و صدا کردند در حالی که قبل از این شب هیچ گاه صدایی از آن ها شنیده نشده بود. پدرم چون این حالت را از آنان ديد فرمود: ﴿ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ صَوَارِخُ تَتْبَعُهَا نَوَائِحُ وَ فِی غَدَاةِ غَدٍ یَظْهَرُ الْقَضَاءُ: لا إله إلا الله﴾، «این صداها نوحه و زاری هایی را در پی خواهد داشت و صبح فردا قضاى الهى آشکار خواهد شد».

به پدرم عرض کردم: پدر جان آیا شما به فال بد هم می زنید؟!

ص: 51

52

فرمود: ﴿یَا بُنَیَّهُ مَا مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ مَنْ یَتَطَیَّرُ وَ لاَ یُتَطَیَّرُ بِهِ وَ لَکِنْ قَوْلٌ جَرَی عَلَی لِسَانِی﴾ ؛ دختر عزیزم هیچ کدام از ما اهل بیت نیست که فال بد بزند یا به واسطه وی فال بد زده شود، بلکه این سخنی بود که بر زبان من جاری شد.

سپس فرمود: ﴿یَا بُنَیَّهُ بِحَقِّی عَلَیْکِ إِلاَّ مَا أَطْلَقْتِیهِ فَقَدْ حَبَسْتِ مَا لَیْسَ لَهُ لِسَانٌ وَ لاَ یَقْدِرُ عَلَی اَلْکَلاَمِ إِذَا جَاعَ أَوْ عَطِشَ فَأَطْعِمِیهِ وَ اسْقِيهِ وَ إِلَّا خَلِّي سَبِيلَهُ يأْكلْ مِنْ حَشَائِشِ الْأَرْضِ﴾؛ «دختر عزیزم تو را به حقی که بر تو دارم سوگند می دهم که این پرندگان را رها کنی تو حيوانات زبان بسته ای را حبس کرده ای که اگر تشنه یا گرسنه شوند، قدرت بیان نیاز خود را ندارند پس یا به طور کامل به آب و غذای آن ها برس و یا آزادشان کن تا از خار و خاشاک زمین تغذیه کنند».

و چون به در خانه رسید و خواست آن را باز کند گوشه ای از در به دامن لباس او گیر کرد و گره لباس باز شد و افتاد، آن حضرت لباس را برداشته و در حالی که این اشعار را زمزمه می کرد دوباره گره آن را محکم کرد:

«کمر را برای ملاقات با مرگ محکم ببند که حتماً مرگ با تو ملاقات خواهد کرد»

«و چون مرگ به نزد تو آمد مبادا که از آمدنش جزع و زاری کنی».

«چرا که زمانه همان سان که تو را ،خنداند به گریه نیز خواهدت انداخت» (1)

سپس فرمود: ﴿اللّهُمَّ بارِک لَنا فِی المَوتِ، اللّهُمَّ بارِک لی فی لِقائِکَ﴾؛ «خدایا،

ص: 52

مرگ را بر ما مبارک گردان خدایا دیدارت را بر من مبارک گردان».

حضرت ام کلثوم فرماید: من پشت سر پدرم راه می رفتم، وقتی این اشعار و سخنان را از او شنیدم عرض کردم آه ای پدر جان آیا چنین است که می بینم از سر شب تا به حال خبر از مرگ خود می دهی؟!

فرمود: ﴿یَا بُنَیَّةِ مَا هُوَ بِنَعَاءٍ وَ لَكِنَّهَا دَلَالاتٌ وَ عَلَامَاتٌ لِلْمَوْتِ تَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً﴾؛ «دخترم، خبر مرگ نیست اما نشانه ها و علاماتی از مرگ است که در پی هم می آید».

سپس در را گشود و از خانه خارج شد.

من به نزد برادرم حسن آمدم و گفتم برادرم جریان پدر در شب گذشته چنین و چنان بوده است و حال نیز در تاریکی شب از خانه خارج شده است برو و خود را به او برسان.

امام حسن علیه السلام برخاست و به دنبال حضرت امير المؤمنين علیه السلام بیرون رفته و قبل از رسیدن به مسجد به آن حضرت رسید اما آن حضرت وی را سوگند داد که به خانه بازگردد و او نیز بازگشت.

خواننده گرامی در این جا آن چه را که تاریخ نویسان در بارۀ آن شب ذکر کرده اند می آوریم و سپس به حديث حضرت زينب کبری علیها السلام باز می گردیم:

امام علیه السلام وارد مسجد شدند و از مأذنه بالا رفته، دو انگشت سبابه خود را در دو گوش خود ،نهاده سرفه ای کرده و اذان ،گفتند دیگر در کوفه خانه ای نماند که صدای آن حضرت به آن نرسیده باشد. آن گاه در حالی که زبانش به ذکر تسبیح و تقدیس و تكبير خداى متعال می گشت و بر پیامبر درود می فرستاد از مأذنه پایین آمد.

ص: 53

عادت آن حضرت این بود که پس از گفتن اذان به سراغ کسانی که در مسجد خوابیده بودند رفته و با گفتن جملة ﴿الصَّلاةَ يَرْحَمُكَ اللَّهُ قُمْ إِلَى الصَّلاةِ الْمَكْتُوبَةِ﴾؛ «نماز خدایت رحمت ،کند برای اقامه نماز واجب برخيز» بیدارشان می کرد آن گاه این آیه شریفه را تلاوت می نمود كه: ﴿إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَر﴾؛ «نماز انسان را از زشتی ها و گناه باز می دارد» (1)

سپس به سوی محراب رفت و به نماز نافله ايستاد و معمولاً رکوع و سجود نماز را نیز طول می داد در این هنگام ابن ملجم از جا برخاست تا بزرگ ترین جنایت تاریخ را مرتکب گردد، وی به سرعت خود را به کنار ستونی که امام در جلوی آن مشغول نماز بود رساند و در آن جا ایستاد و صبر کرد تا امام رکعت اول نماز را به جا آورده و رکوع و سجده اول از رکعت دوم را نیز به جا آورد، و چون سر از سجده برداشت پیش رفته و شمشیرش را کشید و آن را بر فرق شریف حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرود آورد و ضربت وی درست در مکانی نشست که سال ها قبل در جنگ خندق ضربت شمشير عمرو بن عبدِوُدّ عامری آن را شکافته بود.

پس از این ضربت امام علیه السلام در حالی که می فرمود: ﴿بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلی مِلَّهِ رَسُولِ اللَّهِ فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَهِ هَذَا مَا وَعَدَ اَللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اَللّهُ وَ رَسُولُهُ﴾؛ «به نام خدا و به یاری خدا و بر راه رسول خدا به خدای کعبه سوگند که رستگار شدم؛ این همان است که خدا و رسول او وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند» به رو در محراب افتاد.

خون بر چهرۀ مبارک آن حضرت جاری شده و محاسن مقدس

ص: 54

او را خضاب ،نموده بر سینه اش جاری شده و گریبانش را نیز خونین کرد و پیشگویی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حقیقت پیوست.

در این لحظه دردناک بود که جبرئیل در میان آسمان و زمین ندا در داد؛ ندایی به مانند همان ندا که در جنگ اُحد بر مردانگی و شجاعت او سر داده بود که: ﴿لا فَتى اِلاّ عَلِىّ، لا سَيفَ اِلاّ ذُو الفَقار﴾.

ناگهان تندبادی سیاه و تاریک به پا ،خواست، درهای مسجد به شدت به هم خورد فرشتگان در آسمان ضجه کردند و جبرئیل با صدایی که هر بیداری آن را شنید گفت:

﴿تَهَدَّمَتْ وَاللَّهِ أَرْكَانُ الْهُدَى وَانْطَمَسَتْ وَاللَّهِ نُجُومُ السَّمَاءِ وَأَعْلامُ التُّقَى وَانْفَصَمَتْ وَاللَّهِ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى قُتِلَ ابْنُ عَمِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى قُتِلَ الْوَصِيُّ الْمُجْتَبَى قُتِلَ عَلِيٌّ الْمُرْتَضَى قُتِلَ وَاللَّهِ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ قَتَلَهُ أَشْقَى الْأَشْقِيَاءِ﴾؛ «به خدا سوگند پایه های هدایت ویران گردید به خدا سوگند ستارگان آسمان و نشانه های پرهیزگاری به خاموشی گرایید به خدا سوگند، ریسمان محکم الهی از هم گسیخته گردید عموزاده محمد مصطفی کشته شد جانشین برگزیده به قتل رسید علی مرتضی شهید شد. على مرتضى شهيد شد به خدا سوگند سرور جانشینان پیامبران کشته شد؛ سیه روزترین سیه روزان عالم وی را به قتل رساند.

چون خانم ام کلثوم فریاد جبرئیل را شنید لطمه بر صورت نواخت و گریبان چاک کرد و فریاد برآورد وای ،پدر و اعليّاه وامحمداه، واسيداه!

...سپس امام علیه السلام را در حالی که مردم گرداگردش حلقه زده و به گریه و زاری مشغول بودند به سمت خانه بردند دختران پیامبر و سایر دختران حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام پیش آمده و دور بستر آن

ص: 55

حضرت نشستند و شیر خدا را در آن حالت نظاره می کردند در این حال حضرت زينب كبری علیها السلام و خواهرش فریاد برآوردند که ای پدر چه کسی صغیران را سرپرستی کند تا بزرگ شوند و چه کسی بزرگان را در میان مردم پشت و پناه باشد؟!

پدر جان اندوه ما بر تو بی پایان است و اشک ما بر تو خشک نخواهد گردید.

مردم نیز از پشت در اتاق صدا به ضجه و گریه بلند کردند و امام نیز با آنان همراه شده اشک از چشمانش سرازیر گردید.

در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان نیز در آخرین لحظات زندگی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام حضرت زینب علیها السلام در کنار بستر پدر نشسته بود که دید پیشانی پدر از عرق تر شده و آن حضرت با دست مبارک خود عرق از پیشانی می زداید عرضه داشت پدر ،جان می بینم که دست بر پیشانی می کشی.

فرمود: ﴿يا بُنَيَّة سمعت جدّي رسول الله صلى الله عليه و سلم يقول: إنَّ المُؤمِنَ إذا نَزَلَ بِهِ المَوتُ ودَنَت وَفاتُهُ عَرِقَ جَبینُهُ وصارَ کَاللُّؤلُؤِ الرَّطبِ وسَکَنَ أنینُهُ﴾؛ «دختر عزیزم، از جدّت رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: چون هنگام مرگ مؤمن فرا رسد پیشانی او از عرق همچون لولؤ تر خواهد ،درخشید و ناله هایش آرام خواهد گرفت».

در این وقت حضرت زینب علیها السلام خود را بر روی سینه پدر سینه پدر انداخت و گفت: پدر، أمّ أيمن (1) حديث كربلا را برایم گفته است، دوست می دارم این حدیث را از زبان شما بشنوم.

امام فرمودند: ﴿يَا بُنَيَّةِ الْحَدِيثُ كَمَا حَدَّثَتْكِ أُمُّ أَيْمَنَ وَ كَأَنِّي بِكِ وَ بِنِسَاءِ

ص: 56

أَهْلِكِ سَبَايَا بِهَذَا الْبَلَدِ أَذِلَّاءَ خَاشِعِينَ، تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ، فَصَبْراً صَبْراً﴾؛ دختر ،عزیزم حدیث همان است که أم أيمن برايت شرح داده است؛ گویا تو را به همراه زنان خاندانت می بینم که به اسارت و خواری به این شهر آورده می شوید و هراس آن دارید که مردم شما را بربایند پس صبر پیشه کن صبر پیشه کن».

سپس رو به دو پسر خود حضرت امام حسن و حضرت امام حسین علیه السلام کرده و فرمود: ﴿یا أبا مُحَمَّدٍ و یا أبا عَبدِ اللّهِ کَأَنّی بِکُما و قَد خَرَجَت عَلَیکُما مِن بَعدی الفِتَنُ مِن ههُنا ، فَاصبِرا حَتّی یَحکُمَ اللّهُ و هُوَ خَیرُ الحاکِمینَ﴾؛ «ای ابا محمد و ای ابا عبدالله گویا شما را می بینم که پس از من فتنه ها از این جا و آن جا بر شما وارد خواهد آمد. پس صبر پیشه خود سازید که خدا بهترين قضاوت کننده است».

سپس فرمود: ﴿ یا أبا عَبدِ اللّهِ أنتَ شَهیدُ هذِهِ الاُمَّهِ ؛ فَعَلَیکَ بِتَقوَی اللّهِ وَالصَّبرِ عَلی بَلائِهِ﴾؛ «ای ابا عبدالله تو شهید این امتی پس بر تو باد به تقوای الهى و صبر بر امتحانات خداوندی».

آن گاه از هوش رفت و چون به هوش آمد فرمود: ﴿هذا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعَمّی حَمزَهُ وأخی جَعفَرُ وأصحابُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله و کُلُّهُم یَقولونَ : عَجِّل قُدومَکَ عَلَینا فَإِنّا إلَیکَ مُشتاقونَ﴾؛ «این رسول خدا است این عمویم حمزه است این برادرم جعفر است و این اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و اله هستند که همه به من می گویند: زودتر به نزد ما بشتاب که مشتاق دیدار تو هستیم».

سپس در چهره یکایک افراد خاندان خود چشم گرداند و فرمود: «همۀ شما را به خدا سپردم» و این آیات را تلاوت نمود که ﴿لِمِثْل هَذَا فَلْيَعْمَلِ الْعَامِلُون﴾؛ «برای چنین [پاداشی] باید کوشندگان بکوشند» (1) و ﴿إِنَّ

ص: 57

اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوا وَ الَّذِينَ هُم مُحْسِنُون﴾؛ «در حقیقت، خدا با کسانی است که پروا داشته اند و | با | کسانی | است | که آن ها نیکوکارند». (1) سپس شهادتين جاری کرد و چشم از جهان فرو بست.

در این هنگام زینب و ام كلثوم و همه زنان و دختران امير المؤمنين علیه السلام صدا به شيون بلند کرده گریبان چاک نمودند و لطمه بر چهره نواختند و صدای شیون از خانه آن حضرت بلند شد.

و چون پسران امام علیه السلام از غسل دادن پیکر پاکش فارغ شدند حضرت امام حسن علیه السلام خواهرش زینب را صدا زد و فرمود خواهرم حنوط (2) جدم پیامبر را که جبرئیل از بهشت آورده است بیاور.

زینب کبری علیها السلام به سرعت آن حنوط را حاضر کرد و چون در آن را باز کردند بوی خوش آن تمام منزل را پر کرد.

همچنین از حضرت زینب علیها السلام روایت شده است که فرمود آخرین وصیت پدرم به دو برادر من این بود که به آن ها فرمود: ﴿یَا بُنَیَّ إِذَا أَنَا مِتُّ فَغَسِّلاَنِی ثُمَّ نَشِّفَانِی بِالْبُرْدَهِ اَلَّتِی نَشَّفْتُمْ بِهَا رسول الله صلى الله عليه و سلم و فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ ثُمَّ حَنِّطَانِی وَ سَجِّیَانِی عَلَی سَرِیرِی ثُمَّ اُنْظُرَا حَتَّی إِذَا اِرْتَفَعَ لَکُمَا مُقَدَّمُ اَلسَّرِیرِ فَاحْمِلاَ مُؤَخَّرَهُ ﴾؛ «پسرانم هر گاه که من از دنیا رفتم بدنم را غشل داده و سپس با همان پارچه ای که بدن پیامبر صلی الله علیه و آله و فاطمه را خشک کردید بدن مرا نیز خشک ،کنید آن گاه مرا حنوط نموده و درد تابوتم بخوابانید آن گاه منتظر بمانید تا جلوی تابوتم بلند شود شما نیز عقب تابوت را بلند کرده و حمل نمایید».

حضرت زینب علیها السلام فرماید: من نیز برای تشییع پیکر پدرم بیرون

ص: 58

آمدم تا این که از شهر کوفه خارج شدیم و به منطقه غَری (1) رسیدیم جلوی تابوت پایین آمد برادرم حسن در حالی که همان پارچه ای را که رسول خدا صلی الله علیه و آله و فاطمه و امیرالمؤمنین علیه السلام را با آن خشک کرده بودند بر دوش خود افکنده بود پیشرفت و کلنگ را به دست گرفته ضربه ای بر زمین وارد آورد ناگهان زمین شکافته شد و قبری کنده و آماده پدیدار گشت که لوحه ای از چوب ساج در آن قرار داشت که دو سط به خط سریانی بر آن نوشته بود؛ مضمون این نوشته این بود: بسم الله الرحمن الرحيم، این قبری است که نوح پیامبر هفتصد سال قبل از طوفان برای علی وصيّ محمد حفر نموده است. (2)

خوانندگان محترم این پاره ای از مطالب تاریخی بود که به زندگی حضرت زینب علیها السلام در کنار پدر بزرگوارش مربوط می شد و ما بخشی از آن را که به جریان شهادت حضرت اميرالمؤمنين مربوط می شد از کتاب دیگر خود تحت عنوان الامام على من المهد الى اللحد برگرفته ایم.

ص: 59

حضرت زینب علیها السلام در زمان امامت برادرش حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام

احترام در خور و ارج نهادن بسیار همواره بر روابط میان حضرت زینب کبری علیها السلام و برادر بزرگش حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام حاکم بوده است؛ همو که سبط اكبر رسول خدا صلی الله علیه و آله بود.

نگاه بی بی زینب کبری علیها السلام به برادر خود حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام از دو دیدگاه بود:

1- جنبه برادری

2- جنبه امامت.

امام حسن علیه السلام از یک دیدگاه برادر بزرگ حضرت زینب علیها السلام بود و واضح است که همواره برادر بزرگ در میان برادران و خواهران از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ چنان که در حدیث شریف نیز آمده است «برادر بزرگ به منزله پدر است». (1)

از دیگر سو امام حسن علیه السلام پس از شهادت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام امام زمان حضرت زینب علیها السلام بود و لذا احترام آن حضرت نسبت به برادر از رهگذر این هر دو ویژگی بود.

در تاریخ آمده است: حضرت زینب علیها السلام روزی در کنار برادران خود حضرت امام حسن علیه السلام و حضرت امام حسین علیه السلام نشسته بود و

ص: 60

آن دو بعضی از احادیث رسول خدا صلی الله علیه و آله را با هم گفتگو می کردند زینب کبری علیها السلام به آنان گفت: شنیدم که شما از قول پیامبر نقل کردید که فرمود: ﴿الحَلاَلٌ بَیِّنٌ وَ الحَرَامٌ بَیِّنٌ وَ شُبُهَاتٌ لاَ یَعْلَمُهَا کَثِیرٌ مِنَ اَلنَّاسِ ﴾ «حلال های آشکار و حرام های آشکاری وجود دارد اما امور شبهه ناکی نیز هست که بسیاری از مردم از آن ها بی خبر هستند».

آن گاه آن حضرت خود ادامه این حدیث شریف را از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین تکمیل کردند که ﴿مَنْ تَرَکَهَا صَلَحَ أَمْرُ دِینِهِ وَ صَلَحَتْ لَهُ مُرُوءَتُهُ وَ عِرْضُهُ وَ...مَنْ تَلَبَّسَ بِهَا وَ وَقَعَ فِیهَا وَ اِتَّبَعَهَا... کَانَ کَمَنْ رَعَی غَنَمَهُ قُرْبَ اَلْحِمَی وَ مَنْ رَعَی مَاشِیَتَهُ قُرْبَ اَلْحِمَی نَازَعَتْهُ نَفْسُهُ إِلَی أَنْ یَرْعَاهَا فِی اَلْحِمَی أَلاَ وَ إِنَّ لِکُلِّ مَلِکٍ حِمًی أَلاَ وَ إِنَّ حِمَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَحَارِمُهُ فَتَوَقَّوْا حِمَی اَللَّهِ وَ مَحَارِمَهُ﴾؛ «کسی که شبهات را ترک کند امر دین او اصلاح شده و مروّت و آبرویش محفوظ خواهد ماند، اما کسی که در شبهات افتاده و از آن ها پیروی نماید چونان کسی است که گوسفندان خود را در نزدیکی قُرُق سلطان بچراند؛ چرا که اگر کسی گلّه خود را به كنار قرق سلطان برد کم کم نفسش وی را وادار می کند که گوسفندان خود را وارد حریم سلطان کند، بدانید که هر پادشاهی را قرقگاهی است و قُرقگاه خدا محرمات او است. (1)

ص: 61

3- سپس آن حضرت حدیث دیگری از رسول اکرم صلى الله عليه و سلم نقل کرد و گفت: ﴿أَلا إِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغةً إِذَا صَلُحَتْ صَلُحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَ إِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلَّهُ أَلا وَ هِيَ الْقَلْبُ﴾ ؛ «بدانید که تگه گوشتی در بدن است که اگر اصلاح شود همۀ بدن اصلاح شده و اگر فاسد گردد تمام بدن فاسد می گرد بدانید که آن قلب است». (1)

آن حضرت سپس فرمود: آیا از پیامبری که متأدب به ادب خدایی است و خود فرموده: ﴿أَدَّبَني رَبِّي فَأحْسَنَ تأديبي﴾؛ «خدايم مرا تأديب کرد و چه نیکو تأدیبم نمود» نشنیده اید که فرموده است: ﴿الحَلالُ ما أَحَلَّهُ الله (عزّ و جلّ) في القُرآن الكريم و بيَّنه رسولُ الله صلی الله علیه و آله مثل: البيع و الشِّراء و إقام الصلاة في أوقاتها، و إيتاء الزكاة و صوم شهر رمضان و حجّ البيت لمن استطاع إليه سَبيلاً، و الأمر بالمعروف والنَّهي عن المنكر و ترك الكذب و النفاق و الخيانة.

و الحَرامُ: ما حَرَّمهُ اللهُ (عزّ و جلّ) و ذَكَرَه فى القرآن و بيَّنه رسول الله، والحرام نقيضُ الحلال.

و أمّا الشُّبُهات: فهي أمورٌ لا يُعلَم حلالُها و حرامُها، و المؤمِن إذا لَمْ يَعلَمْ الشَّيءَ أنّه حلال أوْ حَرامٌ ، و كانَ يَرجُوا سَعادَةَ الدُّنيا والآخِرَة، فَعَليه أن لا يَتَّبِعَ الشُّبهات، فالشُّبُهات تَجُرُّه إلى المَحَرَّمات﴾ ؛ «حلال آن است که خدای متعال در قرآن حکم به حلّيّت آن داده و رسول خدا نیز آن را تبیین نموده باشد مانند خرید،

ص: 62

فروش، خواندن نماز در وقت شرعی پرداخت زکات روزه ماه مبارک رمضان حجّ خانه خدا برای کسی که استطاعت رفتن داشته باشد امر به معروف و نهی از منکر ترک دروغ و نفاق و خیانت.

و حرام آن است که خدای عزّ و جلّ در قرآن تحریمش نموده و رسول خدا آن را بیان فرموده باشد و حرام نقیض حلال است.

و اما شبهات: اموری هستند که حلال و حرام آن ها معین نیست و مؤمن اگر نداند چیزی حلال است یا نه و به سعادت دنیا و آخرت امیدوار باشد بر او است که شبهات را ترک کند زیرا شبهات او را به ارتکاب حرام می کشاند.

در این هنگام برادرش حضرت امام حسن علیه السلام به او فرمود: ﴿زادَكِ اللهُ كَمالاً، نَعَمْ.. إنّه كَمَا تَقُولين إِنَّكِ حَقَّاً مِن شَجَرَةِ النُّبُوَّة و مِن مَعدِن الرسالة﴾؛ «خدا کمالات تو را افزون نماید که تو به حقیقت از درخت نبوت و معدن رسالت هستی».

لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که رابطه قلبی و عاطفی که ميان حضرت زینب علیها السلام و حضرت امام حسین علیه السلام برقرار بوده بین ایشان و حضرت امام حسن نیز به همان صورت برقرار بوده و اگر چه تاریخ از ذکر این مسئله سکوت کرده، بدون شک اصل مسئله ثابت است.

ما در این باره به ذکر یک نکته تاریخی که در بعضی از کتاب ها در جریان شهادت حضرت امام حسن علیه السلام آمده است بسنده می کنیم؛ آن جا که بی بی حضرت زینب علیها السلام در کنار بستر وفات برادر حاضر شده بود:

ص: 63

... و زینب پس از شهادت برادر فریاد زد وای برادرم وای ،حسنم آه از کمی ،یاوران برادرم بعد از تو به چه کسی پناه آورم؟!

اندوه من بر تو تا پایان عمرم قطع نخواهد شد! سپس بر برادر خود گریسته و در حالی که خود را بر روز جنازه برادر انداخته بود چنگ به صورت زده و گریه ای طولانی کرد. (1)

ص: 64

علقه محبت میان حضرت زینب علیها السلام و برادرش حضرت امام حسین علیه السلام

روابط محبت آمیز و علقه محبت بین برادر و خواهر از همیشه تاریخ وجود داشته تا آن جا که این علاقه ضرب المثل محبت و دوستی میان دو نفر شده که وقتی علاقه آنان به یکدیگر شدید شد می گویند: این دو مانند دو برادر یا برادر و خواهر به هم علاقه دارند.

لكن، روابط محبت آمیز حضرت زینب علیها السلام و حضرت امام حسین علیه السلام در اوج قرار داشته و در نوع خود ممتاز بوده است؛ مبالغه نخواهد بود اگر بگویم: در دنیا برادر و خواهری را نمی توان یافت که پیوند برادر و خواهری و رشته های علاقه و محبت به مانند این برادر و خواهر آن ها را به هم پیوند داده باشد.

هر کدام از این برادر و خواهر در عرصه محبت خالصانه و پیوند قلبی با دیگری گوی سبقت از سایرین ربوده اند.

و چگونه چنین نباشند که این خواهر و برادر در یک دامان پرورش یافته و از یک ریشه منشعب گردیده اند.

اما این علاقه و محبت تنها برخاسته از عاطفه خویشاوندی نبوده است بلکه هر کدام از این دو بزرگوار عارف به ،بزرگی کرامت جلالت قدر و عظمت شان دیگری بوده اند.

ص: 65

حضرت زینب علیها السلام کبری برادر خود را این گونه می شناخت که:

او سرور جوانان اهل بهشت و ریحانه رسول الله صلی الله علیه و آله است؛ او می دانست که خدای متعال در بسیاری از آیات قرآن کریم همچون آیه مباهله آیه ،مودّت ،آیه تطهير سورۀ هل أتی و دیگر آیات و سوره های قرآن برادرش حضرت امام حسین علیه السلام را ستایش نموده است.

به ،علاوه که آن حضرت سال ها با برادر خود در یک خانه زندگی کرده و مکارم اخلاق و عبادت و روحانیتی که برادرش از آن برخوردار بوده را از نزدیک مشاهده می نموده و بلندی مقام و منزلت و ارتفاع درجه برادر خود حضرت امام حسین علیه السلام را در نزد خدای متعال می دانست.

او همچنین می دانست که برادرش امام و پیشوای دینی منصوب از جانب خدای متعال است که امامت عظمی و ولایت کبری به نص صریح از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای او به اثبات رسیده و همه شرایط و لوازم امامت همچون عصمت و علم به انواع دانش ها و غیره نیز در وی جمع آمده است.

حضرت امام حسین علیه السلام نیز خواهر خود را به حقیقت شناخته و به ،فضایل کرامات و ویژگی های او آشنایی کامل داشت.

از این جا می توان مقداری از میزان قوت روابط میان این برادر و خواهر بزرگوار اطلاع حاصل نمود.

در تاریخ آمده است که: روزی حضرت امام حسين علیه السلام مشغول قرائت قرآن بود که خواهرش حضرت زینب کبری علیها السلام بر وی داخل شد، امام حسین علیه السلام در حالی که قرآن را به دست گرفته بود به احترام خواهر خود از جا برخاست. (1)

ص: 66

فصل سوم : ازدواج حضرت زینب علیها السلام

ص: 68

ازدواج حضرت زينب علیها السلام

وقتی که حضرت زینب علیها السلام به حد رشد رسید، یکی از کسانی که به خواستگاری آن حضرت آمدند، عبدالله بن جعفر بن ابی طالب، بود.

حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام بسیار مایل بود که دختران خود را به تزویج پسر عموهایشان؛ فرزندان عقیل و جعفر در آورد، شاید علت این امر نیز سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله بود که چون به فرزندان آن حضرت نظر انداخته بود فرمود: ﴿بَنَاتُنَا لِبَنِینَا وَ بَنُونَا لِبَنَاتِنَا ﴾؛ «دختران ما از آن پسران ما و پسران ما از آن دختران ما هستند». (1)

در هر صورت با ازدواج حضرت زینب علیها السلام با عبدالله موافقت شد. و این عقد مبارک در جوّی خانوادگی و آکنده از محبت و دوستی جاری شده و آن بانوی مکرمه با جلال و احترام تمام به خانه عبد الله بن جعفر رفت.

آن حضرت از عبدالله بن جعفر دارای چند اولاد گردید که شاخه های این درخت مبارک و میوه های این پیوند پاک بوده بزرگی و شرافت را از پدر و مادر باهم به میراث برده بودند. (2)

ص: 69

ص: 70

ص: 71

ص: 72

عبدالله بن جعفر

نیازی نمی بینم که از زندگی جناب جعفر طیار چیزی بنویسم یا از زندگی سرور ما حضرت ابوطالب، عقيل بن ابي طالب و سایر مردان و زنان این خاندان که به حضرت ابوطالب منسوب هستند سخنی به میان آورم.

اما آن چه در این جا مورد نظر من است این است که شمه ای از زندگانی عبدالله بن جعفر را که شوهر حضرت زینب علیها السلام بوده است ذکر کنم.

عبدالله در زمان خود به لحاظ حَسَب و نَسَب وَ جود و کرم شخصیت ممتاز و برجسته ای بوده شرح حال نویسان از شیعه و سنی در کتاب های تاریخ و حدیث و رجال از وی با بزرگداشت و احترام بسیار یاد کرده و او را از اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، حضرت اميرالمؤمنین علیه السلام حضرت امام حسن علیه السلام ، حضرت امام حسین علیه السلام و حضرت امام سجاد علیه السلام برشمرده اند.

وی مردی شجاع و دلاور بوده و در کودکي مشمول دعای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله واقع گردید که آثار آن دعا تا پایان عمر در وی مشهود بود.

سِبْطِ اِبْنِ جُوْزی (1) در کتاب خود؛ تذکرة الخواص در ذکر نام فرزندان جعفر بن ابی طالب چنین می نویسد:

ص: 73

«عبدالله - كه كنيه جعفر نیز به واسطۀ او ابا عبد الله بود-، محمد و عون که مادرشان اسماء بنت عمیس بود و آن ها را در هنگام هجرت دوم جعفر به سرزمین حبشه (1) در همان جا به دنیا آورد.

مشهورترین فرزند ،جعفر عبدالله ،است وی از نیکان و از طبقه پنجم (2) از کسانی است که در زمان وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله نوجوان بودند. چند روز بعد از این که مادرش اسماء وی را در حبشه به دنیا آورد پسری نیز برای نجاشی (3) متولد گردید که به برکت نام وی، نام آن فرزند را نیز عبدالله نهاد و اسماء از شیر پسر خود پسر نجاشی را نیز شیر داد. (4)

ابن سعد در كتاب الطبقات می نویسد (5):

واقدی از محمد بن مسلم از یحیی بن ابو یعلی بر ما روایت کرد و گفت: «از عبدالله بن جعفر شنیدم که می گفت: به یاد می آورم روزی را که رسول خدا صلی الله علیه و آله به نزد مادرم آمد و خبر شهادت پدرم را به او .داد من در این حال به چهره پیامبر نگاه می کردم و او در حالی که اشک چشمانش قطره قطره از محاسنش می چکید، دست نوازش بر سر من و برادرم می کشید.

آن گاه آن حضرت فرمود: ﴿اللَّهُمَّ إِنَّ جَعْفَراً قَدْ قَدِمَ إِلَى أَحْسَنِ الثَّوَابِ

ص: 74

فَاخْلُفْهُ فِي ذُرِّيَّتِهِ بِأَحْسَنِ مَا خَلَفْتَ أَحَداً مِنْ عِبَادِكَ فِي ذُرِّيَّتِهِ﴾؛ «خدايا، جعفر با بهترين ثواب ها به نزد تو آمد تو نیز به بهترین شکلی که جانشین بندگان خود در بازماندگان آنان می شوی جانشین او در میان بازماندگان و ذريّۀ او باش».

سپس فرمود: «ای اسماء آیا تو را بشارت ندهم؟».

مادرم گفت: چرا ای رسول خدا پدر و مادرم به قربانت باد.

پیامبر فرمود: ﴿فإِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ لِجَعْفَرٍ جَنَاحَیْنِ یَطِیرُ بِهِمَا فِی اَلْجَنَّهِ﴾؛ «همانا خدا برای جعفر دو بال قرار داده است که با آن ها در بهشت پرواز می کند».

مادرم عرضه داشت: ای رسول خدا صلی الله علیه و اله این مطلب را به اطلاع عموم برسانید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله از جا برخاسته دست مرا گرفت و دستی نیز بر سرم کشید و با چهره ای محزون بر منبر نشست و مرا نیز جلوی خود بر پله منبر نشاند و فرمود: ﴿انَّ الْمَرْءُ كَثِيرُ بِأَخِيهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ الَّا إِنَّ جَعْفَراً قَدِ اسْتُشْهِدَ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا فِي الجَنَّة﴾؛ «كسى كه برادر و پسر عمو دارد تنها ،نیست بدانید که جعفر به شهادت رسید و خدا به او دو بال عنایت کرده است که با آن ها در بهشت پرواز می کند».

سپس آن حضرت از منبر فرود آمد و به خانه خود رفت و مرا نیز با خود به خانه ،برد سپس دستور داد تا غذا تهیه کردند و برای خانواده ما فرستادند.

آن گاه آن حضرت کسی را فرستاد تا برادر مرا نیز به خانه ایشان آورد و ما در نزد آن حضرت از غذاهای پاک و مبارک ایشان خوردیم... ما سه روز در خانه پیامبر بودیم و به همراه آن حضرت در خانه همسران وی می گشتیم و بعد به خانه خود

ص: 75

بازگشتیم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز دوباره به دیدار ما ،آمد من در آن وقت در حال چانه زدن بر سر فروختن گوسفندی بودم، پیامبر مرا دعا کرد و فرمود: ﴿اَللَّهُمَّ بَارِکْ لَهُ فِی صَفْقَتِهِ﴾؛ «خدايا، معاملات وی را قرین برکت گردان» پس از آن دیگر چیزی را نخریده یا نفروختم مگر این که بر من مبارک گردید. (1)

از عبدالله بن جعفر گفتگویی در مجلس معاویه نیز ذکر شده است که مضافاً به فصاحت، بلاغت و سطح بالای ادبی از شجاعت بی باکی و عقیده و ایمان راسخ او به خدا و عدم واهمه وی از طغیان و جبروت دستگاه های ستمگر حکایت دارد.

ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه از مدائنی چنین نقل کرده است:

روزی معاویه در کاخ خود با عمرو بن عاص نشسته بود که حاجب ورود عبد الله بن جعفر را اعلام کرد.

عمرو گفت: به خدا سوگند امروز او را رسوا می کنم!

معاویه گفت: ای ابا عبدالله این کار را ،نکن که در این صورت با او به انصاف رفتار نکرده ای و شاید این کار تو باعث شود که عاقبت از نهان خانه دل وی چیزهایی بیرون آید که برای ما خوشایند نباشد.

در این زمان عبدالله وارد شد و معاویه او را به نزد خود خواند و در کنار خود نشاند.

عمرو رو به افرادی که در حضور معاویه نشسته بودند کرد و

ص: 76

آشکارا به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام علی علیه السلام دشنام داد و در بارۀ آن حضرت سخنان زشت و قبیح بر زبان آورد.

در این زمان رنگ چهرۀ عبدالله تغییر کرد و از شدت عصبانیت اندامش شروع به لرزیدن کرد و همچون شتر خشمگین از محل نشستن خود پایین پرید عمرو :گفت ای ابا جعفر آرام باش.

عبدالله گفت: ای بی پدر و مادر خاموش شو، سپس این شعر را خواند که:

«گمان می کنم که صبر و تحمل بیش از اندازه من دیگران را بر من جرأت داده است و گاه می شود که انسان بردبار، مورد اهانت نادانان واقع می شود». (1)

سپس آستین ها را به نشانۀ آمادگی برای مبارزه کلامی بالا داده و خطاب به معاویه گفت:

ای ،معاویه تا کی باید خشم خود را نسبت به تو فرو خوریم؟

تا چند باید بر سخنان ناروا بى ادبى و بدى اخلاق تو صبر کنیم؟

مادرت به عزایت بنشیند!!

اگر دین نداری و حرمت دینی تو را از انجام آن چه بر تو جایز نیست باز نمی،دارد آیا ادب میهمان داری نیز تو را وادار نمی کند که از اهانت به همنشین خود جلوگیری کنی؟

بدان که اگر بخواهی رشته خویشاوندی را حرمت گذاری و از مسلمانی خود دفاع کنی نباید بگذاری اولاد کنیزان افضا شده و غلامان ،پست با آبروی قوم تو بازی کنند.

ص: 77

و تنها پَستان و فرومایگان قدر و مقام شریفان و بزرگان را نادیده می گیرند.

تو این بی اصل و نسبانی که خود را به قریش بسته اند و میل کودکانه آنان به باطل را خوب می شناسی پس اشتیاق تو به تعريف و تمجید از اشتباهاتت در ریختن خون مسلمانان و جنگ با امیر مؤمنان تو را به ادامه کاری که خطا بودنش بر تو آشکار گشته است و ادار .نکند راه حق را در پیش گیر که دیر زمانی است چشم از راه نورانی هدایت فرو بسته و در تاریکی شب گمراهی راه می پویی حال اگر نخواستی در تقبیح آن چه برای خود برگزیده ای با ما همراه شوی دیگر وقتی که ما در نزد تو هستیم از سخنان زشت خود و همدستانت معافمان کن و در خلوت خود و دوستانت هرچه خواستی بگو و بدان که خدا از تو حساب خواهد کشید و به خدا سوگند اگر آن چه خدا برای ما قرار داده در دست تو قرار نگرفته بود هرگز به نزد تو نمی آمدیم.

سپس گفت: معاویه اگر مرا بیش از حد توانم تكليف كنى اخلاق خوش من با تو تغییر خواهد کرد و موجب ناراحتی تو خواهد گردید.

معاویه گفت: ای ،ابا جعفر تو را قسم می دهم که ،بنشینی خدا لعنت کند کسی را که باعث شد خشم فرو خورده در سینه تو از حلقومت بیرون .آید آن چه گفتی می پذیرم و هر چه از من بخواهی برآورده است که اگر بزرگواری و مقام بلند تو نیز نبود نیکویی خَلق و خُلق تو به ما نزدیکت می کرد که تو فرزند ذو الجناحين (صاحب دو بال) و سرور بنی هاشم هستی.

ص: 78

عبد الله گفت: هرگز حسن و حسین دو سرور بنی هاشم هستند و کسی در این امر توان رویارویی با آن ها را ندارد.

معاویه گفت: ای ابا جعفر تو را سوگند می دهم که هر حاجتی داری از من بخواهی هر چه که باشد حتی اگر همه اموال مرا خواسته باشی.

جعفر گفت: امروز در این مجلس چیزی از تو نخواهم خواست و سپس برخاست و بیرون رفت و معاویه کیسه ای پول برایش فرستاد.

آن گاه گفت: به خدا سوگند گویا خود رسول خدا صلی الله علیه و آله است؛ راه رفتنش، چهره اش ،اخلاقش؛ او بسیار به پیغمبر شبیه است دوست می دارم گران بهاترین چیزی که دارم می دادم و او برادر من می بود.

سپس رو به عمرو عاص کرد و :گفت می دانی چرا عبدالله با تو سخن نگفت و جواب سخنان تو را به من داد؟

عمرو گفت: خود بهتر می دانی.

معاویه گفت: شاید فکر می کنی ترسید از پس زبان تو بر نیاید نه او تو را قابل سخن گفتن ندانست و تحقیرت کرد ندیدی رو به من کرد و حتی نگاهی هم به تو نیانداخت؟

عمرو گفت: می خواهی بشنوی چه جوابی برای او آماده کرده بودم؟

معاویه گفت: برخیز و برو که امروز تا شب نمی خواهم جواب تو را بشنوم سپس معاویه برخاست و اهل مجلس پراکنده شدند. (1)

ص: 79

چرا عبدالله با حضرت امام حسین علیه اللسام از مدینه خارج نشد؟

ممكن است این سؤال به ذهن بعضی خطور کند که چرا در سفر حضرت امام حسین علیه السلام به عراق، عبدالله بن جعفر همراه آن حضرت نرفت؟

از آن جا که ما پاسخ صحیح و قطعی این سؤال را نمی دانیم در پاسخ این سؤال باید :گفت در این جا چند احتمال وجود دارد آن چه بیشتر به ذهن من می رسد این است که لازم بود او در کنار بقیه بنی هاشم که در مدینه مانده بودند بماند تا بنی امیه موفق نشوند نقشه خود را در ریشه کن کردن شجره طیبه آل رسول پیاده کنند همچنین می بایست این افراد که در مدینه باقی می مانند از زن و مرد از مقام و شخصیت اجتماعی بسیار بالایی برخوردار باشند تا بتوانند حافظ امتداد خط اسلام اصیل باشند؛ خطی که تنها در خاندان حضرت محمد و حضرت علی- که درود و سلام خدا بر آن دو و خاندانشان باد - منحصر ،بود این افراد می بایست در حد و اندازه ای باشند که دشمنان نتوانند در بارۀ آنان هزار خیال خام در سر پرورانده و به فکر نابودی آنان افتند.

با این دیدگاه نگاهی به صورت اسامی کسانی که با حضرت امام حسين علیه السلام خارج نشده و در مدینه ماندند می اندازیم:

1- عبدالله بن جعفر، البته با توجه به پیش زمینه ای که قبلاً بارۀ سیاست وی در برقراری روابط ظاهری با معاویه و احترام فوق العاده ای که معاویه نسبت به وی روا می داشت آوردیم.

2- محمد فرزند حضرت امیر المؤمنين علیه السلام مشهور به ابن حنفيّه.

ص: 80

3- بانو اُمّ سلمه، همسر رسول خدا.

4- اُمّ هانى خواهر حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام.

5- بانو اُم البنين همسر حضرت امام امير المؤمنين علیه السلام و مادر چهار پسر آن حضر.

6- بانوی مکرمه لیلا همسر حضرت امام حسین علیه السلام، البته بنا بر قولی که ایشان در سفر کربلا حضور نداشتند.

7- خانم فاطمه دختر حضرت امام حسین علیه السلام که در بستر بيمارى سختی گرفتار و قادر به مسافرت نبودند.

احتمال دیگری هم برای نرفتن عبدالله بن جعفر با حضرت امام حسين علیه السلام هست و آن مسن بودن عبدالله است البته این احتمال به اعتبار آن چه در تاریخ آمده ضعیف می نماید؛ چرا که تاریخ سن وی را در آن زمان پنجاه و پنج سال می نویسد که برای آن مسافرت سن زیادی نبوده است مگر این که در زندگی وی فشارها و سختی هایی بوده باشد که موجب پیری زودرس وی شده باشد.

احتمال سومی نیز هست که بعضی به آن اشاره کرده اند و آن این که عبدالله بن جعفر قبل از سفر کربلا بینایی خود را از دست داده ،بود این احتمال به شرط این که به لحاظ تاریخی ثابت شود می تواند توجيه مناسبی برای عدم همراهی وی با حضرت امام حسین علیه السلام در سفر كربلا باشد - والله العالم بحقائق الامور-.

ص: 81

ص: 82

فصل چهارم : فرزندان حضرت زینب علیها السلام

ص: 84

فرزندان حضرت زینب علیها السلام

تاريخ نگاران در شمارهٔ فرزندان حضرت زینب علیها السلام و تعیین نام های آنان اختلاف کرده اند.

در کتاب «اعلام الورى» نوشته شیخ طبرسی آمده:

«على، جعفر، عون الاكبر و ام كلثوم». (1)

و نیز گفته شده «على ، عون الأكبر، محمد عباس و ام كلثوم». (2)

محمد و عون همان دو فرزند حضرت زینب علیها السلام هستند که در روز عاشورا در راه یاری دایی بزرگوار خود حضرت امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند.

ام كلثوم (دختر حضرت زینب علیها السلام ) نیز با پسر عموی خود قاسم بن محمد بن جعفر ازدواج کرد که او نیز در فاجعه کربلا به شهادت رسید.

ص: 85

خواستگاری مروان از دختر حضرت زینب علیها السلام برای یزید بن معاويه

خاندان بنی اُمیّه علیرغم در دست داشتن حکومت و قدرتی که با زور و به دروغ و ناحق آن را غصب کرده بودند همواره از عقده حقارت رنج می برده اند.

صفحات تاریخ این خاندان از دیرباز همواره سیاه و تاریک و به بدی ها و رسوایی هایشان آلوده بوده است.

این حمامه است که از مادر بزرگ های معاویه است؛ وی زنی از زنان بدکار مکه و از ذوات اعلام بوده است؛ یعنی کسانی که پرچمی بر سر در خانه خود داشتند تا زناکاران به این علامت به آن جا راه یافته و به فجور از وی کام یابند. (1)

و این است هند؛ مادر پست و پلید او و دارای سوابق متعفن و پرونده ای سیاه که عنوان آكلة الأكباد يا هند جگر خوار را به خود اختصاص داده و سینه اش آکنده از کینه و دشمنی با اسلام و مسلمانان بوده است.

يا ابوسفیان؛ پدر وی که محور ،مشرکان، بزرگ ملحدان و

ص: 86

سرچشمه هر فتنه ای بر ضد مسلمانان بوده هر پرچمی در جنگ با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برافراشته شده او برافراشته و هر سپاهی برای جنگ با آن حضرت حرکت کرده او فرمانده آن بوده است.

و خود معاویه که به حق جانشین پیشینیان خود و عصاره و نتیجه این جرثومه های فساد بوده است؛ میوه درخت لعنت شده در قرآن.

او خوب می دانست که مردم همۀ این سوابق را می دانند و او را به خوبی می شناسند. (1)

ص: 87

حال این احساس کمبود همیشگی چگونه باید جبران شود؟

و به چه ترفندی می شود این زشتی ها که او را در بر گرفته پوشاند؟

احساس این کمبودها و یادآوری این سوابق متعفن و تورّق صفحات این پرونده ، کثیف، همواره سينه معاویه را می خراشید.

او همواره در صدد بود که به نحوی برای خود شرافت و عظمتی دست و پا نموده و خویشتن را از این احساس رها کرده و خلا شخصیتی خود را پر نماید. او برای پاک کردن لکه های ننگ از تاريخ حيات و صفحات تاریخ خود به انواع حیله ها متشبث می شد، اما همه تلاش های وی با شکست مواجه می گردید.

از جمله راه هایی که معاویه برای کسب شرافت و آقایی بدان دست می زد همسر گرفتن از خاندان های شریف بود تا بدینوسیله

ص: 88

از آن ها کسب شرافت نماید.

خاندان پاک علوی نیز با بصيرت كامل نیات معاویه را به روشنی درک می کردند و از هر دری که می خواست وارد شود آن در را بر روی وی می.بستند

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در هنگام مرگ وصیت کردند که مغيرة بن حارث بن ،زبیر پس از شهادت ایشان با همسرشان أمامه دختر زينب دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله ازدواج کند.

اُمامه همان بانویی بود که حضرت فاطمه زهرا علیها السلام در هنگام وفات به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام وصیت کردند پس از ایشان وی را به همسری خود بگیرد؛ آن جا که فرمودند: ﴿و تزوّج بأمامةَ، إبنةِ أُختى فإنّها لأولادي مِثْلي﴾؛ «بعد از من با خواهرزاده ام اُمامه ازدواج کن که او برای فرزندانم همچون من است».

امام علیه السلام بدین جهت چنین وصیتی کردند که مبادا معاویه با امامه ازدواج کند چون آن حضرت با علم امامت می دانستند که معاویه به زودی برای به دست آوردن افتخار دامادی پیامبر و این که نوه پیامبر همسر او شود برای ازدواج با اُمامه اقدام خواهد نمود.

به همین دلیل راه این کار را بر معاویه مسدود نموده وی را در تاريكي حسب و نسبش وا نهاد! (1)

ص: 89

بعد از چند سال معاویه در همین راستا دست به اقدام تازه ای زد و به همانند خود در پستی زبونی حقارت پر مدّعایی و وقاحت؛ یعنی مروان بن حَكَم پسر زَرقاء زانیه که از جانب او حاکم حجاز بود نام های نوشت تا اُم كلثوم دختر عبدالله بن جعفر که مادرش حضرت زینب کبری علیها السلام بود را برای پسر او یعنی یزید خواستگاری کند.

مروان به نزد عبدالله بن جعفر رفت و او را از این امر با خبر کرد.

پر واضح است که عبدالله پدر دختر بوده و ولایت دختر در دست وی می باشد. اما او از نیات پلید معاویه و هدف او از این وصلت با خبر است. از طرفی او حضرت امام حسین علیه السلام را بزرگ ،خاندان سرور بنی هاشم و شریف ترین فرد این خاندان می داند بنا بر این سزاوار نیست که بدون کسب اجازه از آن حضرت از پیش خود

ص: 90

جوابی به معاویه بدهد پس برای رهایی از این موقعیت سخت و حيله ،شیطانی به مروان چنین پاسخ داد:

اختیار این دختر در دست من نیست بلکه به دست سرور و مولای ما حسین است که دایی او .است

عبدالله حضرت امام حسین علیه السلام را در جریان امر قرار داد.

امام فرمودند: ﴿أَسْتَخِيرُ اللَّهَ تَعَالَى اللَّهُمَّ وَفِّقْ لِهَذِهِ الْجَارِيَةِ رِضَاكَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ﴾ ؛ «از خدا می خواهم آن چه خیر است برای این دختر مقدر فرماید، خدایا برای این دختر آن چه موجب رضایت تو از آل محمد است مهیا گردان».

چون مردم در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله اجتماع کردند، مروان پیش آمد و در کنار حضرت امام حسین علیه السلام که عده ای از بزرگان شهر نیز در نزد وی بودند نشست.

آن گاه گفت: امیر مؤمنان-معاویه - مرا به این کار فرمان داده و گفته است مهریه او همان باشد که پدرش حکم کند هر قدر که ،باشد به اضافهٔ صلحی که میان این دو طایفه (بنی هاشم و بنی امیه) ایجاد می شود به اضافهٔ ادای قرض های پدرش.

سپس مروان اضافه کرد: بدانید که با انجام این وصلت آنان که بر شما به داشتن دامادی چون یزید حسرت خواهند خورد، بسیار بیشتر از کسانی خواهند بود که بر یزید به اختیار کردن زنی از شما حسرت بخورند.

و عجيب است که چگونه باید از کسی مانند یزید مهریه طلب کرد که او همتای آنان است که همتایی ندارند و به آبروی او از ابرهای ،آسمان طلب باران می شود.

پس ای ابا عبدالله پاسخ مثبت را بده.

ص: 91

خواننده گرامی:

قبل از ادامه این خبر خوب است قدری سخنان مروان را مورد تحليل و بررسی قرار دهیم:

گزاف نیست اگر بگوییم خود پسندی و وقاحت را پایانی نیست و پستی نفس و بی شخصیتی انسان موجب انقلاب و دیگرگونی در معانی کلمات می.گردد

در چنین حالتی است که حقیر شریف می نماید و پست محترم جلوه می کند؛ روی سیاهی که هرگز در برابر خدای متعال به خاک سوده نشده چنان سفید می شود که به آبرویش باران نازل شده و زاده كفر و زنا کسی می شود که مردم حسرتش را بخورند و این منحط دون پایه مقامش از آن بالاتر می رود که مردم از وی مهریه بخواهند؛ بلکه باید دختران خود را با دست ادب و بدون مهریه هديه او سازند!!!

این است منطق ،مروان عصاره ،مغز كيفيت تفکر و میزان ادراک او از ارزش ها و مفاهیم. او به خود جرأت می دهد این اکاذیب را که هیچ کس در دروغ بودنش شک ندارد با صدای بلند فریاد بزند؛ گویا نمی داند در برابر چه کسی ایستاده و چه کسی را مدح و ستایش می کند؟

حضرت امام حسین علیه السلام چنان پاسخ دندان شکنی به او دادند که گویا دهانش را از سنگ پر کرده، خط بطلان بر اباطیل و سخنان ضلالت بارش کشیده، رشته مزخرفاتی را که با پلیدترین زبان ها بافته شده و از دهان ملعون ترین و کثیف ترین انسان ها بیرون آمده بود پنبه کردند.

ص: 92

حال به ادامه خبر توجه کنید:

حضرت امام حسین علیه السلام فرمودند: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اخْتَارَنَا لِنَفْسِهِ وَ ارْتَضَانَا لِدِینِهِ وَ اصْطَفَانَا عَلَی خَلْقِهِ... ﴾؛ «سپاس خدایی را که ما را برای خود برگزید به دین خود هدایتمان کرد و بر سایر مخلوقات خویش برتريمان داد».

قدرت منطق را ببینید والایی سطح ،شخصيت، شرافت روح و قداست رفتار و سایر نکاتی را که از این فقره از جواب آن حضرت به مروان تجلی می کند ملاحظه کنید.

آن حضرت سخن خود را با ستایش پروردگار آغاز می کند؛ خدایی که این خاندان را از میان همه بندگان خود انتخاب کرده است و این آخرین حد بلاغت است و به جا سخن گفتن آن حضرت تصريح می کند که از خاندانی است که خدا آنان را برای امامت برگزیده معنی این سخن این است که همه شرایط لازم برای تصدى منصب امامت و رهبری جامعه و فضایل و ممیزاتی که در دیگر مردمان وجود ندارد در میان این خاندان به وفور یافت می شود؛ آنان در بالاترین سطح از شرافت و اوج عظمتی قرار دارند که خدای متعال به آنان بخشیده است پس تفاوت میان ایشان و دیگران تفاوت میان خاک و افلاک و سنگریزه و جواهر است.

می بینیم که که چه ف- چه فاصله زیادی بین این خاندان و سایر مردمان وجود دارد؛ آن هم مردمان پاکی که دست به جنایت نیالوده و صفحات نامه اعمال خود را با زشت کاری ها رنگین ننموده باشند چه رسد به معاویه و یزید و مروان افرادی از این قبیل!!

سپس امام علیه السلام فرمودند: ﴿یا مروان قَدْ قُلْتَ فَسَمِعْنَا أَمَّا قَوْلُكَ مَهْرُهَا

ص: 93

حُكْمُ أَبِيهَا بَالِغاً مَا بَلَغَ فَلَعَمْرِي لَوْ أَرَدْنَا ذَلِكَ مَا عَدَوْنَا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و سلم فِی بَنَاتِهِ وَ نِسَائِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ اثِنْتَا عَشْرَهَ أُوقِیَّهً یَکُونُ أَرْبَعَمِائَهٍ وَ ثَمَانِینَ دِرْهَماً.

وَ أَمَّا قَوْلُکَ مَعَ قَضَاءِ دَیْنِ أَبِیهَا فَمَتَی کُنَّ نِسَاؤُنَا یَقْضِینَ عَنَّا دُیُونَنَا ؟!

وَ أَمَّا صُلْحُ مَا بَیْنَ هَذَیْنِ اَلْحَیَّیْنِ فَإِنَّا قَوْمٌ عَادَیْنَاکُمْ فِی اَللَّهِ وَ لَمْ نَکُنْ نُصَالِحُکُمْ لِلدُّنْیَا فَلَعَمْرِی فَلَقَدْ أَعْیَا اَلنَّسَبُ فَکَیْفَ اَلسَّبَبُ؟﴾؛ «ای ،مروان حرف هایت را زدی و ما سخنانت را شنیدیم اما این که گفتی مهر این ،دختر آن است که پدرش بگوید هر قدر که باشد. بدان که به جان خودم سوگند اگر ما قصد چنین کاری را داشته باشیم از مهریه ای که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای دختر خود و زنان اهل بیت خود تعیین کرده است پا فراتر نمی گذاریم که دوازده اوقیه معادل چهارصد و هشتاد درهم (1) است.

و اما این که گفتی و ادای همۀ قرض های پدرش از کی تا به حال زنان ما ادا کنندۀ قرض های ما بوده اند؟

اما این که گفتی و صلح و سازش میان این دو طایفه (بنی هاشم و بنى امیه) بدان که ما گروهی هستیم که برای رضای خدا با شما دشمنی کرده ایم پس برای امور دنیوی با شما از سر صلح و آشتی در نمی آییم و در چنین مواردی خویشاوندی نسبی کارساز نیست چه رسد به خويشاوندى سببى».

مروان را ببینید که می خواست با این ازدواج که هدف دیگری نیز از آن ،داشت میان خیر و شر فضیلت و رذیلت و دوستان و دشمنان خدا صلح و آشتی برقرار کند.

اما چگونه می توان این دو دسته را با هم جمع کرد؟

ص: 94

آیا باید اولیای خدا به نفع دشمنان او از حق خود دست برداشته و به رهبری ،غاصبانه پیشوایی پلید و جنایات و رسوایی های آنان اعتراف کرده و سر تسلیم فرود بیاورند؟

آیا این است معنی سازش میان دو طایفه؟

یا این که مجرمان و دشمنان خدا باید توبه نموده و دست از رفتار غیر اسلامی خود برداشته سر تسلیم در برابر اهل بیتی فرود آورند که خدای متعال دوستی آنان را لازم و تبعیت و پیروی از ایشان را واجب فرموده است؟

اگر مقصود معنی اول است که این امر شرعا و عقلا محال است؛ چون مفسدان را صالح و متقی دانستن زیر پا نهادن مفاهیم اسلامی و ابطال حق و احقاق باطل است و حاشا که اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله به چنین تسلیم شرم آور و نکوهیده ای تن در دهند.

اما اگر مقصود از صلح معنی دوم است که دیگر احتیاجی به زن گرفتن و داماد شدن و انجام چنین ازدواج سیاسی ندارد، اگر خاندان بنی امیه به حقانیت آل پیامبر ایمان آورده و به حق آنان اعتراف دارند باید از اریکه قدرت و رهبری پایین آمده حق را به حق دار بسپارند و بدین ترتيب صلح مورد نظر آنان محقق خواهد .شد.

اما مروان یا این مطالب را نمی فهمید یا می فهمید و دانسته حق را انکار می نمود؛ او تنها می خواست با مغالطه در سخن و وارونه جلوه دادن حقایق و مفاهیم، به هدف شوم خود دست یابد.

اما در کند ذهنی او همین بس که فکر می کرد حضرت امام حسین علیه السلام با این شیوه های رسوا و حیله های بی اساس فریفته

ص: 95

می گردد.

حال با من همراه شوید تا نگاهی به خاندان شریف و بلند مرتبه نبوی و علوی بیافکنیم؛ شجره طیبه ای که ریشه اش استوار و شاخه هایش در آسمان بوده قرآن کریم باران مدح و ستایش بر ان باریده است.

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و صاحب شریعت گرفته تا حضرت اميرالمؤمنين، سرور عترت على بن ابى طالب علیه السلام و سرور زنان جهان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام و دو سرور جوانان اهل بهشت دو ريحانه رسول خدا صلی الله علیه و آله حضرت امام حسن و حضرت امام حسين و تا بقیه ائمه طاهرین که درود خدا بر تمامی آن ها باد.

آیه تطهیر، آیه مباهله، آیه مودت سوره هل أتى آيه تبلیغ و آيه ﴿إنّما وَلِيُّكُمُ الله....﴾

همۀ این آیات متضمن تقدیر و تمجید از اهل بیت علیهم السلام و اشاره یا تصريح به جلالت قدر و بلندی مرتبۀ آنان و تعریف از نماز انفاق ،اطعام ،جهاد ،عصمت، قداست و سایر صفات حسنه آنان است.

این صدها هزار کتابی است که در بیان فضایل و مناقب آنان به رشته تحریر در آمده و بر ویژگی ها ،امتیازات فضايل مكارم اخلاق و مناقب آن بزگواران گواهی می دهد.

در این صورت طبیعی است که میان این دو طایفه همیشه دشمنی و خصومت موجود باشد؛ آری همواره میان فضایل و رذایل خیر و شر و نور و ظلمت تناقض وجود دارد پس چگونه می توان به زعم مروان بین این دو دسته و دو طایفه صلح و سازش برقرار کرد؟

ص: 96

امام در سخن خود فرموند: «ما گروهی هستیم که برای خدا با شما دشمنی کرده ایم پس برای دنیا با شما مصالحه نخواهیم کرد» آن حضرت با این بیان از موجبات خصومت و دشمنی میان بنی هاشم و بنی امیه پرده بر می دارد؛ چون اختلاف و درگیری میان دو گروه ممکن است اسباب و عوامل مختلفی داشته باشد، گاه ممکن است این عامل مادی باشد مانند مال یا ریاست و امثال این ها و گاه ، ممكن است عامل دشمنی عقیدتی و دینی ،باشد و در صورت دوم چگونه ممکن است در شرایطی که این دو گروه به لحاظ عقیدتی در دو طرف نقیض قرار دارند دو طرفِ نزاع را با هم صلح داد؟

این مطلب را تا این جا داشته باشید از ناحیه دیگر در تاریخ آشکار است که بنی امیه و در رأس آن ها ابوسفیان آغاز کننده نزاع و روشن کننده آتش فتنه بوده اند؛ ابوسفیانی که ابتدا بزرگ مشرکان و در انتها سردسته منافقان بود.

چه کسی در جنگ بدر رهبری سپاه مشرکان را که از مکه برای جنگ با رسول خدا صلی الله علیه و آله بیرون آمده بود به عهده داشت؟

در جنگ احد چه کسی فرمانده سپاه مشرکان بود؟

چه کسى شكم حمزة سيد الشهدا، عموى نازنین رسول خدا صلی الله علیه و آله را درید و قلب و جگر او را بیرون آورده بینی و گوش هایش را برید و او را به بدترین شکلی مثله کرد؟

آیا این شخص همسر ابوسفیان، هند نبود؟

در جنگ خندق چه کسی سرپرستی سپاه احزاب را به عهده داشت؟

چه کسی.... چه کسی... چه کسی...؟

ص: 97

و باز در روز بیعت با عثمان بن عفان چه کسی بود که خطاب به بنی امیه گفت: ای پسران عبد شمس این حکومت را به سرعت بربایید که سوگند به آن که ابو سفیان به او سوگند یاد می کند بهشت و جهنمی در کار نیست.

آیا گوینده این سخن ابوسفیان نبود؟!

و چه کسی در جنگ صفین در برابر حضرت امير المؤمنين علیه السلام صف آرایی کرد و آن قتل عام فجیع را رقم زد که نزدیک بود نسل عرب در آن قطع شود؟

چه کسی بود که لعن امام علی امیرالمؤمنین علیه السلام را بر منبرها و در قنوت نمازها سنت قرار داد؟ تا بدان مرحله که شاعر گفت:

«هفتاد سال در شام او را لعن کردند که خدا پیر و جوان آن را لعنت کند» (1)

آیا معاویه نبود؟

ما در پی آن نیستیم که در این چند سطر پرونده سیاه ابوسفیان و پسرش معاویه را ورق بزنیم که با بحث از این موضوع مثنوی هفتاد من كاغذ شود.

صدها کتابی که در این زمینه تألیف شده مانند صحاح، و غیره در طول قرن ها پرده از هویت این دو تن برداشته شخصیت پنهان و سوابق و لواحق ایشان را در مواجهه با دین اسلام و شخصیت های اسلامی آشکار نموده اند. (2)

اما معنی سخن حضرت امام حسین علیه اللسام که فرمود: «در چنین

ص: 98

مواردی خویشاوندی نَسَبی کارساز نیست چه رسد به خویشاوندی سَبَبی» این است که بنی هاشم گل سر سبد قریش هستند و بنی امیه نیز مدعی هستند که از قریش می باشند. (1) در این صورت میان بنی هاشم و بنی امیه رابطه خویشاوندی نَسَبی موجود است و این فامیلیت نتوانسته است از اختلاف و درگیری میان این دو طایفه جلوگیری نموده و سبب صلح و سازش میان آن ها شود به این ترتیب فاميليت سببی یا مُصاهرت و دامادی چه تأثیری می تواند داشته باشد؟

آن حضرت سپس فرمودند: ﴿وَأمَّا قَوْلُکَ اَلْعَجَبُ لِیزیدَ کَیفَ یسْتَمْهِرُ فَقَدِ اسْتَمْهَرَ مَنْ هُوَ خَیرٌ مِنْ یزیدَ، و من أبِ یزیدَ و من جَدِّ یزیدَ﴾؛ اما این که گفتی: عجیب است که از مثل یزیدی مهریه خواسته شود چه جای تعجب که از کسی بهتر از یزید و برتر از پدر و جدّ یزید نیز مهریه خواسته شده است».

مروان نمی دانست که مهریه شرط ازدواج است و بدون مهریه ازدواجی نیست و طرفین ازدواج هیچ نقشی در این حکم شرعی ندارند و در هر رتبه و مقام اجتماعی باشند؛ پست یا شریف و

ص: 99

ثروتمند یا فقیر در وجوب مهریه هیچ تفاوتی حاصل نمی گردد.

حتى رسول خدا صلی الله علیه و آله که اشرف کائنات و برترین مخلوق خدا و سرور پیامبران ،بوده ارزش یک لنگه نعلینش از کل بنی امیه بیشتر بوده است برای زنان خود مهریه قرار داده است حال مروان می گوید عجیب است که از مثل یزیدی مهریه خواسته شود.

از این که بگذریم مروان خود پسندی و دروغ گویی را از حد گذرانده و گفته است یزید همتای بی همتایان است یعنی یزید همتا و كُفْوِ طبقه خاصی از جامعه است که طبقه بالای اشراف و بزرگان جامعه هستند و این طبقه ممتازه در جامعه بی نظیر هستند و سایر طبقات جامعه در شرافت و عظمت همتای آنان نیستند و تنها یزید است که در مجد و عظمت همتای آنان است.

امام علیه السلام این سخن وی را چنین پاسخ داده اند که ﴿وَ أَمَّا قَوْلُکَ: انَّ یَزیدَ کُفْوُ مَنْ لا کُفْوَ لَهُ. فَمَنْ کانَ کُفْوُهُ قَبْلَ الْیَوْمِ فَهُوَ کُفْوُهُ الْیَوْمَ ما زادَتْهُ امارَتُهُ فی الْکَفاءَهِ شَیْئاً﴾؛ «و اما این که گفتی: یزید همتای بی همتایان است همان کسی که تا قبل از ولایتعهدی همتای او بوده هنوز هم همتای او است و این امارت چیزی بر کفایت و لیاقت او نیفزوده است».

امام در این فقره از سخنان خود می فرماید: یزید نوه ابوسفیان شیخ منافقان و فرزندزاده هند جگرخوار و نتیجه حمامة صاحب پرچم ،زنا، فرزند معاویه؛ شاخۀ درخت ملعونه در قرآن مادری چون میسون نصرانی است. هر کس قبل از تصدی پست ولا يتعهدى كُفو ونظير او بوده است پس از تصدی این منصب نیز كفو او است یزید همان یزید است و ماهیتش تغییری نکرده و نمی کند بلکه امروزش مانند دیروز او و لاحقش همچون سابقش

ص: 100

بوده و تصدی امارت غاصبانه و پوشیدن ردای حکومت ناحق جز فریب و نیرنگ چیزی بر وی نیفزوده است.

آن حضرت ادامه دادند: ﴿وَ اَمَّا قَوْلُکَ: بِوَجْهِهِ یسْتَسْقَی الْغَمامُ، فَاِنَّما کانَ ذلِکَ بِوَجْهِ رَسُولِ اللهِ﴾؛ «و اما این که گفتی به آبروی یزید از ابرها طلب باران می.شود. این سخن تنها دربارۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله صادق است.

می گویم: «وجه» یا «جاه» به معنی قدر و منزلت است و مسلمانان در گذشته وقتی خشکسالی می شد برای طلب باران به صحرا می رفتند و از خدای متعال می خواستند تا برای آنان باران بفرستد، شکی نیست که باید آن که در پیشاپیش این جمعیت به درگاه خدا می رود آبرومند درگاه خدا باشد؛ یعنی در پیشگاه خدا از قدر و منزلت بالایی برخوردار باشد.

به همین دلیل بوده است که پیامبران در نماز باران پیشاپیش جمعیت بوده اند و دعایشان هم مستجاب می شده است پیامبر ما صلی الله علیه و آله و بعضی از ائمه علیهم السلام نیز از خدای متعال طلب باران کرده اند و خدا به جهت مقامی که این بزرگواران در نزدش داشتند دعایشان را مستجاب می کرد.

سرور ما حضرت ابوطالب علیه السلام در شعری در مدح رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین فرموده است:

«و سپیدرویی که به آبرویش از ابرها باران خواسته می شود فريادرس يتيمان و حامى بیوه زنان است». (1)

بارها اتفاق افتاده بود که پیامبر اکرم صلى الله عليه و سلم از درگاه خدا طلب باران کرده و خدا نیز دعایش را مستجاب فرموده و باران فراوانی

ص: 101

عنایت نموده بود؛ همۀ این ها به دلیل مقام و آبرو و جاه و منزلت آن حضرت در نزد خدای متعال بوده است حال مروان میگوید «یزید کسی است که به آبرویش باران نازل می شود!

می گویم: آری به آبروی او باران نازل می شود؛ به سبب ،زناکاری شراب ،خواری قمار ،بازی منکرات رسوایی ها جنایات و اصل و نسب ،ناپاکش آری به آبروی او باران می!بارد!

چنین نیست؟!

مروان در ضمن سخنان خود :گفت بدان که در صورت انجام این وصلت تعداد کسانی که حسرت داشتن چنین دامادی را بخورند به مراتب بیشتر از کسانی خواهد بود که بر یزید به داشتن چنین همسری غبطه بخورند».

این احمق می گوید: کسانی که آرزوی ازدواج با یزید را دارند بسیار بیشتر از کسانی هستند که آرزو دارند به خواستگاری دختران شما بیایند.

مروان ملعون با این سخن می خواهد بگوید با این ازدواج قدر و شرافت شما بنی هاشمیان افزایش می یابد و یزید چون از مقامی بس فراتر از شما برخوردار است از این ازدواج كسب شرافتی نخواهد کرد و شأن وی اجلّ از این است.

بخوانید و بخندید.

امام در پاسخ به این سخن او فرمودند: ﴿وَ أَمَّا قَوْلُكَ مَنْ یَغْبِطُنَا بِهِ أَكْثَرُ مِمَّنْ یَغْبِطُهُ بِنَا فَإِنَّمَا یَغْبِطُنَا بِهِ أَهْلُ الْجَهْلِ وَ یَغْبِطُهُ بِنَا أَهْلُ الْعَقْلِ﴾؛ «و اما اين كه گفتی: آنان که به داشتن چنین دامادی بر ما غبطه بخورند بیشتر از کسانی است که بر او به داشتن همسری از ما غبطه بخورند. [شاید چنین

ص: 102

کسانی باشند] اما بدان آنان که حسرت داشتن دامادی چون یزید را بخورند جماعت ،نادانان و گروهی که حسرت وصلت با ما را دارند عاقلان و اهل دانش هستند».

معنی سخن امام این است که تنها کسانی در سر سودای وصلت با امثال یزید را می پرورانند که با ارزش های انسانی و مفاهیم دینی بیگانه باشند؛ زیرا آنان تنها به زرق و برق زندگی دنیوی و رفاه و آسایش ظاهری یزید نگاه می کنند.

اما عقلا، کسانی که معیارهای اخلاقی و ارزش های روحی را درک می کنند در آرزوی وصلت با خاندان ما می باشند؛ چون ما در اوج عظمت قلّه شرافت و بالاترین مرتبه فضایل هستیم.

سپس امام پس از سخنان دیگری فرمود: ﴿إشهدوا جميعاً أنّي قد زوّجت أم كلثوم بنت عبد الله ابن جعفر من ابن عمّها القاسم بن محمد بن جعفر على أربعمائة و ثمانين درهماً و قد نَحِلتُها ضيعتي بالمدينة و إنّ غَلَّتها في السنة ثمانية آلاف دينار ففيها لهما غنى إن شاء الله ؛ همگی شاهد باشید که من ام كلثوم دختر عبدالله بن جعفر را با مهریه چهارصد و هشتاد ،درهم به ازدواج پسر عمويش قاسم بن محمد بن جعفر در آورده و باغ خود در مدینه (1) را که در سال هشت هزار دینار درآمد دارد به این دختر بخشیدم که انشاءالله این زوج را بی نیاز کند».

خواننده گرامی: در آن زمان این حدیث از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در رابطه با ازدواج پسر عمو دختر عمو در میان مردم مشهور بود که: «بناتنا لبنينا وبنونا لبناتنا ؛ دختران ما از آن پسران ما و پسران ما از آن دختران ما هستند» و چه کسی شایسته تر از حضرت امام حسین علیه السلام

ص: 401

آرى...

این تنها هدفی است که فکر آنان را به خود مشغول می دارد و حرکت آنان در مدار آن دور می زند.

و طبیعی است که همۀ آنان در یک اندازه و درجه و رتبه نباشند. بعضی از اولیای خدا چنین اند که در سال های آغازین عمر خود ولى خدا هستند و به همین جهت در مرحله ابتدایی عمر خود در مقام ولى اللهی قرار می گیرند.

بر این اساس خداوند از ابتدا سعادت و برتری و کامیابی ابدی را به معنی اتم کلمه برای آنان مقدر فرموده است.

و گاه برای آنان سختی ها و مکاره و مشکلاتی را نیز ایجاد کند که این نیز بر اساس اسرار و حکمت هایی است که تنها خدا به آن ها آگاه است و می بینیم که اولیای الهی نیز در کوران این مشکلات نهایت آمادگی و تحمل و پذیرش را از خود بروز داده با آغوش باز و صبر جميل به استقبال ناملایمات می روند.

عاقبت امر چنین کسانی را نیز خدای سبحان با شهادت ختم نموده است تا زندگی آنان از آغاز تا پایان سراسر خیر و برکت ،باشد چقدر حیف است که یکی از اولیای خدا با چنان اوصافی که بيان داشتیم به مرگ طبیعی و در رختخواب خود بمیرد بلکه توقع این است که خدای سبحان وی را به شهادت و کشته شدن در راه خود موفق بدارد تا بازتاب و پیامد مرگ وی نیز همچون زندگیش برای دین خدا مفید و مؤثر بوده باشد.

شهادت اولیای خدا خفتگان غفلت زده و غیر مقید به احکام دینی را از خواب غفلت بیدار نموده وادار به فکر می کند که لااقل از خود

ص: 402

بپرسند چرا چنین انسان پاکی کشته شد؟ قاتل او که بود؟ و از کشتن او چه هدفی داشت؟

این پژواک ها می تواند تعداد زیادی از مردم را به سوی التزام شدید به دین و اصول آن هدایت کند.

چنین نیست؟

اصلاً شاید خود این اولیا از خدا می خواهند که پایان عمرشان را شهادت در راه خود قرار بدهد و خداوند نیز دعای آنان را مستجاب نموده و شهادت در راه خود را برای آنان مقدر فرموده است و شاید معنی این فراز از سخن حضرت زینب علیها السلام که فرمود: «ببلوغ الإرادة» همین معنی باشد.

﴿نَقَلَهُم إِلى الرَّحمةِ والرَّافَةِ، والرّضوان والمَغْفِرَة﴾

معنی این فراز این است که خدا آنان را به جهانی منتقل کرده است که همواره سایه رحمت خدا بر سر ایشان بوده و مقامی را به آنان عنایت نموده که مخصوص و مختص به شهیدان راه خدا است.

«رَأْفَة» يعنى عاطفه آمیخته با لطف و مهربانی که تنها شامل شهیدان می شود؛ آنان که عزیزترین سرمایه خود را که جانشان بود در راه محافظت از روح دین که در حضرت امام حسين علیه السلام متجلی بوده و عدم تسلیم در برابر یزید کافر فدا کردند.

«رضوان و مغفرت» قرآن کریم تصریح دارد که بالاترین گران بهاترین و لذت بخش ترین نعمتی که اهل بهشت- و در پیشاپیش آن ها شهدای کربلا- از آن برخوردار هستند احساس رضایت خداوند از آنان است؛ خدای تعالی می فرماید: ﴿وَعَدَ اللَّهُ

ص: 403

المؤمِنِينَ وَالمُؤمِنَتِ جَنَّتٍ تجرى مِن تَحْتِهَا الأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا وَ مَسكِنَ طَيِّبَةٌ في جَنَّتِ عَدْنٍ وَرِضْوَنٌ مِّنَ اللَّهِ أَكبرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾؛ «خداوند به مردان و زنان با ایمان باغ هایی وعده داده است که از زیر | درختان | آن نهرها جاری است. در آن جاودانه خواهند بود و | نیز | سراهایی پاکیزه در بهشت های جاودان | به آنان وعده داده است | و خشنودی خدا بزرگ تر است. این است همان کامیابی بزرگ». (1)

،این جدای از انواع نعمت ها و کرامت ها و احراماتی است که خدا نصیب آن ها می کند و در دنیا برای آن ها مانندی نمی توان یافت!

مضافاً به این که اگر کسی با نیت خالص در راه خدا شهید شده ،باشد در صورت که گناهانی نیز از او سر زده باشد با وزش نسیم رحمت الهی پاک شده و با پرونده ای سفید به دیدار خدا می رود.

در دعای قنوت نماز عيد فطر و قربان می خوانیم که:

﴿... اللهمّ وَ أَهلَ العَفوِ والرَّحمَةِ و أَهلَ التَّقوى والمَغْفِرَة﴾.

و این برای همۀ مؤمنان توبه کننده ،است اما شهدا در نزد خدا از امتیازات و تسهیلات خاصی برخوردار هستند که مختصّ آنان است.

این در حالی است که شهید یک انسان عادی و غیر معصوم از گناهان ،باشد اما اگر ،شهید معصوم هم باشد و در نامه اعمال او هیچ گناه گناه و معصیتی موجود نباشد معنی مغفرت در بارۀ او بالا رفتن درجه او در بهشت و اختصاص یافتن عطایای بی نظیر به آنان است؛ اموری همچون قدرت شفا دادن دیگران و ویژگی های دیگر.

ص: 404

اما حضرت امام حسین علیه السلام که سرور و سالار شهیدان است مورد خطاب خدای تعالی قرار گرفته که: ﴿يَأَيّهَا النَّفْس المطمئنَّةُ * ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةٌ * فَادْخُلى فى عِبَادِى * وَ ادْخُلِي جَنَّتی ﴾؛ «ای نفس مطمئنّه * خشنود و خداپسند به سوی پروردگارت بازگرد * و در میان بندگان من درآی * و در بهشت من داخل شو. (1)

ملاحظه می کنید که در این آیات چه تعبیرات کلمات و ضمیرهای ملاطفت آمیز و پر مهری وجود دارد.

﴿و لَمْ يَشقَ - بِهِم - غيرُک﴾

معنی این جمله این است که ای ،یزید آن کس که سیه روز شده و از رحمت خدا به دور افتاده است تو هستی چون تو شهدای کربلا را کشتی و قلب تپنده اسلام را که حضرت امام حسین علیه السلام بود از حرکت باز ایستاندى

﴿و لا ابتُلى - بِهِم - سِواک﴾

ای یزید آن کس که به وسیلهٔ قدرت و حکومت و مشاهده تخت خلافتی که توسط معاویه برای او آماده کرده مورد امتحان الهی قرار گرفته و در آن امتحان به سختی مردود شده هر کس را که در برابرش سر تسلیم فرود نیاورد از دم تیغ گذراند، تویی ای کینه جوی بینام و نشان.

اما آنان که در رکاب حضرت امام حسین علیه السلام کشته شده و به شرف شهادت نایل ،آمدند در این امتحان با بهترین نمرات به قبولی های پی در پی دست یافتند چنان که قبل از شهادت نیز در بالاترين مراتب سلامت فکر و اعتقاد و رفتار و فرمانبرداری

ص: 405

محض از امام زمان خود امام حسین علیه السلام قرار داشتند.

آنان اینک در بهترین درجات بهشت که به فردوس اعلی معروف است مأوی گزیده اند.

اما تو ای یزید جایت در پایین ترین درکات جهنم است؛ همان تابوتی که تمام دوزخیان از حرارت زیاد آن به فغان می آیند و حرارت و شدت اشتعال ،آن برای انسان هایی که در دنیا هستند به هیچ وجه قابل تصور نیست.

خدای متعال در بارۀ اهل جهنم می فرماید: ﴿وَ يَأْتِيهِ الْمَوْت مِن كلِّ مَكانٍ وَ مَا هُوَ بِمَيِّتٍ ﴾؛ «و مرگ از هر جانبی به سویش می آید ولی نمی میرد» (1) و ﴿وَ نَادَوْا عَمَلِک لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ قَالَ إِنَّكُم مَّكِثُونَ﴾ و فرياد کشند: «ای مالک | بگو | پروردگارت جان ما را بستاند.» پاسخ دهد: «شما ماندگارید» (2)

﴿و نَسأَلُهُ أن یُکمِلَ لَهُمُ الأَجرَ، و یُجزِلَ لَهُمُ الثَّوابَ وَالذُّخر﴾

«أكمَلَ الشَّيء» يعنی آن را تمام و کامل کرد در قرآن کریم نیز آمده است: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْت لَكُمْ دِينَكُمْ ﴾؛ «امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم». (3)

و گفته شده «الكَمَلْ» به معنی کامل است می گویند: «اعطاه حقّه کملاً» یعنی حق او را تمام و کمال داد. (4)

«الجزل» عطاى بسيار است و «اجزَلَ العطاء» يعنى بسيار بخشید. (5)

ص: 406

«جَزْلْ» به زیاد از هر چیز می گویند. (1)

«ثواب» پاداش و عطا است. (2) و گفته شده پاداشی است که با احترام و تقدیر داده شود... پاداش صرف. (3)

«الذُّخْرُ» ذخیره کردن نام نیک برای خود است. (4)

معنی این فراز این است که از خدا می خواهم که پاداشی را که برای شهیدان راه خود مهیا فرموده است تمام و کمال و به گونه ای که درخور کرم و بزرگواری و جلال خدایی او است به این شهیدان مخلص که در راه او حاضر شدند زنان خود را بیوه و کودکان خود را یتیم و مادران خود را داغدار بگذارند عنایت بفرماید.

و به آنان پاداش بسیار زیاد به همراه احترام و تقدير و تشكر عنایت نماید؛ چه این که گاه انسان پاداش کسی را به او می دهد اما دادن او همراه با احترام نیست و گفتیم که ثواب پاداشی مقرون با تقدیر و احترام و تشکر و آمیخته با استقبال گرم و لبخند است.

و از او می خواهم نام خوش و خاطره خوبی از آنان در دل مردمان و صفحات تاریخ به یادگار گذارد.

خداى تعالی نیز دعای حضرت زینب علیها السلام را مستجاب نمود؛ در این رابطه از حضرت امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: ﴿ما مِن عَبْدٍ شَرِبَ الماءَ فَذَكَرَ الحسين علیه السلام وَ لَعَنَ قَاتِلَهُ، إِلاَّ کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ مِائَهَ أَلْفِ حَسَنَهٍ، وَ حَطَّ عَنْهُ مِائَهَ أَلْفِ سَيِّئَة، و رَفَعَ لَه مِائَةُ ألف دَرَجَة، وكأَنَّما أعتَقَ مِائَة ألفَ نَسَمَة، و حَشَرهُ اللهُ يَومَ القيامَة، ثَلجُ الفَؤاد﴾؛ «بنده ای از بندگان خدا نیست که جرعه آبی بنوشد و حسین را یاد کرده، قاتلش را لعنت کند مگر این که خداوند یک صد

ص: 407

هزار حسنه در نامه عملش نوشته يكصد هزار گناه از نامه عملش محو نموده، یک صد هزار در جه بر درجاتش می افزاید گویا یک صد هزار بنده آزاد کرده و در گرمای روز قیامت با دلی به خنكاي يخ محشور می گردد». (1)

از حضرت امام باقر و حضرت امام صادق علیه السلام با هم روایت شده است که فرمودند: ﴿إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَيْنَ علیه السلام مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ في ذُرِّيَّتِه، والشّفاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَهَ اَلدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ لاَ تُعَدُّ أَیَّامُ زَائِرِیهِ.. جَائِیاً وَ رَاجِعاً - مِن عُمرِه﴾ ؛ «خدای تعالی در عوض شهادت حسین به او چند خصوصيّت اعطا فرموده است امامت را در نسل او قرار داده در تربت قبرش شفا مقرر نموده، دعا را در کنار قبرش مستجاب نموده و روزهایی را که زائران او از آغاز حرکت تا پایان بازگشت از زیارتش صرف می کنند جزو عمر آنان محاسبه نخواهد کرد». (2)

همچنین از حضرت امام صادق علیه السلام روایت است به مردی که قصد زیارت حضرت امام حسین علیه السلام را داشت دستور داد تا پس از زیارت آن حضرت به زیارت شهدا رفته و آنان را با کلماتی مورد خطاب قرار دهد که بخشی از آن چنین است:

﴿ ... بِأَبي وَ أمّي طِبْتُمْ و طابَتِ الأرضُ التي فيها دُفِنتُم و فُرْتُمْ فَوْزًا عَظِيمًا ... ﴾ «پدر و مادرم به فدای شما ،باد که خود پاک بودید و در زمین پاکی مدفون گردیدید و به سعادتی بس بزرگ دست یافتید...».

﴿و نَسائله حُسنَ الخِلافَة، و جَميلَ الإنابة، إنَّه رَحيمٌ وَدودٌ﴾

﴿خَلَفَ فُلانٌ فُلاناً ... خَلْفاً و خِلافَةً﴾ یعنی بعد از او آمد و جانشین او

ص: 408

شد. (1)

و در مقام دعا است که «أخلَفَ الله لک و علیک خیراً» و نیز: «واخْلُفْ عليه في الغابرين» كه همه یعنی پس از مرگ او خدا جانشین خوبی برای او در میان بازماندگانش باشد.

«إنابه» بازگشت به سوی خدا است که خود نیز فرماید: «ارْجِعِی إِلى رَبِّكِ. (2)

معنی این فراز این است که از خدا می خواهیم به جای کسانی که در این فاجعه از دست ما رفتند اشخاص صالح و شایسته دیگری را جایگزین آن ها نماید تا قسمتی از خلاً ایجاد شده از فقدان آن برگزیدگان پاک از خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله را جبران نموده و به عمر باقی ماندگان از آنان برکت عنایت کند.

یا این که بعد از این همه سختی و مصیبت های فراموش نشدنی که متحمل آن شدیم آینده ما را آینده راحتی قرار دهد.

شير زن قهرمان کربلا خطبۀ جاودان خود را در این جا به پایان .برد

حال توجه حاضران مجلس به عكس العمل يزید جلب شده بود تا ببینند این دشمن کینه جو در برابر این سخنان چه خواهد کرد؟

اما جز یک خواندن یک بیت شعر کار دیگری از دست او برنیامد:

يا صيحة تحمد من صوائح *** ما أهون الموت على النوائح

«ناله و زاری از زنان سوگوار پسندیده است و نوحه گری (یاد مرگ) چقدر برای زنان سوگوار و نوحه سرا آسان است» (3)

ص: 409

آیا زبان او از پاسخ حتی یکی از بندهای این خطبه بند آمده بود؟ یا اعصاب او چنان به هم ریخته بود که نمی توانست افکار خود را جمع کند و پاسخی به زینب کبری علیها السلام بدهد؟

شاید هم دید که پاسخ دادن به حضرت زينب علیها السلام باعث آبروریزی بیشتر وی در برابر جمعیت فراوان حاضر در مجلس خواهد گردید و لذا ديد سکوت اختیار کردن بهتر از این است که با دختر اميرالمؤمنين علیه السلام وارد بحث و گفتگو بشود، بانویی که برای در هم کوبیدن بزرگ ترین طاغوت زمان خود را با سخن صادقانه و استدلال عقلی و منطقی قانع کننده آمادگی داشت.

خصوصاً که فرازهای پایانی خطبه او در بردارنده تهدیدهای ترساننده بود که تصور یزید را از قدرت کبریایی خود در شکسته بود. (1)

ص: 410

خطبه حضرت زینب علیها السلام در مجلس یزید به روایتی دیگر

گفتیم که سید بن طاووس خطبه حضرت زینب علیها السلام کبری را به گونه ای غیر از آن چه در بخش قبل آوردیم نقل کرده و نسبت به آن چه ما نقل کردیم فرق ها و اضافاتی دارد که ذکر آن بدون فایده نخواهد بود به این متن توجه کنید:

راوی گوید: ناگاه زینب دختر على بن ابى طالب به پا خاست و گفت:

«اَلحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالمَیِنَ، وَصَلَّی اللهُ عَلَی رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِینَ. صَدَقَ اللهُ سُبْحَانَهُ، کَذَلِکَ یَقُولُ: ﴿ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوءئ أَن كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ﴾ أَظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَرَاءُ أَنَّ بِنَا هَوَاناً عَلَيْهِ وَ بِكَ عَلَيْهِ كَرَامَةً وَ أَنَّ ذَلِكَ لِعِظَمِ خَطَرِكَ عِنْدَهُ؟

فَشَمَخْتَ بِأَنْفِكَ وَ نَظَرْتَ فِي عِطْفِكَ جَذْلَانَ مَسْرُوراً حَيْثُ رَأَيْتَ الدُّنْيَا لَكَ مُسْتَوْثِقَةً وَ الْأُمُورَ مُتَّسِقَةً وَ حِينَ صَفَا لَكَ مُلْكُنَا وَ سُلْطَانُنَا!

فَمَهْلًا مَهْلًا! أَنَسِيتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى ﴿وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ﴾

أَمِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله سَبَايَا؟

ص: 411

قَدْ هَتَكْتَ. سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ تَحْدُو بِهِنَّ الْأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ وَ يَسْتَشْرِفُهُنَّ أَهْلُ الْمَنَاهِلِ وَ الْمَنَاقِلِ وَ يَتَصَفَّحُ وُجُوهَهُنَّ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ وَ الدَّنِيُّ وَ الشَّرِيفُ لَيْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِيٌّ وَ لَا مِنْ حُمَاتِهِنَّ حَمِيٌّ.

وَ كَيْفَ يُرْتَجَى مُرَاقَبَةُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَكْبَادَ الْأَزْكِيَاءِ وَ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنْ دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ؟

وَ كَيْفَ يَسْتَبْطِئُ فِي بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَيْنَا بِالشَّنَفِ وَ الشَّنَئَانِ وَ الْإِحَنِ وَ الْأَضْغَانِ.

ثُمَّ تَقُولُ غَيْرَ مُتَأَثِّمٍ وَ لَا مُسْتَعْظِمٍ:

لَأَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً *** ثُمَّ قَالُوا يَا يَزِيدُ لَا تُشَلَ

مُنْتَحِياً عَلَى ثَنَايَا أَبِي عَبْدِ اللَّهِ سَيِّدِ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ تَنْكُتُهَا بِمِخْصَرَتِكَ.

وَ كَيْفَ لَا تَقُولُ ذَلِكَ وَ قَدْ نَكَأْتَ الْقَرْحَةَ وَ اسْتَأْصَلْتَ الشَّافَةَ بِإِرَاقَتِكَ دِمَاءَ ذُرِّيَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ نُجُومِ الْأَرْضِ مِنْ آلِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ.

وَ تَهْتِفُ بِأَشْيَاخِكَ زَعَمْتَ أَنَّكَ تُنَادِيهِمْ فَلَتَرِدَنَّ- وَ شِيكاً- مَوْرِدَهُمْ وَ لَتَوَدَّنَّ أَنَّكَ شَلَلْتَ وَ بَكِمْتَ وَ لَمْ تَكُنْ قُلْتَ مَا قُلْتَ وَ فَعَلْتَ مَا فَعَلْتَ.

اللَّهُمَّ خُذْ لَنَا بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَكَ بِمَنْ سَفَكَ دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا فَوَ اللَّهِ مَا فَرَيْتَ إِلَّا جِلْدَكَ وَ لَا حَزَزْتَ إِلَّا لَحْمَكَ وَ لَتَرِدَنَّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَا تَحَمَّلْتَ مِنْ سَفْكِ دِمَاءِ ذُرِّيَّتِهِ وَ انْتَهَكْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ فِي عِتْرَتِهِ وَ لُحْمَتِهِ حَيْثُ يَجْمَعُ اللَّهُ شَمْلَهُمْ وَ يَلُمُّ شَعَثَهُمْ وَ يَأْخُذُ بِحَقِّهِمْ.

﴿وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾

وَ حَسْبُكَ بِاللَّهِ حَاكِماً وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله خَصِيماً وَ بِجَبْرَئِيلَ ظَهِيراً وَ سَيَعْلَمُ مَنْ سَوَّلَ لَكَ وَ مَكَّنَكَ مِنْ رِقَابِ الْمُسْلِمِينَ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا وَ أَيُّكُمْ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً.

وَ لَئِنْ جَرَّتْ عَلَيَّ الدَّوَاهِي مُخَاطَبَتَكَ إِنِّي لَأَسْتَصْغِرُ قَدْرَكَ وَ أَسْتَعْظِمُ تَقْرِيعَكَ وَ أَسْتَكْثِرُ تَوْبِيخَكَ لَكِنَّ الْعُيُونَ عبْرَى وَ الصُّدُورَ حَرَّى.

أَلَا فَالْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ لِقَتْلِ حِزْبِ اللَّهِ النُّجَبَاءِ بِحِزْبِ الشَّيْطَانِ الطُّلَقَاءِ فَهَذِهِ الْأَيْدِي

ص: 412

تَنْطِفُ مِنْ دِمَائِنَا وَ الْأَفْوَاهُ تَتَحَلَّبُ مِنْ لُحُومِنَا وَ تِلْكَ الْجُثَثُ الطَّوَاهِرُ الزَّوَاكِي تَنْتَابُهَا الْعَوَاسِلُ وَ تُعَفِّرُهَا أُمَّهَاتُ الْفَرَاعِلِ.

وَ لَئِنِ اتَّخَذْتَنَا مَغْنَماً لَتَجِدَنَّا وَشِيكاً مَغْرَماً حِينَ لَا تَجِدُ إِلَّا مَا قَدَّمَتْ يَدَاكَ وَ ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ.

فَإِلَى اللَّهِ الْمُشْتَكَى وَ عَلَيْهِ الْمُعَوَّلُ.

فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لَا تُمِيتُ وَحْيَنَا وَ لَا تُدْرِكُ أَمَدَنَا وَ لَا تَرْحَضُ عَنْكَ عَارَهَا.

وَ هَلْ رَأْيُكَ إِلَّا فَنَدٌ وَ أَيَّامُكَ إِلَّا عَدَدٌ وَ جَمْعُكَ إِلَّا بَدَدٌ يَوْمَ يُنَادِي الْمُنَادِي أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ.

فَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ الَّذِي خَتَمَ لِأَوَّلِنَا بِالسَّعَادَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ لِآخِرِنَا بِالشَّهَادَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ نَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يُكْمِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ يُوجِبَ لَهُمُ الْمَزِيدَ وَ يُحْسِنَ عَلَيْنَا الْخِلَافَةَ إِنَّهُ رَحِيمٌ وَدُودٌ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ.

سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است، و درود بر پیامبرش محمد و همۀ خاندان او باد.

راست گفت خدای سبحان آن جا که گفت: «آن گاه فرجام کسانی که بدی کردند | بسی | بدتر ،بود | چرا که آیات خدا را تکذیب کردند و آن ها را به ریشخند می گرفتند» (1)

ای یزید آیا به راستی می پنداری که چون راه های آسمان و زمین را بر ما بسته ای و ما را چون اسیران شهر به شهر می،گردانی ما در نزد خدا خوار شده و تو در نزد او کرامت یافته ای و این ها به جهت بلندی مقام تو در نزد خدا است؟

و بدین جهت که دنیایت پا بر جا کارهایت به سامان و مقام

ص: 413

حکومت و سلطنتی که حق مسلم ما است برای تو مهیا شده است!! باد در دماغ خود انداخته و مغرورانه و خوشحال به چپ و راست می نگری؟

قدری آرام بگیر آیا سخن خدای متعال را از یاد برده ای؟ آن جا که فرماید «و البته نباید کسانی که کافر شده اند تصور کنند این که به ایشان مهلت می دهیم برای آنان نیکوست؛ ما فقط به ایشان مهلت می دهیم تا بر گناه | خود بیفزایند و | آن گاه | عذابی خفت آور خواهند داشت» (1)

ای پسرِ «طُلَقا» (2) آیا این از عدالت است که کنیزان و زنان خود را پشت پرده نگاه داشته اما دختران پیامبر را به اسیری در برابر خود نهاده ای؟ پرده حجابشان را دریده چهره هایشان را آشکار ،نموده آنان را به دست دشمنان دادی تا شهر به شهر بگردانند اهل همه شهرها و آبادی های بین راه برای دیدن آن ها سرک بکشند و از دور و نزدیک و پست و ،شریف همه چهرهٔ آنان را ببینند در حالی که مردی از آنان سرپرستی شان را بر عهده نداشته و از حامیانشان کسی در کنارشان نباشد؟

و چگونه می توان از کسی که دهانش از جگر شهیدان پر شده و گوشت تنش از مکیدن خون شهیدان روییده است انتظار مراعات عدل و انصاف داشت؟

و چگونه کسی که نسبت به ما اهل بیت با چشم دشمنی و عداوت و كينه و حسادت می نگرد از ابراز دشمنی با ما کوتاه خواهد آمد؟

آن گاه با وقاحت تمام و بدون هیچ احساس شرمندگی می گویی:

ص: 414

«اگر پدرانم بودند خوشحال شده و می گفتند ای یزید دستت شَل مباد»

و این در حالی است که بر دندان های مبارک اباعبدالله که سرور جوانان اهل بهشت است خم شده ای و با چوب دست خود بر آن ها می زنی.

و چرا چنین نگویی؟ که با ریختن خون ذرّيّه محمد و ستارگان زمین از ال عبد المطلب، زخم دل ما را خراشیدی و ریشۀ ما را از بن برآوردی.

حال آرزوی دیدار پدران و بزرگان قوم خود را داری و می پنداری که آنان را به فریادِ ،خود فرا خوانده ای اما بدان که تو نیز به زودی به همان جا که آنان رفتند خواهی رفت و و چه بسیار آرزو خواهی کرد که ای کاش لال و فلج گردیده این سخنان را نگفته و دست به چنین جنایاتی نیالوده بودی.

خدایا حق ما را بگیر از آن کس که به ما ستم روا داشته انتقام ،بکش و خشم خود را شامل حال آنان کن که خون ما را ریخته و حامیان ما را به قتل رسانیدند.

ای ،یزید به خدا سوگند، تنها پوست خود را دریده و گوشت خود را ،بریدی و به یقین با بار سنگین گناه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد خواهی گردید؛ گناه ریختن خون فرزندان آن بزرگوار و هتک حرمت خاندان و خویشان او؛ آن جا که خدا آنان را گرد هم جمع کند و حق آنان را بستاند.

«هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شدهاند مرده مپندار بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارش روزی می خورند».

ص: 415

در آن ،روز بس است برای تو که خدا قاضی دادگاه محمد صلی الله علیه و آله شاكى و جبرئيل ياور او در این امر باشد.

و آن کس که برای تو زمینه سازی نموده و تو را بر گُردهٔ مسلمانان سوار کرد در آینده ای نه چندان دور خواهد دانست که ستمگران را در برابر کردار زشتشان چه بد مکافاتی است و جایگاه کدام یک از شما بدتر و سپاهش ناتوان تر است.

اگر مصیبت های جانکاهی که بر من گذشته، وادارم ساخته تا روی سخن با تو ،دارم اما بدان که سخن گفتن با تو بر من بسیار گران است؛ چرا که من تو را بسیار حقیرتر از آن می دانم اما چه کنم که گناه تو را بس بزرگ می شمارم و توبیخ و گوشمالی دادن تو را بر آن گناه بر خود لازم می دانم اما چه کنم که چشم ها گریان و جگرها سوزان است.

هلا که جای تعجب است و همه تعجب در این است که برگزیدگان حزب خدا به دست طُلَقای حزب شیطان کشته می شوند!!

خون ما از این دست ها چکیده و این دهان ها گوشت بدن ما ،گزیده و آن بدن های پاک و مطهر جولانگاه آن درندگان انسان نما گردیده است.

اگر گمان کرده ای که با کشتن ما غنیمتی به دست آورده ای و سود برده ای به زودی خواهی دید که کشتن ما بار گناهی بر دوش تو افزوده است که باید غرامت آن را بپردازی؛ آن گاه که جز آن چه از پیش برای خود فرستادی چیزی نیابی و پروردگار تو ستمی بر بندگان روا نمی .دارد

ص: 416

پس من نیز شکایت خود به خدا می برم و کار خود را به او وا می گذارم.

تو نیز هر حیله ای که می خواهی به کار بند و هرچه از دستت می آید کوتاهی مکن و تمام نیروی خود را به کار بر که به خدا سوگند نخواهی توانست یاد ما را از خاطره ها ،زدوده چراغ وحی را از خاندان ما خاموش نموده یا پایان کار ما را ببيني؛ حتى نمی توانی ننگ جنایتی که در حق ما انجام دادی را از دامان خو پاک کنی.

پس جز این نیست که برنامه تو بی نتیجه شده چند روزی بیشتر از عمر قدرت و شکوه تو نمانده و جمع یارانت رو به پراکندگی خواهد نهاد؛ روزی که منادی ندا در دهد که لعنت خدا بر ستمكاران باد.

پس ستایش خدایی را سزا است که امر اولین کسان ما را با سعادت و آمرزش و آخرینمان را با شهادت و رحمت به اتمام رساند و از خدا می خواهم که پاداش آنان را تکمیل نموده بیش از پیش به آنان عطا کرده ما را بهترین جانشین آنان نماید که او مهربان و ودود است و خدا ما را بس است که نیکو حمایتگری است.»

یزید پس از پایان سخنان آن حضرت این شعر را خواند که:

«ناله کردن از زنان مصیبت دیده امری پسندیده و یاد کردن از مرگ بر آنان چه آسان است» (1). (2)

ص: 417

ص: 418

فصل هفدهم : خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله در خرابه شام

ص: 420

خاندان رسول الله در خرابه شام

پس از پایان مجلس یزید سرکش چه گذشت؟

در تاریخ آمده است یزید دستور داد تا کاروان اسیران را در محلى اسکان دهند که از سرما و گرما در امان نباشد؛ این خاندان آن قدر در این مکان بودند تا پوست صورتشان در اثر تابش اشعه مستقیم خورشید آفتاب سوخته و کنده شده بود اما آنان در طول مدت اقامت خود در آن مكان همواره در حال عزاداری بر حضرت امام حسین علیه السلام بودند. (1)

ص: 421

گفتگوی منهال با حضرت امام زین العابدین علیه السلام

در كتاب الانوار النعمانيه جزایری آمده است:

از منهال بن عمرو دمشقی روایت شده است که گفت:

در بازار دمشق راه می رفتم که دیدم علی بن الحسين در حالی که بر عصایی تکیه کرده دو پایش از شدت لاغری همچون دو چوب خشک شده و خون از ساق او جای و چهره اش زرد گردیده بود در حال رفتن است

منهال گوید: با دیدن این صحنه بغض راه گلویم را گرفت پیش رفتم و در مقابل آن حضرت ایستاده و عرضه داشتم یابن رسول الله حال شما چگونه است؟

فرمود: «یا مِنهال، وكيف يُصبح من كان أسيراً لِيَزيد بن معاوية؟

يا مِنهال، و الله مُنذُ قُتِلَ أبي نساؤنا ما شَبَعْنَ بُطونهنَّ ولا كَسَوْنَ رُؤوسَهُنَّ! صائمات النهار و نائحات الليل

ص: 422

يا مِنهال، أصبَحْنا مِثْلَ بَنى إسرائيل في آل فرعون! يُذَبِّحُون أبناءهم و يستحيون نسائهم، فالحاكم بيننا و بينهم الله، يومَ فَصْل القضاء.

أصبَحَتِ العَرَبُ تَفْتَخِرُ على العَجَم بَأنَّ محمّداً منهم، و تَفْتَخِر قُريش على العَرَب بِأنَّ محمّداً منهم، و إنّا- عِتَرَةُ محمّد - أصبحنا مقتولين مذبوحين، مأسورين، شاسعين عن الأمصار كأنَّنا أولادُ تُرکٍ أو كابل، هذا صباحنا أهل البيت ؛ اى منهال چگونه باشد حال کسی که اسیر یزید بن معاویه است؟

اى منهال به خدا سوگند از وقتی که پدرم کشته شده تا کنون زنان ما نه یک شکم سیر غذا خورده اند و نه پارچه ای یافته اند تا سرهای خود را

با آن بپوشانند! روزها در حال روزه و شب ها در حال گریه و ناله هستند

ای ،منهال ما در میان این قوم مانند بنی اسرائیل در میان قوم فرعون شده ایم که پسرانشان را سر می بریدند و زنان ایشان را زنده می گذاشتند، خدا در روز دادگری میان ما و آنان داوری کند.

عرب بر عجم فخر می فروشد که محمد از ما است قریش بر عرب فخر می فروشد که محمد از ما است اما ما که عترت محمد هستیم این گونه کشته و سر بریده اسیر و رانده شده و از خانمان و شهر و دیار دور افتاده ایم؛ گویا که از دیار تُرک یا کابل هستیم؛ این است حال ما اهل بیت».

سپس فرمود: «يا مِنهال الحَبسُ الَّذي نَحنُ فِيهِ لَيسَ لَه سَقَفٌ، و الشَّمسُ

ص: 423

تَظْهَرَنا، فَأَفِرُّ مِنه سُوَيْعَةً لِضَعْفِ بَدَني، و أرْجِعُ إلى عمّاتي و أخواتي، خَشْيَةً على النِّساء ؛ ای ،منهال زندانی که ما در آن هستیم سقف ندارد و همواره آفتاب بر ما می تابد و من به جهت ضعف بدنی که دارم گاه چند دقیقه ای از آن فرار می کنم اما چون نگران زن ها هستم زود به نزد عمّه ها و خواهرانم باز می گردم».

منهال گوید در حال سخن گفتن با آن حضرت بودم که ناگاه بانویی از محبس بیرون آمد و آن حضرت را صدا زد ایشان نیز مرا ترک کرد و به نزد او ،رفت من در بارهٔ آن بانو پرسیدم و

متوجه شدم که این عمه ،او، زینب دختر علی بود که به وی گفت: نور چشمم کجا می روی؟

آن حضرت با وی بازگشت و مرا ترک کرد و من همیشه به یاد او می افتم و گریه می کنم (1)

(1) ص: 424

آمدن همسر یزید به خرابه شام

در تاریخ آمده است که زنی به نام هند دختر عبد الله بن عامر پس از کشته شدن پدر خود به خانه حضرت امیرالمؤمنين علیه السلام منتقل شده و مدت زمانی در خانۀ آن حضرت به خدمتگزاری مشغول بود؛ این که زن بسیار زیبا بود پس از شهادت حضرت امير المؤمنين علیه السلام به خانه حضرت امام حسن علیه السلام منتقل گردید و در آن جا نیز به خدمت اشتغال داشت وقتی معاویه چیزهایی دربارهٔ او شنید وی را برای پسر خود یزید از آن حضرت خواستگاری کرده و به ازدواج وی در آورد او مدت ها در خانه یزید زندگی می کرد و همواره از کسانی که از مدینه منوره می آمدند احوال حضرت امام حسن و امام حسین علیه السلام را می پرسید و تلاش می کرد تا از آنان خبری به دست بیاورد.

وقتى حضرت امام حسین علیه السلام به شهادت رسید هند از این ماجرا خبردار نشد!!

وقتی خانواده امام حسین علیه السلام را به اسیری به شام آوردند، زنی بر هند داخل شد و :گفت امروز اسیرانی به شهر آورده اند که نمی دانم از کجا هستند.

آیا دوست داری به دیدن آن ها بروی و کمی تفریح کنی؟!

هند برخاست گران بهاترین لباس های خود را پوشیده مقنعه و

ص: 425

عبا بر سر نهاد و به خادم های دستور داد تا به همراه او رفته و صندلی او را با خود حمل کند تا وی مجبور نباشد روی خاک بنشیند.

بعضی گفته اند: یزید در هنگام خروج از قصر با او مواجه شد و هند از او اجازه خواست تا به دیدن اسیران ،برود یزید به او اجازه داد اما از ترس عواقب این کار پریشان ،گردید او می دانست که همسر مورد علاقه اش سال ها در خانه اهل بیت علیهم السلام خدمتکار بوده و آنان را بسیار دوست می دارد؛ چون در سال هایی که در آن خانه به خدمت اشتغال داشته، جز ،عطوفت ،احترام انسانیت و اخلاق والا چیزی از آنان ندیده ،است حال یزید چه باید می کرد؟

آیا می بایست با دیدار او از اسرا موافقت می کرد یا باید مانع از این کار می گردید؟ اما چنین بر می آید که هند از شخصیتی قوی برخوردار بوده و بریزید مسلط بوده است لذا یزید با این امر موافقت کرد اما این کار را مشروط به این کرد که این دیدار بعد از مغرب و شب هنگام صورت پذیرد هند نیز این شرط را پذیرفت.

چون شب فرا رسید هند با خادمانی که قندیل هایی برای تأمین روشنایی راه با خود حمل می کردند به سوی جایگاه اسیران آمد وقتی حضرت زینب علیها السلام وی را دید سر در گوش خواهر خودام كلثوم کرد و گفت این زن را می شناسی؟

امّ کلثوم پاسخ داد نه به خدا.

زینب کبری علیها السلام فرمود: این خادمه ما هند بنت عبد الله است!!

امّ كلثوم سكوت كرد و سر به زیر انداخت.

آمدن همسر یزید به خرابه شام

ص: 426

هند پیش آمد و چون فهمیده بود که سرپرست قافله اسیران این زن می باشد نزدیک به حضرت زینب علیها السلام بر صندلی خود نشست و گفت: خواهرم می بینم که سر به زیر انداخته ای؟

حضرت زينب علیها السلام سکوت کرد و پاسخی به او نداد.

هند پرسید: خواهرم شما از کدام شهر هستید؟

حضرت زینب علیها السلام پاسخ داد: از شهر مدینه

هند با شنیدن نام مدینه از صندلی به زیر آمد و گفت: بهترین سلام ها بر ساکنان شهر مدینه باد.

در این جا حضرت زینب علیها السلام رو به کرده و فرمود: می بینم که از صندلی خود به زیر آمدی؟

هند پاسخ داد برای احترام به کسی که ساکن مدینه است.

آن گاه هند گفت: می خواهم در بارۀ خانه ای در مدینه از تو سؤال کنم.

حضرت زینب علیها السلام فرمود: هر چه می خواهی بپرس.

گفت: از خانه علی بن ابی طالب چه خبر داری؟

حضرت زینب علیها السلام فرمود: تو خانه علی بن ابی طالب را از کجا می شناسی؟

هند گریست و گفت: من خادمۀ آن خانه بودم.

حضرت زینب علیها السلام فرمود: از کدام یک از افراد آن خانه می پرسی؟

هند گفت: از حسین و فرزندانش از دیگر فرزندان ،علی از خانمم زينب از خواهرش ام كلثوم و از بقیه بانوان منسوب به فاطمه زهرا ؟

در این جا حضرت زینب علیها السلام به شدت گریست و فرمود: ای هند از

ص: 427

خانۀ علی پرسیدی آن خانه را در حالی ترک کردیم که عزادار اهل خود بود!

و از حسین پرسیدی سر بریده او در برابر یزید است.

از عباس و سایر فرزندان علی ،پرسیدی ما آن ها را در حالی ترک کردیم که بدن های بی سرشان بر زمین مانده بود.

اگر از زین العابدین می پرسی بیمار و ضعیف است که از شدت بيمارى ياراى برخاستن ندارد.

و اگر از زینب می پرسی این منم زینب دختر علی و این امّ كلثوم است و این ها بقيه بانوان خانه فاطمه زهرا هستند!!!

وقتى هند سخن زینب کبری را شنید دل شکسته شده گریه سر داد و فریاد برآورد و الماماه واسيّداه، واحسيناه، کاش کور بودم و دختران فاطمه را در این وضع نم یدیدم، آن گاه سنگی برداشت و به سر خود زد که سرش شکست و خون از سر و رویش به مقنعه او جاری شد و بیهوش بر زمین افتاد.

وقتی به هوش آمد، حضرت زینب علیها السلام به نزد وی آمد و فرمود: ای هند برخیز و به خانه خود برو که من از شوهرت یزید بر جان تو بیمناک هستم.

هند در پاسخ :گفت به خدا که تا بر مولای خود اباعبدالله نوحه سرایی نکنم و تو و سایر زنان بنی هاشم را با خود به خانه نبرم نخواهم رفت!!

آن گاه برخاست و سر خود را برهنه کرده و با سر و پای برهنه به نزد یزید رفت که بار عام داده بود و خطاب به او گفت آیا تو فرمان داده ای که سر حسین را بر در قصر بر نیزه کنند؟

ص: 428

آیا سر فرزند فاطمه باید بر در خانه من بر نیزه باشد؟

یزید که در مجلس خود بر تخت نشسته و تاجی مزین به دُرّ و ياقوت و جواهرات قیمتی بر سر نهاده بود چون همسر خود را به این حال ،دید از جا جست و او را پوشاند و گفت ای هند ناله سر کن و بر فرزند دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و فريادرس قریش اشک بریز که ابن زیاد در کار او عجله کرد خدا او را بکشد، خدا او را بکشد!!!

هند چون دید یزید او را پوشاند گفت: ای یزید وای بر تو چه شد؟ آیا غیرتت به جوش آمد؟ پس چرا در بارۀ دختران فاطمه زهرا غيرت به خرج نمی دهی؟ پردۀ حجاب آنان را پاره کرده و چهره هایشان را آشکار ساخته و در خرابه ای جایگاهشان داده ای؟ نه به خدا سوگند که در حرم تو داخل نخواهم شد مگر این که آنان را با خود داخل کنم.

يزيد نيز دستور داد تا بانوان اسیر را وارد منزل مخصوص او نمودند، وقتی زنان اهل بیت علیهم السلام وارد خانه یزید شدند زنان آل ابوسفیان به استقبال آن ها آمده و با شتاب به بوسیدن دست و پای دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله پرداخته بر حسین نوحه و گریه سر دادند؛ آنان تمام زیور آلات خود را از خود دور کردند و سه روز به عزاداری پرداختند. (1)

ص: 429

آل رسول خدا صلی الله علیه و آله در شام مجلس عزا به پا می کنند

در برخی از کتاب های تاریخ آمده است که نظر مثبت بسیاری از مردم شام در رابطه با حکومت بنی امیه عموماً ويزيد خصوصاً به نظر منفی تغییر کرد.

این دسته پر تعداد از مردم شام اکثریتی را تشکیل داد که نتیجه آن بروز نارضایتی عمومی از حکومت بود؛ امری که یزید را وا داشت تا به تغییر موضع در برابر اهل بیت علیهم السلام تظاهر کند، وی آنان را به خانه مخصوص خود منتقل نمود تا تنش و حساسیت ایجاد شده در میان خانوادۀ خود و بلکه زنان خاندان ابوسفیان را قدری کاهش دهد.

نیز در تاریخ آمده است یزید حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله را خواست و به آنان :گفت دوست می دارید در این جا پیش من بمانید یا به مدینه برگردید؟

زنان گفتند: ما بیشتر دوست داریم که ابتدا برای حسین عزا بر پا کنیم.

یزید گفت: هر کاری که دوست دارید بکنید.

سپس خانه ها و حجره هایی را در شهر دمشق آماده نمودند و زن هاشمیه و قریشی های نماند مگر این که برای امام حسین علیه السلام سیاه

ص: 430

بر تن نموده هفت روز بر آن حضرت عزاداری نمودند چون روز هشتم فرا رسید خواستند که به مدینه بازگردند، یزید دستور داد تا برای آن ها محمل آماده کنند و اموال زیادی به آنان داد و گفت این پول برای جبران خسارات شما در این جریان .است

امّ کلثوم گفت: ای ،یزید چه بی حیا و پررویی؟! برادر و اهل بیتم را می کشی و در عوض آن ها پول می دهی؟!

آنان همۀ آن اموال را بازگردانده و چیزی از آن را نپذیرفتند. (1)

در بعضی دیگر از کتاب های تاریخ آمده است حضرت زینب علیها السلام براى يزید پیغام فرستاد که اجازه بدهد تا برای حضرت امام حسین علیه السلام مجلس عزا برپا کنند یزید اجازه داد و آن ها را در دار الحجاره اسکان داد و آنان هفت روز در آن جا مجلس عزا برپا نمودند و همه روزه جمعیت بیشماری از زنان در این مجالس در نزد آن ها گرد می آمدند

کار به جایی رسید که مردم تصمیم گرفتند به خانه یزید حمله کرده و او را به قتل برسانند، مروان از این امر با خبر شد و به یزید گفت:

ماندن اهل بیت علیه السلام در شام به صلاح تو نیست حجاز را برای آنان آماده کن و آنان را به حجاز برگردان.

يزيد نيز مقدمات سفر آنان را فراهم کرد و آنان را به مدینه فرستاد. (2)

ص: 431

حضرت امام زین العابدین علیه السلام و یزید

در تاریخ آمده است که یزید به حضرت امام زین العابدین علیه السلام عرضه داشت: سه حاجتی که تو را به برآوردن آن وعده دادم بیان كن.

حضرت امام سجاد علیه اللام فرمود:

﴿الأولى: أن تُرِیَنی وَجهَ سَیِّدی ومَولایَ الحُسَینِ علیه السلام ، فَأَتَزَوَّدَ مِنهُ وأنظُرَ إلَیهِ واُوَدِّعَهُ.

وَالثّانِیَهُ : أن تَرُدَّ عَلَینا ما اُخِذَ مِنّا .

وَالثّالِثَهُ :إن کُنتَ عَزَمتَ عَلی قَتلی،أن تُوَجِّهَ مَعَ هؤُلاءِ النِّسوَهِ مَن یَرُدُّهُنَّ إلی حَرَمِ جَدِّهِنَّ صلی الله علیه و آله﴾.

اول این که بگذاری یک بار دیگر به چهرۀ مولای خود حسین نگاه کرده و با او وداع کنم.

دوم این که آن چه از ما به غارت رفته است به ما بازگردانید.

سوم این که اگر قصد کشتن مرا ،داری کسی را با این زنان همراه کن تا آنان را به حرم جدشان در مدینه برساند.

یزید در پاسخ آن حضرت عرضه داشت:

اما روی پدرت را هرگز تا ابد نخواهی دید.

اما در بارۀ کشتن تو؛ من از این کار صرف نظر کردم و زنان را

ص: 432

کسی جز تو به مدینه نخواهد برد.

اما آن چه از شما گرفته شده چند برابر قیمت آن را می پردازم.

امام فرمودند: ﴿امّا مالُکَ فلا نُریدُهُ، و هُوَ مُوَفَّرُ عَلَیکَ. و انَّما طَلَبتُ ما اُخِذَ مِنّا.. لِأنَّ فیهِ مَغْزَلُ فاطِمَهَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ، وَ مِقْنَعَتُها، وَ قِلادَتُها، وَ قَمیصُها﴾؛ «ما را به مال تو حاجتی نیست که ارزانی خودت باد من تنها به این جهت خواستم تا اموال را بازگردانی چون در میان آن ها دوک نخ ریسی فاطمه دختر پیامبر ،مقنعه گردن بند و پیراهن آن حضرت بود». (1)

ص: 433

حرکت دادن خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله از دمشق به مدینه منوّره

از مجموع قضایای تاریخی چنین بر می آید که خطبه حضرت زينب کبری علیها السلام در مجلس یزید و وقایعی که در آن مجلس روی داد سپس خطبه حضرت امام زین العابدین در مسجد جامع بزرگ اموی دمشق موجب ایجاد بیداری و شور و نارضایتی بر ضد دستگاه حکومت اموی در مردم شده بود.

خصوصاً این که دربار یزید نیز از تنش و اضطراب در امان نمانده بود.

يزيد كه حاكم بلاد شام و دیگر مناطق بود احساس کرد که پایه های تخت حکومتش به تزلزل در آمده بلکه زندگی وی نیز به خطر افتاده کار تا بدان حد پیش رفته که محبت همسرش نسبت به وی بدل به دشمنی شده ،است عجیب این است که همه این امور در اثر خطبه خواندن یک زن اسیر و یک جوان علیل و بیمار به موجود آمده .است

یزید با درباریان خود درباره چگونگی مقابله با خطری که احتمال وقوع آن می رفت به مشورت پرداخت و آنان پیشنهاد کردند که هر چه زودتر خاندان نبوی را از دمشق کوچ داده و آنان را به مدینه منوره باز گرداند.

ص: 434

در چنین شرایطی بود که لحن سخن يزيد نيز تغییر کرد؛ او که می گفت: «لَعِبَت هاشِمُ بِالملک...» حال ابن زیاد را لعنت می کرد که این جنایت را بدون اجازه و سر خود انجام داده و بدین ترتیب خود را ، در این جریان بی گناه نشان داده و مسئولیت این جنایت فجیع را به گردن ابن زیاد می انداخت.

به لحاظ رفتاری نیز خشونت ،قساوت اهانت و شماتت او نسبت به اهل بیت علیهم السلام تبدیل به نرمی و احترام ساختگی گردید؛ زیرا این شرایط است که همه چیز را می سازد و حتی سیاست نیز تابع شرایط و تحت تأثير مصلحت تغییر کرده که سیاست قابلیت در آمدن به هر رنگی را دارد.

بنا بر این یزید به نعمان بن بشير فرمان داد که مقدمات سفر اهل بیت را از شام با رعایت احترام شایسته آنان فراهم نماید.

در کتاب الفصول المهمة نوشته ابن صباغ مالکی آمده است:

سپس یزید بعد از این ماجرا به نعمان بن بشیر فرمان داد تا آنان را به آن چه برای سفر مورد نیاز است مجهز نموده و به سوی مدينه روانه کند؛ وی مردی امین از اهالی شام را نیز با تعدادی سوار با آنان همراه نمود؛ این مرد با سواران خود در طول مسیر با آنان همراه بوده حریم را در جلوی خود به حرکت در می آوردند تا کسی از آنان از راه باز نماند

در هنگام استراحت و فرود کاروان نیز این سواران به حالت محافظت گرداگرد کاروان حلقه زده و از حال آنان جویا شده و در همه امور با ملاطفت با آنان رفتار نموده و در مسیر راه موجبات سختی و ناراحتی آن ها را فراهم نمی نمودند.

ص: 435

ص: 436

فصل دوم : روز اربعين

ص: 438

روز اربعين

روز اربعین روز بیستم ماه صفر است و در این روز بود که خاندان حضرت امام حسین علیه السلام در راه بازگشت از شام به مدینه به کربلا رسیدند.

این روز را به این دلیل اربعین نامیده اند که چهلمین روز از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام است.

تعیین سالی که کاروان آل پیامبر پس از بازگشت از شام در آن به سرزمین کربلا رسیدند از مسائل پیچیده تاریخی است.

آیا رسیدن آنان در همان سالی اتفاق افتاده است که حادثه خونین کربلا در آن اتفاق افتاده؛ یعنی سال 61 هجری؟ یا در سال بعد اتفاق افتاده است؟

در این جا این سؤال پیش می آید که چگونه ممکن است این کاروان از کربلا به کوفه رفته، از آن جا به شام انتقال یافته باشد سپس به کربلا باز گشته باشد و همۀ این کارها در طول چهل روز به انجام رسیده باشد؟ خصوصاً با توجه به این که بدانیم وسایل و

ص: 439

اسباب مسافرت در آن زمان به چه صورت بوده است.

این بحث علمی تاریخی همواره در میان اهل قلم از مورخان و محدثان موجود بوده .است

ما نیز اگر بخواهیم به بررسی این موضوع بپردازیم نیازمند شرح و بسط کافی مفصل و طولانی خواهد بود که از خدا می خواهیم که توفیق تحقیق و بررسی این موضوع را در کتاب دیگری به ما عنایت نماید.

شاید هم بازگشت این کاروان به مدینه منوره از راه اُردُن بوده است و وقتی به محل جدا شدن راه ها ،رسیدند خاندان امام از نگهبانانی که از دمشق به همراه آنان بودند خواستند تا مسیر حرکت را به جای مدینه به سوی عراق انتخاب کنند و آنان نیز ناچار به پذیرش این درخواست و حرکت به سوی کربلا شدند.

در هر صورت زمان رسیدن کاروان به کربلا روز بیستم ماه صفر بوده است.

صحابي جليل القدر، جابر بن عبدالله انصاری به همراه عطا یا عطيّة عوفی (1) و گروهی از بنی هاشم نیز برای زیارت قبر حضرت امام حسین علیه السلام به کربلا آمده بودند.

ص: 440

اتفاقاً در آن روز گروهی از اهل سواد (1) که در آن روزگار ساکن روستاهای اطراف کربلا بودند نیز در آن جا جمع شده و بدین ترتيب اجتماع نسبتاً بزرگی از اقشار مختلف مردم در کربلا و در کنار قبر حضرت امام حسين علیه السلام، ریحانه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سرور جوانان اهل بهشت ایجاد شده و همگی قبر آن حضرت را زیارت نموده بر او سلام و درود فرستاده چهره های آنان گرفته و حاکی از حزن و اندوه قلبی ایشان بود.

دل های آن ها از اندوه ملتهب شده، اشک ها آماده جاری شدن بر گونه ها بود؛ آن ها در انتظار یک جرقه بودند تا جان هایشان با گریه به جوشش آمده و صداها به ناله و فریاد بلند شود.

در چنین لحظاتی بود که قافلهٔ خانواده محترم امام به کربلا رسید. رسیدن آنان در این ساعت همان جرقه ای بود که همه در انتظار آن بودند، بنا بر این تمام آن جمعیت یکپارچه گریه و شیون و ناله شدند. (2)

ص: 441

در این برهه زمانی و خصوصاً در آن مکان؛ یعنی کربلا حضرت زینب علیها السلام به عنوان نبض تپندهٔ آن فعالیت ها و ابراز احساسات در کنار قبور آل ،پیامبر از اهمیت ویژه و جایگاه والایی برخوردار بود؛ احساساتی که با حزن و اندوه تمام از دل هایی ملتهب از مصیبت بر می خواست!

حال چه فکر می کنید در بارۀ بانویی که چهل روز پیش این مکان را در حالی ترک کرده است که بدن های بی سر مردان خاندان خود را در خاک و خون تپیده و دفن نشده در این مکان ترک کرده و حال

به محل فاجعه باز گشته است؟ به نظر شما چنین بانویی در این شرایط چه باید بکند و چه باید بگوید؟

آن حضرت به سوی قبر برادر خود امام حسین علیه السلام ،رفت و چون به نزدیک قبر رسید چندین بار نالید و فریاد زد:

واأخاه، واأخاه، وأخاه!!

این کلمات به ظاهر ساده که از دلی مالامال از اندوه برخاسته بود، موجب شد تا اندوه مردم به هیجان آمده اشک های آنان سرازیر و صدای آنان به گریه و ناله بلند شود.

خدا می داند که با دیدن قبر ،برادر چه خاطراتی در دل زینب كبری علیها السلام زنده شده و از یادآوری آن چه در طول این سفر زجر آور

ص: 442

بر این خاندان گذشته است چه سخنان جان گدازی از خاطر مباركش گذشته است؟

چه می دانیم؟ شاید هم آن بانوی قهرمان از آن چه در طول این سفر به انجام رسانده و از انجام آن با موفقیت بیرون آمده، در نزد برادر خود راضی و سربلند بوده است.

آن حضرت دهها هزار از وجدان های غفلت زده را بیدار نموده و هزاران دل مرده را زنده کرد وی افکار منحرف آن مردم را نسبت به آن چه پیشتر در سر داشتند صد صد و هشتاد درجه تغییر داد.

همه این ها به برکت ایراد خطبه های مفصّل و گفتگوهای مختصری بود که میان او و دشمنان یا افراد بی طرف و بی تفاوت انجام شده بود؛ کسانی که جاهل به حقایق بوده و از اهل بیت پاک نبوی چیزی نمی دانستند.

این کوشش ها از مهم ترین دست آوردهای زینب کبری علیها السلام بوده است؛ بانویی که او را به پایتخت و دربار امویان به اسیری بردند؛ درباری که از آغاز سنگ بنای آن را بر اساس دشمنی با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله نهاده، مصالح کاخ های آن را از کینه و عداوت نسبت به خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و مبارزه با دین اسلام تهیه کردند؛ شریعتی که به هیچ وجه با کارها و هواهای امویان سازگاری نداشت.

ص: 443

آنان زینب کبری علیها السلام را به مقر و مسکن طاغوت اموی برده و در مكانى حاضر کردند که او و خانواده اش وی را ببینند و صدایش را بشنوند.

آن گاه زینب کبری علیها السلام آن خطبه شجاعانه را را ایراد کرده خشم خود را بر سر یزید فرو ریخت و لکّه هر ننگی را بر دامان وی نشانده و ناسزای ابدی و لعنت تاریخ را بر وی اثبات کرد.

آری گاه ممکن است انسان به پشتوانه قدرت خود یا حمایت حکومتی از وی یا اموری از این ،دست دست به اقدامات متهورانه ای بزند.

اما شما را به خدا حضرت زینب علیها السلام در رویارویی با این طاغوت ها و فرعون زادگان فاقد ،وجدان که علاوه بر مستی شرابی که روز و شب آشکارا و پنهان می،نوشیدند از باده حکومت و پیروزی نیز سرمست بودند بر چه نیرویی تکیه داشت؟

آیا اعتماد او بر کسی جز خدای عزّ و جلّ بود؟

می توان گفت: همۀ آن چه آن حضرت انجام داد و همه سخنانی که بر زبان راند تنها بر اساس اداى وظيفة واجب بوده و در این راه به هیچ وجه به عواقب وخیم یا خطرات جانی که ممکن بود در اثر این اقدامات متوجه او شود اعتنایی نداشت؛ چرا که جهاد در راه

ص: 444

خدا با خطرات آمیخته و مجاهد همواره در انتظار احاطه خطری است که جانش را تهدید کند.

در بعضی از کتاب های تاریخ نیز می خوانیم کاروان اهل بيت علیهم السلام سه روز در کربلا توقف نموده، مشغول به عزاداری بودند پس از آن کربلا را ترک نموده و به سوی مدینه منوره حرکت کرد.

ص: 445

بازگشت به مدینه پیامبر صلی الله علیه و آله

بالاخره حضرت زينب كبرى علیها السلام به وطن محبوب و زادگاه خود محل هجرت جد بزرگوارش حضرت رسول اعظم صلی الله علیه و اله رسید.

او چند ماه پیش در کمال عزت و احترام در معیّت برادران و مردان خاندان خود از این شهر بیرون رفته ،بود و اینک در حالی به این شهر باز می گشت که جز برادر زاده اش حضرت امام علی بن الحسين زين العابدين علیه السلام هیچ یک از آن شیر مردان را به همراه ،نداشته شهر و دیار خود را از آل پاک پیامبر خالی می دید.

«وی شهر و دیار بنی امیه را آباد و شهر و دیار اهل بیت علیهم السلام را خالی از اهل بیت می دید». (1)

در تاریخ آمده است: حضرت زینب علیها السلام چون به مدینه رسید با تنی چند از زنان بنی هاشم به سوی مسجد جدّش رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت چون به مسجد رسید دو دست را به چهارچوب در گرفت و ندا کرد يا جدّاه، من خبر ماتم حسین را برای تو آورده ام!! و اشک چشمش خشک نشد و از ناله و زاری دست بر نداشت. (2)

وقتی که خانواده امام حسین علیه السلام به حال اسارت از کربلا به کوفه و از کوفه به شام برده می شدند دشمنان به شدت آنان را از گریه

ص: 446

و زاری منع می نمودند تا جایی که از حضرت امام سجاد علیه السلام نقل كرديم: ﴿ إِنْ دَمَعَتْ مِنْ أَحَدِنَا عَیْنٌ قُرِعَ رَأْسُهُ بِالرُّمْحِ﴾ ؛ «اگر اشک از چشم یکی از ما می،آمد با نیزه بر سرش می زدند».(1)

اما اكنون بانو به خانۀ خود رسیده است پس دیگر مانعی برای آزاد کردن ناله از محبس سینه انفجار گریه و برپا نمودن ماتم بر شریف ترین کشته تاریخ و عزیزترین گمشده و گرامی ترین خانواده ای که آنان را در فاجعه کربلا از دست داده بود وجود .نداشت

به خصوص که اینک زنان بنی هاشم نیز گرداگرد او جمع آمده بودند تا او را در گریه و عزاداری بر گشتگانش یاری کنند؛ بیشتر زنان مدینه نیز آمده بودند تا در اشک ریختن و ناله کردن با زنان بنی هاشمی همنوا گردند.

اصول بلاغت و حکمت اقتضا می کرد که آن حضرت در چنین شرایط آماده ای همۀ آن چه در طول این سفر از ستم یزید و آل ابوسفیان و مزدوران پست و کثیف آنان بر او و خاندانش گذشته را برای مردم مدینه بازگو نماید.

بانوان بنی هاشم که در کربلا حضور داشته و شاهد این فجایع و مصائب بودند به ترتیب به بیان آن چه خود از ستم و کشتار و جنایت پیروان شیطان از بنی امیه شاهد آن بودند می پرداختند.

زنان مدینه همه با چشمانی اشکبار و از شدت گریه ،سرخ از این مجلس عزا بیرون می آمدند طبیعی است که هر کدام از آن زنان با مردانی از قبیل همسر و پدر و پسر و برادر خود در ارتباط بوده و

ص: 447

شرح تمام فجایع و مصیبت های کربلا ،کوفه، مسیر شام مجلس يزيد و شهر دمشق را که از حضرت زینب علیها السلام شنیده بودند یک به یک برای آنان تعریف می کردند.

سخن گفتن از هر کدام از صحنه های این فاجعه بزرگ کافی بود تا دل ها را از کینه یزید و پیروان او پر کند و حتی آنان را که دل با بنی امیه داشتند تحت تأثیر قرار داده و محبت آنان را مبدّل به بغض و نفرت نماید؛ چه این که این امر در میان آنان که دل در گرو مهر بنی امیه و سر در کمند اطاعت آنان داشتند نیز موجب خشم و تنفر بیشتر و عامل قیام و تمرّد و نهضت آنان بر ضد حکومت بنی امیه می گردید (1)

طبیعی است که اخبار این امور به حاکم مدینه می رسید که او هم از همان شجره خبیثه ای بود که یزید و معاویه و اجداد آن ها میوۀ آن بودند؛ وی گزارش تمام امور را برای یزید می فرستاد و او را در جریان فعالیت های حضرت زینب علیها السلام قرار داده او را از انفجار آمیز بودن اوضاع شهر و خارج شدن کار از دست او بیم می داد که:

ص: 448

اگر مدینه را می خواهی زینب را از این شهر اخراج کن.

ترسوهایی که بر نیمی از کره زمین حکومت می کردند از گریه زنی چنین در هراس افتاده بودند که هیچ امکاناتی در دست نداشت.

آنان خود را می شناختند دیگران را نیز خوب می شناختند؛ آنان می دانستند که تنها بر جسم مردم حکومت می کنند و دیگران بر دل های مردم.

جای بسی تأسف است که این ستمگران از مسلمانان محسوب گردند و جنایات آنان به حساب دین مبین اسلام گذاشته شود کدام اسلام است که راضی به انجام جنایتی باشد که آسمان ها و زمین را به لرزه درآورده است.

اسلام ناب محمدی؟

یا اسلام بنی امیه؟

اسلام معاويه يزيد بن معاويه عمر بن سعد و زنازاده پسر زنازاده عبيد الله بن زياد ؟!!

برای یزید مانعی نبود از این که به حاکم مدینه دستور دهد حضرت زینب علیها السلام را از مدینه جدّش رسول خدا صلی الله علیه و آله تبعید کند.

اما زینب کبری از خروج از مدینه امتناع نموده و از کشته شدن یا هر پلشتی که این پلیدان انجام دهند هراسی نداشت.

آیا آنان می توانستند مجازاتی سخت تر از اعدام برای آن حضرت در نظر بگیرند؟

این که مشکلی ،نبود چرا که زندگی ذلت بار در نزد او منفور و مرگ باعزت برایش به مراتب بهتر از زندگی در زیر سلطه

ص: 449

ستمگران بود.

وی شاگرد مکتبی بود که شعار اساتید آن این بود که: ﴿أنّي لا أرَى الموتَ إلاّ السَّعادة و الحَياةَ مَعَ الظالِمِين إلاّ بَرَماً ﴾ «من مرگ با عزت را جز سعادت نمی بینم و زندگی با ستمگران را جز اسباب ملالت نمی دانم»

زينب کبری علیها السلام با نماینده حکومت مذاکره کرد و عدم پذیرش خود را نسبت به حکم خروج از مدینه به اطلاع آنان ،رساند اما پس از آن تعدادی از زنان بنی هاشم گرد آن حضرت جمع شده و از ستمگری یزید و سرکشی او و این که او از خدا نمی ترسد و شاید یزید به والی مدینه فرمان دهد او را به زور از مدینه بیرون کند و در این صورت مردان بنی هاشم برای دفاع از او بر خواهند خواست و ممكن است جنگ میان دو طایفه در گرفته و دوباره فاجعه كربلا تكرار شود و کشتار فجیعی به وقوع بپیوندد با او سخن گفتند.

بدین ترتیب بود که حضرت زینب علیها السلام تصمیم گرفت به مصر مسافرت کند.

اما چرا آن حضرت مصر را انتخاب کرد؟

پس از مدینه منوره مصر از دیدگاه حضرت زينب علیها السلام بهترین بلاد خدا بود؛ چرا که آل رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن منطقه از جایگاه بلندی برخوردار بودند که تا امروز نیز همین گونه است. شاید سبب این امر این باشد که در آن سال ها افرادی از خط حضرت اميرالمؤمنین در مصر حکومت کرده اند؛ شخصیت هایی چون قيس بن سعد بن عبادة انصاری، محمد بن ابوبکر و در پایان مالک اشتر نخعی.

ص: 450

فصل نوزدهم : برخی از آن چه توسط حضرت زینب علیها السلام این روایت شده

ص: 452

برخی از آن چه توسط حضرت زینب علیها السلام روایت شده

حضرت زینب علیها السلام قطعاً تعداد بیشماری از احادیث جدّ بزرگوار خود رسول خدا صلی الله علیه و آله پدرش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام برادران خود حضرت امام حسن و حضرت امام حسین علیه السلام را شنیده و بسیاری از آن ها را روایت نموده است.

و چرا چنین نباشد که او چشمان خود را در محل نزول وحی و تنزیل گشوده و در دامان مصادر تشریع اسلامی، ترجمان وحی الهی و منابع معارف و احکام آسمانی رشد و پرورش یافته است.

اما مگر شرایط زمانه گذاشت تا بتواند آزادانه از آن چه در طول زندگی پر برکت خود از گذشتگان پاکش دیده و شنیده سخن بگوید؟

چه می دانیم شاید او قدری از آن چه دیده و شنیده روایت نیز

ص: 453

کرده باشد اما روزگار کج مدار مرویات آن حضرت را حفظ نکرده این گنج ها از میان رفته و حوادث روزگار این ثروت های فکری و علمی را بر باد داده است. (1)

ص: 454

خطبه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام

ما در کتابی که به نام فاطمة الزهرا من المهد الى اللحد نوشته ایم این مطلب را آورده ایم که خطبه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام یکی از معجزات ان حضرت به شمار می رود؛ زیرا این خطبه در اوج فصاحت و قلّه بلاغت قرار دارد و در آن جا به برخی از ویژگی های این خطبه اشاره کرده ایم.

اما نکته بسیار عجیب این است که حضرت زینب علیها السلام که در هنگام ایراد خطبه در کنار مادر خود زهرای اطهر در مسجد حضور داشته است تمامی آن خطبه را در حافظه خود ضبط نمود تا راوی خطبه مادر بوده و حلقه اتصالی برای رساندن کلام مادر خود به گوش امت ها و ملت ها بوده به سان دستگاهی تبلیغاتی در انتشار این خطبه در جهان و در گذر نسل ها و قرن ها عمل نموده است.

و نباید فراموش کنیم که سن آن حضرت در آن سال تنها حدود پنج سال بوده است از این جا باید به هوش حیرت انگیز و استعداد کامل و قابلیت های آن حضرت که در نوع خود بی نظیر بود پی برد.

شيخ طوسی در کتاب علل الشرایع بخشی از خطبه حضرت زهرا علیها السلام را با سند خود از احمد بن محمد بن جابر از حضرت زينب علیها السلام نقل کرده است. (1)

ص: 455

وی همچنین با سند خود از عبدالله بن محمد علوی از مردانی از خاندان ،خود از حضرت زینب علیها السلام از حضرت زهرا همین خطبه را نقل نموده است.

و نیز با سند خود از حفصِ اَحمر از زید بن علی از عمه اش حضرت زینب علیها السلام از حضرت زهرا علیها السلام مانند آن را نقل کرده .است

حال به متن روایت توجه کنید:

عبدالله بن حسن با سند خود از از پدرانش نقل کرده است که چون ابوبکر فاطمه را از فدک منع ،کرد و این خبر به فاطمه رسید مقنعه بر سر نهاد و خود را در چادر پیچید و در میان جمعی از خدمتکاران و زنان بنی هاشم در حالی که شدت حجابش به اندازه ای بود که دنباله چادرش به زیر پایش می رفت و راه رفتنش با راه رفتن رسول خدا صلی الله علیه و آله تفاوتی نداشت آهنگ مسجد کرد تا به نزد ابوبکر رسید که در میان جمعی از مهاجرین و انصار و دیگران نشسته بود و چون آن حضرت وارد شد پرده ای برای نشستن او میان مردان و زنان کشیدند.

آن حضرت نشست و سپس ناله ای از دل برآورد که صدای همهٔ حاضران را به گریه بلند کرد آن گاه قدری آرام گرفت تا مردم ساكت شوند وقتی از شدت گریه مردم کاسته شد سخن خویش را با حمد و ستایش خدا و درود بر رسول خدا صلی الله علیه و آله آغاز کرد اما مردم دوباره گریه سر دادند و چون ساکت شدند آن حضرت چنین ادامه داد که:

﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَنْعَمَ، وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَلْهَمَ، وَ الثَّنَاءُ بِمَا قَدَّمَ مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ ابْتَدَأَهَا، وَ سُبُوغِ آلَاءٍ أَسْدَاهَا، وَ تَمَامِ مِنَنٍ وَالاهَا، جَمَّ عَنِ الْإِحْصَاءِ عَدَدُهَا، وَ نَأَی عَنِ

ص: 456

الْجَزَاءِ أَمَدُهَا، وَ تَفَاوَتَ عَنِ الْإِدْرَاکِ أَبَدُهَا.

وَ نَدَبَهُمْ لِاسْتِزَادَتِهَا بِالشُّکْرِ لِاتِّصَالِهَا، وَ اسْتَحْمَدَ إِلَی الخَلائِقِ بِاِجْزالِها وَ ثَنّی بالنَّدْبِ اِلی اَمْثالِها﴾.

حمد و سپاس خدای را بر آن چه ارزانی داشت و شکر او را در آن چه الهام فرمود، و ثنا و شکر بر او بر آن چه پیش فرستاد از نعمت های فراوانی که خلق فرمود و عطایای گسترده ای که اعطا کرد و منتهای بیشماری که ارزانی داشت که شمارش از شمردن آن ها عاجز و نهایت آن از پاداش فراتر و دامنهٔ آن تا ابد از ادراک دورتر است و مردمان را فرا خواند تا با شکرگزاری آن ها نعمتها را زیاده گردانند و با گستردگی آن ها مردم را به سپاسگزاری خود متوجه ساخت و با دعوت نمودن به این نعمتها آن ها را دو چندان کرد.

وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، کَلِمَهٌ جَعَلَ الْاِخْلاصَ تَأْویلَها، وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَها، وَ اَنارَ فِی التَّفَکُّرِ مَعْقُولَها.

الْمُمْتَنِعُ عَنِ الْاَبْصارِ رُؤْیَتُهُ، وَ مِنَ الْاَلْسُنِ صِفَتُهُ، وَ مِنَ الْاَوْهامِ کَیْفِیَّتُهُ

اِبْتَدَعَ الْاَشْیاءَ لا مِنْ شَیْ ءٍ کانَ قَبْلَها، وَ اَنْشَاَها بِلاَاحْتِذاءِ اَمْثِلَهٍ اِمْتَثَلَها، کَوَّنَها بِقُدْرَتِهِ وَ ذَرَأَها بِمَشِیَّتِهِ، مِنْ غَیْرِ حاجَهٍ مِنْهُ اِلی تَکْوینِها، وَ لا فائِدَهٍ لَهُ فی تَصْویرِها، اِلاَّ تَثْبیتاً لِحِکْمَتِهِ وَ تَنْبیهاً عَلی طاعَتِهِ، وَ اِظْهاراً لِقُدْرَتِهِ وَ تَعَبُّداً لِبَرِیَّتِهِ، وَ اِعْزازاً لِدَعْوَتِهِ

ثُمَّ جَعَلَ الثَّوابَ عَلی طاعَتِهِ، وَ وَضَعَ الْعِقابَ عَلی مَعْصِیَتِهِ، ذِیادَهً لِعِبادِهِ مِنْ نِقْمَتِهِ وَ حِیاشَهً لَهُمْ اِلی جَنَّتِهِ.

وَ اَشْهَدُ اَنَّ اَبی مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اِخْتارَهُ قَبْلَ اَنْ اَرْسَلَهُ، وَ سَمَّاهُ قَبْلَ اَنْ اِجْتَباهُ، وَ اصْطَفاهُ قَبْلَ اَنْ اِبْتَعَثَهُ، اِذ الْخَلائِقُ بِالْغَیْبِ مَکْنُونَهٌ، وَ بِسَتْرِ الْاَهاویلِ مَصُونَهٌ، وَ بِنِهایَهِ الْعَدَمِ مَقْرُونَهٌ، عِلْماً مِنَ اللَّهِ تَعالی بِمائِلِ الْاُمُورِ، وَ اِحاطَهً بِحَوادِثِ

ص: 457

الدُّهُورِ، وَ مَعْرِفَهً بِمَواقِعِ الْاُمُورِ.

و گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و شریکی ندارد که این امر بزرگی است که اخلاص را تاویل آن و قلوب را متضمن وصل آن ساخت و در پیشگاه تفکر و اندیشه شناخت آنرا آسان نمود خدایی که چشم ها از دیدنش بازمانده و زبان ها از وصفش ،ناتوان و اوهام و خیالات از درک او عاجز می.باشند موجودات را خلق فرمود بدون آن که از ماده ای موجود شوند و آن ها را پدید آورد بدون آن که از قالبی تبعیت کنند آن ها را به قدرت خویش ایجاد و به مشیتش پدید آورد بی آن که نیازی به ساخت آن ها داشته یا در تصویرگری شان جز تثبیت ،حکمت، آگاهی بر طاعت اظهار ،قدرت و شناساندن راه عبودیت و گرامی داشت دعوتش فایده ای برای وی وجود داشته باشد آن گاه بر طاعتش پاداش و بر معصيتش عقاب مقرر داشت تا بندگانش را از نقمت خود باز داشته آنان را به سوی بهشت خویش رهنمون .گردد و گواهی می دهم که پدرم محمد بنده و فرستاده او است که قبل از فرستاده شدن او را ،انتخاب و قبل از برگزیدن نام پیامبری بر او نهاد و قبل از مبعوث شدن او را برانگیخت آن هنگام که مخلوقات در حجاب غیبت بوده و در نهایت تاریکی ها بسر برده و در سر حدّ عدم و نیستی قرار داشتند او را برانگیخت به خاطر علمش به

عواقب کارها و احاطه اش به حوادث ،زمان و شناسائی کاملش به وقوع مقدرات.

امبْتَعَثَهُ اللَّهُ اِتْماماً لِاَمْرِهِ، وَ عَزیمَهً عَلی اِمْضاءِ حُکْمِهِ، وَ اِنْفاذاً لِمَقادیرِ رَحْمَتِهِ، فَرَأَی الْاُمَمَ فِرَقاً فی اَدْیانِها، عُکَّفاً عَلی نیرانِها، عابِدَهً لِاَوْثانِها، مُنْکِرَهً لِلَّهِ مَعَ عِرْفانِها. فَاَنارَ اللَّهُ بِاَبی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ و الِهِ ظُلَمَها، وَ کَشَفَ عَنِ الْقُلُوبِ بُهَمَها، وَ جَلی عَنِ الْاَبْصارِ غُمَمَها، وَ قامَ فِی النَّاسِ بِالْهِدایَهِ، فَاَنْقَذَهُمْ مِنَ الْغِوایَهِ، و وَ بَصَّرَهُمْ مِنَ الْعِمایَهِ، وَ

ص: 458

هَداهُمْ اِلَی الدّینِ الْقَویمِ، وَ دَعاهُمْ اِلَی الطَّریقِ الْمُسْتَقیمِ.

ثُمَّ قَبَضَهُ اللَّهُ اِلَیْهِ قَبْضَ رَأْفَهٍ وَ اخْتِیارٍ، وَ رَغْبَهٍ وَ ایثارٍ، فَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ و الِهِ مِنْ تَعَبِ هذِهِ الدَّارِ فی راحَهٍ، قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِکَهِ الْاَبْرارِ وَ رِضْوانِ الرَّبِّ الْغَفَّارِ، وَ مُجاوَرَهِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ، صَلَّی اللَّهُ عَلی أَبی نَبِیِّهِ وَ اَمینِهِ وَ خِیَرَتِهِ مِنَ الْخَلْقِ وَ صَفِیِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَهُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ.

او را برانگیخت تا امرش را ،کامل، حکم قطعی اش را امضا و مقدراتش را اجرا نماید و او امت ها را دید که به آیین های مختلفی اعتقاد داشته در پیشگاه آتش های افروخته معتکف بوده، بت پرستیده و خدایی را انکار می نمودند که شناخت وی با فطرتشان عجین .بود آن گاه خدای بزرگ به وسیلۀ پدرم محمد صلی الله علیه و آله تاریکی های آنان را روشن و مشکلات قلب ها را برطرف، و موانع دید چشمان را از میان برداشت و با هدایت در میان مردم قیام کرده و آنان را از گمراهی رهانید بینایشان کرده و ایشان را به دین استوار و محکم رهنمون گشته به راه راست دعوتشان نمود تا هنگامی که خدا او را به سوی خود فرا خواند فرا خواندنی از روی مهربانی و آزادی و رغبت و میل حال آن حضرت از رنج این دنیا در آسایش است و فرشتگان نیکوکار در گرداگرد او قرار داشته و خشنودی پروردگار آمرزنده او را فراگرفته و در جوار رحمت او قرار دارد پس درود خدا بر ،پدرم پیامبر و امینش و بهترین خلق و برگزیده اش باد و سلام و رحمت و بركات الهی بر او باد»

آن گاه حضرت فاطمه علیها السلام رو به مردم کرده و فرمود: ﴿اَنْتُمْ- عِبادَ اللَّهِ - نُصُبُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ، وَ حَمَلَهُ دینِهِ وَ وَحْیِهِ، وَ اُمَناءُ اللَّهِ عَلی اَنْفُسِکُمْ، وَ بُلَغاؤُهُ اِلَی الْاُمَمِ، زَعیمُ حَقٍّ لَهُ فیکُمْ، وَ عَهْدٍ قَدَّمَهُ اِلَیْکُمْ، وَ بَقِیَّهٍ اِسْتَخْلَفَها عَلَیْکُمْ: کِتابُ اللَّهِ النَّاطِقُ وَ الْقُرْانُ الصَّادِقُ، و النُّورُ السَّاطِعُ وَ الضِّیاءُ اللاَّمِعُ، بَیِّنَهً بَصائِرُهُ، مُنْکَشِفَهً

ص: 459

سَرائِرُهُ، مُنْجَلِیَهً ظَواهِرُهُ، مُغْتَبِطَهً بِهِ اَشْیاعُهُ، قائِداً اِلَی الرِّضْوانِ اِتِّباعُهُ، مُؤَدٍّ اِلَی النَّجاهِ اسْتِماعُهُ. بِهِ تُنالُ حُجَجُ اللَّهِ الْمُنَوَّرَهُ، وَ عَزائِمُهُ الْمُفَسَّرَهُ، وَ مَحارِمُهُ الْمُحَذَّرَهُ، وَ بَیِّناتُهُ الْجالِیَهُ، وَ بَراهینُهُ الْکافِیَهُ، وَ فَضائِلُهُ الْمَنْدُوبَهُ، وَ رُخَصُهُ الْمَوْهُوبَهُ، وَ شَرائِعُهُ الْمَکْتُوبَهُ.

شما ای بندگان خدا پرچمداران امر و نهی او حاملان دين و وحی او، و امینان خدا بر یکدیگر و مبلغان او به سوی امت هایید، ضامن اجرای حق الهی در میان شما بوده پیمانی است که خدا آن را پیشاپیش به سوی شما فرستاده و سرمایه ای است که برای شما باقی گذارده است؛ و آن کتاب گویای الهی قرآن راستگو نور فروزان و شعاع درخشان است که بیان ها و برهان های آن ،روشن اسرار باطنی آن آشکار و ظواهر آن جلوه گر می باشد پیروان آن مورد غبطه جهانیان تبعیت از او موجب خشنودی پروردگار و شنیدنش راه نجات است به وسیله آن می توان به حجّت های نوراني الهي واجبات تفسير شده محرمات ممنوع گردیده، گواهی های جلوه گر برهان های ،کافی فضائل پسندیده رخصت های بخشیده شده و قوانين واجب خداى متعال دست یافت.

فَجَعَلَ اللَّهُ الْایمانَ تَطْهیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاهَ تَنْزیهاً لَکُمْ ععَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکاهَ تَزْکِیَهً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِی الرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدّینِ، وَ الْعَدْلَ تَنْسیقاً لِلْقُلُوبِ، وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّهِ، وَ اِما مَتَنا اَماناً لِلْفُرْقَهِ، وَ الْجِهادَ عِزّاً لِلْاِسْلامِ، وَ الصَّبْرَ مَعُونَهً عَلَی اسْتیجابِ الْاَجْرِ. وَ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلِحَهً لِلْعامَّهِ، وَ بِرَّ الْوالِدَیْنِ وِقایَهً مِنَ السَّخَطِ، وَ صِلَهَ الْاَرْحامِ مَنْساءً فِی الْعُمْرِ وَ مَنْماهً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصاصَ حِقْناً لِلدِّماءِ، وَ الْوَفاءَ بِالنَّذْرِ تَعْریضاً لِلْمَغْفِرَهِ، وَ تَوْفِیَهَ الْمَکائیلِ وَ الْمَوازینِ تَغْییراً لِلْبَخْسِ. وَ النَّهْیَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزیهاً عَنِ الرِّجْسِ، وَ اجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجاباً عَنِ اللَّعْنَهِ، وَ تَرْکَ السِّرْقَهِ ایجاباً لِلْعِصْمَهِ، وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ اِخْلاصاً لَهُ بِالرُّبوُبِیَّهِ.

ص: 460

ف- ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ، وَ لا تَمُوتُنَّ اِلاَّ وَ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ، وَ اَطیعُوا اللَّهَ فیما اَمَرَکُمْ بِهِ وَ نَهاکُمْ عَنْهُ، فَاِنَّهُ اِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ﴾.

پس خدای بزرگ ایمان را برای پاک کردن شما از شرک و نماز را برای پاک نمودن شما از تكبر، و زکات را برای تزکیه نفس و افزایش روزی و روزه را برای تثبيت اخلاص و حج را برای استحکام دین و عدالت ورزی را براى التيام قلب ها و اطاعت ما خاندان را برای نظم يافتن ملت ها و امامتمان را برای رهایی از تفرقه و جهاد را برای عزت اسلام و صبر را برای کمک در به دست آوردن پاداش قرار داد و امر به معروف را برای مصلحت جامعه و نیکی به پدر و مادر را برای رهایی از غضب الهی و صله ارحام را برای طولانی شدن عمر و افزایش جمعیت و قصاص را وسیله حفظ خون ها و وفای به نذر را برای قرار گرفتن در معرض مغفرت الهی و دقت در کیل و وزن را برای رفع کم فروشی مقرر فرمود و نهی از شراب خواری را برای پاکیزگی از زشتی و حرمت نسبت ناروا دادن را برای عدم دوری از رحمت الهی و ترک دزدی را برای پاکدامنی قرار داد. شرک را حرام کرد تا بندگانش در یگانه پرستی خالص شوند. پس آن گونه که شایسته است از خدا بترسید و از دنیا نروید جز آن که مسلمان باشيد و خدا را در آن چه بدان امر کرده و از آن باز داشته اطاعت نمائید که «همانا فقط دانشمندان از خدا می هراسند»

آن گاه فرمود: ﴿اَیُّهَا النَّاسُ! اِعْلَمُوا اَنّی فاطِمَهُ! وَ اَبی مُحَمَّدٌ، اَقُولُ عَوْداً وَ بَدْءاً، وَ لا اَقُولُ ما اَقُولُ غَلَطاً، وَ لا اَفْعَلُ ما اَفْعَلُ شَطَطاً، لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُوفٌ رَحیمٌ. فَاِنْ تَعْزُوهُ وَتَعْرِفُوهُ تَجِدُوهُ اَبی دُونَ نِسائِکُمْ،وَ اَخَا ابْنِ عَمّی دُونَ رِجالِکُمْ، وَ لَنِعْمَ الْمَعْزِیُّ اِلَیْهِ صلی الله علیه و آله

فَبَلَّغَ الرِّسالَهَ صادِعاً بِالنَّذارَهِ، مائِلاً عَنْ مَدْرَجَهِ الْمُشْرِکینَ، ضارِباً ثَبَجَهُمْ، اخِذاً

ص: 461

بِاَکْظامِهِمْ، داعِیاً اِلی سَبیلِ رَبِّهِ بِالْحِکْمَهِ و الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ، یَجُفُّ الْاَصْنامَ وَ یَنْکُثُ الْهامَّ، حَتَّی انْهَزَمَ الْجَمْعُ وَ وَ لَّوُا الدُّبُرحَتَّی تَفَرََّی اللَّیْلُ عَنْ صُبْحِهِ، وَ اَسْفَرَ الْحَقُّ عَنْ مَحْضِهِ، و نَطَقَ زَعیمُ الدّینِ، وَ خَرَسَتْ شَقاشِقُ الشَّیاطینِ، وَ طاحَ وَ شیظُ النِّفاقِ، وَ انْحَلَّتْ عُقَدُ الْکُفْرِ وَ الشَّقاقِ وَ فُهْتُمْ بِکَلِمَهِ الْاِخْلاصِ فی نَفَرٍ مِنَ الْبیضِ الْخِماصِ. وَ کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَهٍ مِنَ النَّارِ، مُذْقَهَ الشَّارِبِ، وَ نُهْزَهَ الطَّامِعِ، وَ قُبْسَهَ الْعِجْلانِ، وَ مَوْطِی ءَ الْاَقْدامِ، تَشْرَبُونَ الطَّرْقَ، وَ تَقْتاتُونَ الْقِدَّ، اَذِلَّهً خاسِئینَ، تَخافُونَ اَنْ یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ مِنْ حَو ْلِکُمْ فَاَنْقَذَکُمُ اللَّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی بِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ بَعْدَ اللَّتَیَّا وَ الَّتی، وَ بَعْدَ اَنْ مُنِیَ بِبُهَمِ الرِّجالِ، وَ ذُؤْبانِ الْعَرَبِ، وَ مَرَدَهِ اَهْلِ الْکِتابِ. کُلَّما اَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ اَطْفَأَهَا اللَّهُ، اَوْ نَجَمَ قَرْنُ الشَّیْطانِ، اَوْ فَغَرَتْ فاغِرَهٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ، قَذَفَ اَخاهُ فی لَهَواتِها، فَلا یَنْکَفِی ءُ حَتَّی یَطَأَ جِناحَها بِأَخْمَصِهِ، وَ یَخْمِدَ لَهَبَها بِسَیْفِهِ، مَکْدُوداً فی ذاتِ اللَّهِ، مُجْتَهِداً فی اَمْرِ اللَّهِ، قَریباً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ، سَیِّداً فی اَوْلِیاءِ اللَّهِ، مُشَمِّراً ناصِحاً مُجِدّاً کادِحاً، لا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَهَ لائِمٍ. وَ اَنْتُمَ فی رَفاهِیَّهٍ مِنَ الْعَیْشِ، و ادِعُونَ فاکِهُونَ آمِنُونَ، تَتَرَبَّصُونَ بِنَا الدَّوائِرَ، وَ تَتَوَکَّفُونَ الْاَخْبارَ، وَ تَنْکُصُونَ عِنْدَ النِّزالِ، وَ تَفِرُّونَ مِنَ الْقِتالِ﴾.

ای مردم! بدانید که من فاطمه و پدرم محمد است سخنم در ابتدا و در پایان یکی است گفتارم غلط نبوده و ظلمی در آن نیست. همانا پیامبری از میان شما برانگیخته شد که رنج های شما بر او گران آمده و دل سوز بر شما است و بر مؤمنان مهربان و عطوف است. پس اگر او را بشناسید می دانید که او پدر من است و نه پدر هیچ یک از زنان شما و برادر پسر عموی من است نه برادر هیچ یک از مردان شما و چه نسبت نیکویی است منسوب بودن به چنین بزرگواری وی رسالت خود را با بیم دادن مردمان به انجام رساند از پرتگاه مشرکان کناره گیری کرده شمشیر بر فرقشان نواخت گلویشان را گرفته و با حکمت و پند و اندرز نیکو به سوی پروردگارشان دعوت نمود، بت ها را نابود ساخته و سر

ص: 462

سرکشان را شکست تا جمعشان منهزم شده و از میدان گریختند.

تا آن گاه که صبح روشن از پرده شب برآمد و حق نقاب از چهره ،برکشید، زمامدار دین به سخن در آمد و فریاد شیطان ها خاموش گردید خار نفاق از سر راه برداشته شد و گره های کفر و تفرقه از هم گشوده ،گردید و دهان های شما به کلمۀ اخلاص باز شد در میان گروهی که روسفید و از گرسنگی شکم به پشت چسبیده بودند و شما بر کناره پرتگاهی از آتش قرار داشته همچون جرعه ای ،آب راحة الحلقوم دشمنان بوده و در معرض طمع طماعان قرار داشتید همچون آتش زن های بودید که بلافاصله خاموش می گردیدید لگدکوب روندگان بودید از آبی می نوشیدید که شتران آن را آلوده کرده بودند و از قطعات گوشت خشک چرم مانند و برگ درختان به عنوان غذا استفاده می کرده خوار و مطرود بوديد، ترسان از این که مردمان اطرافتان شما را بربایند تا این که خدای تعالیٰ بعد از چنین حالاتی شما را به دست آن حضرت نجات داد؛ پس از آن که از دست قدرتمندان و گرگ های عرب و سرکشان اهل كتاب ناراحتي ها کشیدید؛ هرگاه آتش جنگ برافروختند خدا خاموشش نموده، هر هنگام که شیطان سر برآورد یا اژدهایی از مشرکین دهان باز کرد پیامبر برادر خود را در کام آن افکند و او تا زمانی که سر آنان را به زمین نمی کوفت و آتش آن ها را به آب شمشیرش خاموش نمی کرد باز نمی ،گشت فرسوده از تلاش در راه خدا کوشیده در امر ،او، نزدیک به پیامبر خدا؛ سروری از اولیای الهی دامن همت به کمر بسته، دلسوز، تلاشگر و فعّال و این همه در هنگامه ای بود که شما در آسایش زندگی کرده، در بستر امنيت غنوده، چشم انتظار بودید تا چه زمانی ناراحتی ها ما را در برگیرد و به همین منظور گوش به زنگ اخبار بودید هنگام کارزار عقب

ص: 463

گرد کرده و به هنگام نبرد فرار را بر قرار ترجیح می دادید.

فَلَمَّا اِختارَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و اله دارَ اَنْبِیائِهِ وَ مَأْوی اَصْفِیائِهِ، ظَهَرَ فیکُمْ حَسْکَهُ النِّفاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبابُ الدّینِ، وَ نَطَقَ کاظِمُ الْغاوینَ، وَ نَبَغَ خامِلُ الْاَقَلّینَ، وَ هَدَرَ فَنیقُ الْمُبْطِلینَ، فَخَطَرَ فی عَرَصاتِکُمْ، وَ اَطْلَعَ الشَّیْطانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ، هاتِفاً بِکُمْ، فَأَلْفاکُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجیبینَ، وَ لِلْغِرَّهِ فیهِ مُلاحِظینَ،

ثُمَّ اسْتَنْهَضَکُمْ فَوَجَدَکُمْ خِفافاً، وَ اَحْمَشَکُمْ فَاَلْفاکُمْ غِضاباً، فَوَسَمْتُمْ غَیْرَ اِبِلِکُمْ، وَ وَرَدْتُمْ غَیْرَ مَشْرَبِکُمْ.

هذا،

وَ الْعَهْدُ قَریبٌ، وَالْکَلْمُ رَحیبٌ، وَ الْجُرْحُ لَمَّا یَنْدَمِلُ، وَ الرَّسُولُ لَمَّا یُقْبَرُ، اِبْتِداراً زَعَمْتُمْ خَوْفَ الْفِتْنَهِ، ﴿اَلا فِی الْفِتْنَهِ سَقَطُوا، وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَهٌ بِالْکافِرینَ﴾

فَهَیْهاتَ مِنْکُمْ، وَ کَیْفَ بِکُمْ، وَ اَنَّی تُؤْفَکُونَ، وَ کِتابُ اللَّهِ بَیْنَ اَظْهُرِکُمْ، اُمُورُهُ ظاهِرَهٌ، وَ اَحْکامُهُ زاهِرَهٌ، وَ اَعْلامُهُ باهِرَهٌ، و زَواجِرُهُ لائِحَهٌ، وَ اَوامِرُهُ واضِحَهٌ، وَ قَدْ خَلَّفْتُمُوهُ وَراءَ ظُهُورِکُمْ،

أَرَغْبَهً عَنْهُ تُریدُونَ؟ اَمْ بِغَیْرِهِ تَحْکُمُونَ؟ ﴿بِئْسَ لِلظَّالمینَ بَدَلاً﴾، وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْاِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ، ﴿وَ هُوَ فِی الْاخِرَهِ مِنَ الْخاسِرینِ﴾

و آن گاه که خدا برای پیامبرش خانه انبیا و آرامگاه اصفیا را برگزید (1) علایم نفاق در شما آشکار گشت؛ جامه ،دین ،مندرس، سکوت گمراهان شکسته، پست رتبگان با قدر و منزلت شده، شتر نازپرورده اهل باطل به صدا آمده به خانه هایتان در آمد شیطان سر خویش را از مخفی گاه خود بیرون آورد و شما را فرا خواند و دید که دعوتش را پاسخگو و برای فریب خوردن آماده هستید، آن گاه از شما خواست که در راهش قیام کنید و دید که به آسانی این کار را انجام می دهید آن گاه شما را به غضب

ص: 464

واداشت و دید که غضبناک هستید آن گاه بود که بر شتر دیگران نشان زدید و بر آبی که سهم شما نبود وارد شدید این در حالی بود که هنوز زمانی نگذشته سر زخم همچنان باز و شکافته جراحت التيام نيافته و پیامبر به قبر سپرده نشده بود چنین وانمود کردید که از ترس فتنه دست به این کار می زنید آگاه باشید که در فتنه در افتادند و به راستی جهنم کافران را احاطه نموده است. این کار از شما بعید بود چطور این کار را کردید؟ به کجا می روید؟ در حالی که کتاب خدا رو به روی شما است؛ امورش ،روشن احکامش درخشان نشانه های هدایتش آشکار محرّماتش هويدا، و دستوراتش واضح است ولی شما آنرا پشت سر انداخته اید، آیا از آن روی گردان شده اید؟ یا به غیر قرآن حکم می کنید؟ (ستمگران بد جایگزینی را برگزیده اند)، (و هر کس غیر از اسلام دینی را جویا باشد از او پذیرفته نشده و در آخرت از زیانکاران خواهد بود).

ثُمَّ لَمْ تَلْبَثُوا اِلی رَیْثَ اَنْ تَسْکُنَ نَفْرَتَها، وَ یَسْلَسَ قِیادَها،ثُمَّ اَخَذْتُمْ تُورُونَ وَ قْدَتَها، وَ تُهَیِّجُونَ جَمْرَتَها، وَ تَسْتَجیبُونَ لِهِتافِ الشَّیْطانِ الْغَوِیِّ، وَ اِطْفاءِ اَنْوارِالدّینِ الْجَلِیِّ، وَ اِهْمالِ سُنَنِ النَّبِیِّ الصَّفِیِّ، تُسِرُّونَ حَسْواً فِی ارْتِغاءٍ، وَ تَمْشُونَ لِاَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ فِی الْخَمَرِ وَ الضَّرَّاءِ، وَ نَصْبِرُ مِنْکُمْ عَلی مِثْلِ حَزِّ الْمَدی، وَ وَخْزِالسنان فی الحشا. وَ اَنْتُمُ الانَ تَزَعُمُونَ اَنْ لا اِرْثَ لَنا أَفَحُکْمَ الْجاهِلِیَّهِ تَبْغُونَ، وَ مَنْ اَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُکْماً لِقَومٍ یُوقِنُونَ، أَفَلا تَعْلَمُونَ؟ بَلی، قَدْ تَجَلَّی لَکُمْ- کَالشَّمْسِ الضَّاحِیَهِ- أَنّی اِبْنَتُهُ.

آن گاه آن قدر درنگ نکردید که این دل رمیده آرام گیرد و کشیدن آن سهل گردد، پس آتش گیره ها را افروخته تر کرده و به آتش دامن زدید تا آن را شعله ور سازید و برای اجابت ندای ،شیطان و خاموش کردن انوار دین روشن خدا و از بین بردن سنن پیامبر برگزیده آماده شدید به بهانه خوردن کف شیر را پنهانی و از زیر لب خورید و برای خانواده و فرزندان

ص: 465

او در پشت تپه ها و درختان کمین گرفته و راه می رفتید و ما باید بر این امور که همچون خنجر بران و فرو رفتن نیزه در میان شکم است، صبر کنیم و شما اکنون گمان می برید که برای ما ارثی نیست؟ آیا خواهان حکم جاهلیت هستید و برای اهل یقین چه حکمی بالاتر از حکم خدا است آیا نمی دانید؟ در حالی که برای شما همانند آفتاب درخشان روشن است که من دختر او هستم.

اَیُّهَا الْمُسْلِمُونَ! أَاُغْلَبُ عَلی اِرْثی؟

یَابْنَ اَبی قُحافَهَ!

اَفی کِتابِ اللَّهِ تَرِثُ اَباکَ وَ لا اَرِثُ اَبی؟

﴿ لَقَدْ جِئْتَ شَیْئاً فَرِیّاً﴾،

اَفَعَلی عَمْدٍ تَرَکْتُمْ کِتابَ اللَّهِ وَ نَبَذْتُمُوهُ وَراءَ ظُهُورِکُمْ، إذْ یَقُولُ ﴿وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ﴾ وَ قالَ فیما اقْتَصَّ مِنْ خَبَرِ زَکَرِیَّا اِذْ قالَ: ﴿فَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً یَرِثُنی وَ یَرِثُ مِنْ الِ یَعْقُوبَ﴾.

وَ قالَ: ﴿وَ اوُلُوا الْاَرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّهِ﴾ وَ قالَ ﴿یُوصیکُمُ اللَّهُ فی اَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْاُنْثَیَیْنِ﴾ وَ قالَ ﴿اِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّهَ لِلْوالِدَیْنِ وَالْاَقْرَبَیْنِ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَی الْمُتَّقینَ﴾ وَ زَعَمْتُمْ اَنْ لا حَظْوَهَ لی، وَ لا اَرِثُ مِنْ اَبی، وَ لا رَحِمَ بَیْنَنا اَفَخَصَّکُمُ اللَّهُ بِایَهٍ اَخْرَجَ اَبی مِنْها؟ اَمْ هَلْ تَقُولُونَ: اِنَّ اَهْلَ مِلَّتَیْنِ لا یَتَوارَثانِ؟ اَوَ لَسْتُ اَنَا وَ اَبی مِنْ اَهْلِ مِلَّهٍ واحِدَهٍ؟ اَمْ اَنْتُمْ اَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْانِ وَ عُمُومِهِ مِنْ اَبی وَابْنِ عَمّی؟ فَدُونَکَها مَخْطُومَهً مَرْحُولَهً تَلْقاکَ یَوْمَ حَشْرِکَ. فَنِعْمَ الْحَکَمُ اللَّهُ، وَ الزَّعیمُ مُحَمَّدٌ، وَ الْمَوْعِدُ الْقِیامَهُ، وَ عِنْدَ السَّاعَهِ یَخْسِرُ الْمُبْطِلُونَ، وَ لا یَنْفَعُکُمْ اِذْ تَنْدِمُونَ، وَ لِکُلِّ نَبَأٍ مُسْتَقَرٌّ، وَ لَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یَأْتیهِ عَذابٌ یُخْزیهِ، وَ یَحِلُّ عَلَیْهِ عَذابٌ مُقیمٌ.

ای مسلمانان! آیا سزاوار است که ارث پدرم را از من بگیرند؟

ص: 466

ای پسر ابی قحافه آیا در کتاب خداست که تو از پدرت ارث ببری و من از ارث پدرم محروم باشم؟

(امر تازه و زشتی آوردی)

آیا آگاهانه کتاب خدا را ترک کرده و پشت سر می اندازید آیا قرآن نمی گوید: (و سلیمان از داود ارث برد) و از قول زکریا آن گاه که :گفت (پروردگارا مرا فرزندی عنایت فرما تا از من و خاندان یعقوب ارث برد) و فرمود (و خویشاوندان رحمی به یکدیگر سزاوارتر از دیگرانند) و فرموده: (خدای تعالی به شما در باره فرزندان سفارش می کند که [در میراث] بهره پسر دو برابر دختر است) و می فرماید: (هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد بر شما واجب شده که برای پدران و مادران و نزدیکان وصیت کنید و این حکم حقی است برای پرهیزگاران) ؟ آن گاه شما گمان می برید که مرا بهره ای نبوده و سهمی از ارث پدرم ندارم.

آیا خدا آیه ای به شما نازل کرده که پدرم را از آن خارج ساخته؟ یا می گوئید: اهل دو دین از یکدیگر ارث نمی برند؟

آيا من و پدرم را از اهل یک دین نمی دانید؟ و یا شما به عام و خاص قرآن از پدر و پسر عمویم آگاه ترید؟

اینک این تو و این ،شتر شتری مهار زده و رحل نهاده شده برگیر و ببر با تو در روز رستاخيز ملاقات خواهد کرد. چه نیک داوری است خدا و نيكو دادخواهی است پیامبر و چه نیکو وعده گاهی است قیامت و در آن ساعت و آن ،روز اهل باطل زیان می برند و پشیمانی به شما سودی نمی رساند برای هر خبری قرارگاهی است پس خواهید دانست که عذاب خوار کننده بر سر چه کسی فرود خواهد آمد و عذاب جاودانه که را شامل خواهد گردید؟»

ص: 467

آن گاه رو به سوی انصار کرده و فرمود:

﴿یا مَعْشَرَ النَّقیبَهِ وَ اَعْضادَ الْمِلَّهِ وَ حَضَنَهَ الْاِسْلامِ! ما هذِهِ الْغَمیزَهُ فی حَقّی وَ السِّنَهُ عَنْ ظُلامَتی؟ اَما کانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ اَبی یَقُولُ: «اَلْمَرْءُ یُحْفَظُ فی وُلْدِهِ»، سَرْعانَ ما اَحْدَثْتُمْ وَ عَجْلانَ ذا اِهالَهٍ، وَ لَکُمْ طاقَهٌ بِما اُحاوِلُ، وَ قُوَّهٌ عَلی ما اَطْلُبُ وَ اُزاوِلُ. اَتَقُولُونَ ماتَ مُحَمَّدٌ؟ فَخَطْبٌ جَلیلٌ اِسْتَوْسَعَ وَ هْنُهُ، وَاسْتَنْهَرَ فَتْقُهُ، وَ انْفَتَقَ رَتْقُهُ، وَ اُظْلِمَتِ الْاَرْضُ لِغَیْبَتِهِ، وَ کُسِفَتِ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ انْتَثَرَتِ النُّجُومُ لِمُصیبَتِهِ، وَ اَکْدَتِ الْامالُ، وَ خَشَعَتِ الْجِبالُ، وَ اُضیعَ الْحَریمُ، وَ اُزیلَتِ الْحُرْمَهُ عِنْدَ مَماتِهِ. فَتِلْکَ وَاللَّهِ النَّازِلَهُ الْکُبْری وَ الْمُصیبَهُ الْعُظْمی، لامِثْلُها نازِلَهٌ، وَ لا بائِقَهٌ عاجِلَهٌ اُعْلِنَ بِها، کِتابُ اللَّهِ جَلَّ ثَناؤُهُ فی اَفْنِیَتِکُمْ، وَ فی مُمْساکُمْ وَ مُصْبِحِکُمْ، یَهْتِفُ فی اَفْنِیَتِکُمْ هُتافاً وَ صُراخاً وَ تِلاوَهً وَ اَلْحاناً، وَ لَقَبْلَهُ ما حَلَّ بِاَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ، حُکْمٌ فَصْلٌ وَ قَضاءٌ حَتْمٌ. ﴿وَ ما مُحَمَّدٌ اِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ اَفَاِنْ ماتَ اَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی اَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرینَ﴾

ای گروه نقبا ای بازوان ملت و ای حافظان اسلام این ضعف و غفلت در مورد حق من و این سهل انگاری از دادخواهی من برای چیست؟ آیا پدرم پیامبر نمی فرمود: «حرمت هرکس در فرزندان او حفظ می شود»؟ چه به سرعت مرتکب این اعمال ،شدید و این امر چه با سرعت اتفاق افتاد؟ در صورتی که شما توانایی آن چه در راه آن می کوشم را دارید و نیروی کافی برای حمایت از من در این مطالبه و برآوردن هدفم در شما موجود می.باشد آیا می گویید: محمد صلی الله علیه و آله بدرود حیات گفت این مصیبتی است بزرگ و در نهایت ،وسعت شکاف آن بسیار و کار به سامانی است که از هم پاشیده شده زمین در غیاب او سراسر تاریک ستارگان بی فروغ اميدها ناامید کوه ها از جای فرو ریخت حرمت ها پایمال شد و احترامی برای کسی پس از وفات او باقی نماند؟ به خدا سوگند که این مصیبت

ص: 468

بزرگ تر و بليه عظیم تر است که همچون آن مصیبتی نبوده و بلای جانگدازی در این دنیا به پایه آن نمی رسد؛ این حقیقت را کتاب خدا آشکار کرده است کتابی که در خانه هایتان و در مجالس شبانه روزتان آرام و ،بلند و با تلاوت و خوانندگی آن را می خوانید این بلایی است که پیش از این بر سر دیگر انبیاء و فرستاده شدگان نیز وارد آمده است حکمی است حتمی و قضایی است ،قطعی خدا می فرماید محمد پیامبری است که پیش از وی پیامبران دیگری در گذشتند پس اگر او بمیرد و یا کشته گردد به عقب بر می گردید؟ و آن کس که به عقب برگردد به خدا زیانی نمی رساند و خدا شکر کنندگان را پاداش خواهد داد)»

آن گاه دوباره رو به انصار کرده و فرمود:

«ایهاً بَنی قیلَهَ!

ءَ اُهْضَمُ تُراثَ اَبی؟ وَ اَنْتُمْ بِمَرْأی مِنّی وَ مَسْمَعٍ وَ مُنْتَدی وَ مَجْمَعٍ، تَلْبَسُکُمُ الدَّعْوَهُ وَ تَشْمَلُکُمُ الْخُبْرَهُ، وَ اَنْتُمْ ذَوُو الْعَدَدِ وَ الْعُدَّهِ وَ الْاَداهِ وَ الْقُوَّهِ، وَ عِنْدَکُمُ السِّلاحُ وَ الْجُنَّهُ، تُوافیکُمُ الدَّعْوَهُ فَلا تُجیبُونَ، وَ تَأْتیکُمُ الصَّرْخَهُ فَلا تُغیثُونَ، وَ اَنْتُمْ مَوْصُوفُونَ بِالْکِفاحِ، مَعْرُوفُونَ بِالْخَیْرِ وَ الصَّلاحِ، وَ النُّخْبَهُ الَّتی انْتُخِبَتْ، وَ الْخِیَرَهُ الَّتِی اخْتیرَتْ.

قاتَلْتُمُ الْعَرَبَ، وَ تَحَمَّلْتُمُ الْکَدَّ وَ التَّعَبَ، وَ ناطَحْتُمُ الْاُمَمَ، وَ کافَحْتُمُ الْبُهَمَ، لا نَبْرَحُ اَوْ تَبْرَحُونَ، نَأْمُرُکُمْ فَتَأْتَمِرُونَ، حَتَّی اِذا دارَتْ بِنا رَحَی الْاِسْلامِ، وَ دَرَّ حَلَبُ الْاَیَّامِ، وَ خَضَعَتْ نُعْرَهُ الشِّرْکِ، وَ سَکَنَتْ فَوْرَهُ الْاِفْکِ، وَ خَمَدَتْ نیرانُ الْکُفْرِ، وَ هَدَأَتْ دَعْوَهُ الْهَرَجِ، وَ اسْتَوْسَقَ نِظامُ الدّینِ، فَاَنَّی حِزْتُمْ بَعْدَ الْبَیانِ، وَاَسْرَرْتُمْ بَعْدَ الْاِعْلانِ، وَ نَکَصْتُمْ بَعْدَ الْاِقْدامِ، وَاَشْرَکْتُمْ بَعْدَ الْایمانِ؟ ﴿أَلا تُقاتِلُونَ قَوماً نَکَثُوا أَیمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ، وَ هَمُّوا بِاِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُکُمْ اَوَّلَ مَرَّهٍ، اَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ اَحَقُّ اَنْ تَخْشَوْهُ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ﴾

ص: 469

های پسران قیله! (1)

آیا نسبت به میراث پدرم مورد ظلم واقع شوم در حالی که مرا می بینید و سخن مرا می شنوید و دارای انجمن و اجتماعید؟ همگی صدای دعوت مرا شنیده و از حالم آگاهید دارای نفرات و امکانات بوده از ابزار و قوه برخوردارید نزد شما اسلحه و زره و سپر هست صدای دعوت من به می رسد ولی جواب نمی دهید و ناله فریادخواهی ام را شنیده و لی به فریادم نمی رسید، در حالی که به شجاعت معروف و به خیر و صلاح موصوف می باشید و شما برگزیدگانی بودید که از میان مسلمانان انتخاب شده اید!

با عرب پیکار کردید متحمل رنج ها و سختی ها ،شدید با امّت ها پیکار نموده و با پهلوانان به نبرد برخاستید و همیشه ما فرمانده بودیم و شما فرمانبردار تا این که آسیای اسلام به گردش افتاد و پستان روزگار به شیر آمد و نعره های شرک آمیز خاموش شده و دیگ طمع و تهمت از جوش ،افتاد آتش کفر خاموش و ندای دعوت هرج و مرج آرام گرفته و نظام دین کاملاً به سامان شد، پس چه شد بعد از اقرار به ایمان حیران شدید، پس از آشکاری خود را مخفی کردید بعد از پیشگامی عقب نشستيد و بعد ایمان شرک آوردید.

«چرا با گروهی که پیمان خود را شکستند و بر آن شدند تا پیامبر را بیرون کنند و آنان بودند که جنگ را نخستین بار آغاز نمودند نمی جنگید؟ آیا از آنان هراس دارید؟ در حالی که اگر ،مؤمنید تنها خدا شایسته آن است که از او بهراسید».

اَلا، وَ قَدْ أَری اَنْ قَدْ اَخْلَدْتُمْ اِلَی الْخَفْضِ، وَ اَبْعَدْتُمْ مَنْ هُوَ اَحَقُّ بِالْبَسْطِ وَ الْقَبْضِ

ص: 470

وَ خَلَوْتُمْ بِالدَّعَهِ، وَ نَجَوْتُمْ بِالضّیقِ مِنَ السَّعَهِ، فَمَجَجْتُمْ ما وَعَبْتُمْ، وَ دَسَعْتُمُ الَّذی تَسَوَّغْتُمْ، فَاِنْ تَکْفُرُوا اَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْاَرْضِ جَمیعاً فَاِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمیدٌ. اَلا، وَ قَدْ قُلْتُ ما قُلْتُ هذا عَلی مَعْرِفَهٍ مِنّی بِالْخِذْلَهِ الَّتی خامَرْتُکُمْ، وَ الْغَدْرَهِ الَّتِی اسْتَشْعَرَتْها قُلُوبُکُمْ.

وَ لکِنَّها فَیْضَهُ النَّفْسِ، وَ نَفْثَهُ الْغَیْظِ، وَ حَوَزُ الْقَناهِ، وَ بَثَّهُ الصَّدْرِ، وَ تَقْدِمَهُ الْحُجَّهِ، فَدُونَکُمُوها فَاحْتَقِبُوها دَبِرَهَ الظَّهْرِ، نَقِبَهَ الْخُفِّ، باقِیَهَ الْعارِ، مَوْسُومَهً بِغَضَبِ الْجَبَّارِ وَ شَنارِ الْاَبَدِ، مَوْصُولَهً بِنارِ اللَّهِ الْمُوقَدَهِ الَّتی تَطَّلِعُ عَلَی الْاَفْئِدَهِ. فَبِعَیْنِ اللَّهِ ما تَفْعَلُونَ، ﴿وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا اَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ﴾، وَ اَنَا اِبْنَهُ نَذیرٍ لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذابٌ شَدیدٌ، فَاعْمَلُوا اِنَّا عامِلُونَ، وَ انْتَظِرُوا اِنَّا مُنْتَظِرُونَ

آگاه باشید من می بینم به تن آسائی جاودان دل داده با راحت طلبی خلوت کرده کسی را که سزاوار زمامداری بود دور ساخته از فراخنای زندگی به تنگنای آن خزیده اید و در اثر آن آن چه را که تا کنون فهمیده بودید چون آب دهان بیرون انداختید و آن چه را که فرو برده بودید بازگرداندید، پس بدانید اگر شما و هر که در زمین است کافر شوید، خدای بزرگ از همگان بی نیاز و ستوده است.

آگاه باشید آن چه گفتم در عین شناخت کاملی بود که از شما داشتم؛ آگاهی از سستی پدید آمده در اخلاق شما و بیوفائی و نیرنگ ایجاد شده در دل های شما. لیكن اين ها جوشش دل ،اندوهگین بیرون ریختن خشم و آن چه برایم قابل تحمل نبوده، جوشش سینه و بیان دلیل و برهان [برای اتمام حجت] است پس خلافت را بگیرید، اما بدانید که پشت این شتر خلافت زخم است و پای آن سوراخ و تاول ،دار عار و ننگش باقی و نشان از غضب خدا و ننگ ابدی دارد و به آتش شعله ور خدا که بر قلب ها احاطه مى يابد متصل است. آن چه می کنید در برابر چشم بینای خدا قرار داشته و آنان که ستم کردند به زودی خواهند دانست که به کدام بازگشت گاهی باز

ص: 471

خواهند گشت. من دختر کسی هستم که شما را از عذاب دردناک الهی که در پیش دارید با خبر ،کرد پس هرچه خواهید بکنید و ما هم کار خود را می کنیم و شما منتظر بمانید و ما هم در انتظار به سر خواهیم برد.

در این هنگام ابوبکر (عبدالله بن عثمان) (1) در پاسخ آن حضرت آغاز به سخن کرد و گفت:

ای دختر رسول خدا! پدر تو بر مؤمنین مهربان و بزرگوار و رئوف و رحیم و بر کافران عذاب دردناک و عقاب بزرگ بود اگر به نَسب او بنگریم وی در میان زنان ما فقط پدر تو و در میان ،دوستان تنها برادر شوهر تو است که وی را بر هر دوستی برتری داد، و او نیز در هر کار بزرگی پیامبر را یاری نمود جز سعادتمندان شما را دوست نمی دارند و تنها بدكاران شما را دشمن می شمرند.

پس شما خاندان پیامبر پاکان و برگزیدگان جهان بوده و ما را به خیر راهنما و به سوی بهشت رهنمون ،بودید و تو ای برترین زنان و دختر برترین پیامبران در گفتارت صادق در عقل فراوان پیشقدم بوده و هرگز از حق خود باز داشته نخواهی شد و از گفتار صادقت مانعی ایجاد نخواهد گردید و به خدا سوگند از رای پیامبر قدمی فراتر نگذارده و جز با اجازه او اقدام نکرده ام پیشوای قوم به آنان دروغ نمی گوید و خدا را گواه می گیرم که بهترین گواه است از پیامبر شنیدم که فرمود ما گروه پیامبران دینار و درهم و خانه و مزرعه به ارث نمی گذاریم و تنها کتاب و حکمت و علم و نبوت را به ارث می نهیم و آن چه از ما باقی می ماند در اختیار ولیّ

ص: 472

امر بعد از ما ،است که هر گونه بخواهد دربارۀ آن حکم کند.

و ما آن چه را که از ما می خواهی برای خرید اسب و اسلحه در نظر گرفته ایم تا مسلمانان با آن کارزار کرده با کفار جهاد نموده و با سركشان بدکار جدال ،کنند و این تصمیم به اتفاق آرای تمام مسلمانان بوده و من تنها دست به این کار ،نزدم و در رای و نظرم مستبدانه عمل ننمودم و این حال من و این اموال من است که برای تو و در اختیار تو است و از تو دریغ نمی شود و برای فرد دیگری ذخیره نشده توئی سرور بانوان امت ،پدرت و درخت بارور و پاک برای فرزندانت فضایلت انکار نشده و از شاخه و ساقه ات فرو نهاده نمی گردد، حکم تو در آن چه من مالک آن هستم نافذ است ، آیا می پسندی که در این زمینه مخالف سخن پدرت عمل کنم؟

حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: ﴿سُبْحانَ اللَّهِ، ما کانَ اَبی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله عَنْ کِتابِ اللَّهِ صادِفاً، وَ لا لِاَحْکامِهِ مُخالِفاً، بَلْ کانَ یَتْبَعُ اَثَرَهُ، وَ یَقْفُو سُوَرَهُ، اَفَتَجْمَعُونَ اِلَی الْغَدْرِ اِعْتِلالاً عَلَیْهِ بِالزُّورِ، وَ هذا بَعْدَ وَفاتِهِ شَبیهٌ بِما بُغِیَ لَهُ مِنَ الْغَوائِلِ فی حَیاتِهِ.

هذا کِتابُ اللَّهِ حُکْماً عَدْلاً وَ ناطِقاً فَصْلاً، یَقُولُ: ﴿یَرِثُنی وَ یَرِثُ مِنْ الِ یَعْقُوبَ﴾، وَ یَقُولُ: ﴿وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ﴾. بَیَّنَ عَزَّ وَ جَلَّ فیما وَزَّعَ مِنَ الْاَقْساطِ، وَ شَرَعَ مِنَ الْفَرائِضِ وَالْمیراثِ، وَ اَباحَ مِنْ حَظِّ الذَّکَرانِ وَ الْاِناثِ، ما اَزاحَ بِهِ عِلَّهَ الْمُبْطِلینَ وَ اَزالَ التَّظَنّی وَ الشُّبَهاتِ فِی الْغابِرینَ، کَلاَّ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ اَنْفُسُکُمْ اَمْراً، فَصَبْرٌ جَمیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلی ما تَصِفُونَ﴾

سبحان الله، پیامبر صلی الله علیه و آله از کتاب خدا روی گردان و با احکامش مخالف نبود، بلکه پیرو آن بود و به آیات آن عمل می کرد آیا می خواهید علاوه بر نیرنگ و مکر به زور او را متهم نمائید و این کار بعد از رحلت او شبیه است به دام هایی که در زمان حیاتش برایش گسترده شد این کتاب

ص: 473

خداست که حاکمی است ،عادل و ناطقی است که بین حق و باطل جدایی می اندازد و می فرماید: (-زکریا گفت: خدایا فرزندی به من بده که- از من و خاندان يعقوب ارث ببرد) و می فرماید: (و سلیمان از داود ارث برد) و خدا در سهمیه هایی که مقرر کرد و مقادیری که در ارث تعیین فرمود، و بهره هایی که برای مردان و زنان قرار داد توضیحات کافی داده که بهانه های اهل باطل و گمان ها و شبهات را تا روز قیامت زایل فرموده است (نه چنین است بلکه هواهای نفسانی شما راهی را پیش پایتان قرار داده و جز صبر زیبا چاره ای ندارم و خدا در آن چه می کنید یاور ماست) ».

ابو بکر گفت: خدا و پیامبرش راست گفته و دختر او نیز که معدن حکمت و جایگاه هدایت و ،رحمت و رکن دین و سرچشمه حجت و دلیل باشد و راست می گوید سخن حقت را دور نیفکنده و گفتارت را انکار نمی کنم این مسلمانان بین من و تو حاکم هستند و آنان این حکومت را به من سپردند و به تصمیم آن ها این منصب را پذیرفتم نه متکبر بوده و نه مستبد به رای هستم و نه چیزی را برای خود برداشته،ام و اینان همگی گواه و شاهدند!

آن گاه حضرت فاطمه علیها السلام رو به مردم کرده و فرمود:

﴿ مَعاشِرَ الْمُسْلِمینَ الْمُسْرِعَهِ اِلی قیلِ الْباطِلِ، الْمُغْضِیَهِ عَلَی الْفِعْلِ الْقَبیحِ الْخاسِرِ، اَفَلا تَتَدَبَّرُونَ الْقُرْانَ اَمْ عَلی قُلُوبٍ اَقْفالُها؟

کَلاَّ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِکُمْ ما اَسَأْتُمْ مِنْ اَعْمالِکُمْ، فَاَخَذَ بِسَمْعِکُمْ وَ اَبْصارِکُمْ، وَ لَبِئْسَ ما تَأَوَّلْتُمْ، وَ ساءَ ما بِهِ اَشَرْتُمْ، وَ شَرَّ ما مِنْهُ اِعْتَضْتُمْ، لَتَجِدَنَّ- وَ اللَّهِ- مَحْمِلَهُ ثَقیلاً، وَ غِبَّهُ وَ بیلاً، اِذا کُشِفَ لَکُمُ الْغِطاءُ، وَ بانَ ما وَرائَهُ الضَّرَّاءُ، وَ بَدا لَکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَحْتَسِبُونَ، وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْمُبْطِلُونَ﴾

ص: 474

اى مسلمانان! که برای شنیدن حرف های بیهوده شتابان بوده و کردار زشت را نادیده می گیرید آیا در قرآن نمی اندیشید یا بر دل ها مهر زده شده است نه چنین است بلکه اعمال زشتتان بر دل هایتان تیرگی آورده و گوش ها و چشمانتان را فراگرفته و بسیار بد آیات قرآن را تأویل کرده و بد مشاوره ای به او داده و بد چیزی در ازای آن دریافت نمودید به خدا سوگند تحمل این بار برایتان ،سنگین و عاقبتش پر از وزر و وبال است آن گاه که پرده ها کنار رود و زیان های آن روشن گردد و آن چه را که حساب نمی کردید برای شما آشکار گردد آن جاست که اهل باطل زیانکار گردند.

سپس رو به قبر مطهر پیامبر صلی الله علیه و اله کرده و خطاب به آن حضرت عرضه داشت:

قد كانَ بَعدَكَ أنباءٌ وهَنبَتَةٌ *** لَو كُنتَ شاهِدَها لم تَكثُرُ الخُطب

إِنَّا فَقَدناكَ فَقدَ الأرضِ و ابِلَها *** و اختَلْ قَوْمَكَ فَاشْهَدهم وَ قَد نَكَبوا

وَ كُلُّ أهل له قُربى و مَنزِلَةٌ *** عند الإله على الأدنَينِ مُقتَرِبُ

أبدَت رِجالٌ لَّنَا نَجوى صُدُورَهُمْ *** لِما مَضيت و حالت دُونَكَ التُّرَبُ

تَجَهَّمَنا رجال و استَخَفَّ بنا *** لمّا فَقَدتَ وَكُلُّ الإرث مُعْتَصَبُ

وَ كُنتَ بَدراً و نوراً يُستَضاءُ بِهِ *** عليكَ تَنَزَّلُ مِن ذي العِزَّةِ الكُتُبُ

و كان جبريلُ بالآياتِ يُونِسُنا *** فَقَد فَقَدتَ وكُلّ الخير مُحتَجِبُ

فَلَيْتَ قَبلَک کانَ الموتُ صادَفَنا *** لمّا مَضَيتَ و حالت دُونَكَ الْكُتُبُ

إنَّا رُزينا بما لم يُزر ذو شَجَنٍ *** مِن البَريَّةِ لا عَجْمُ ولا عَرَبُ

«بعد از تو خبرها و مسائلی پیش آمد که اگر بودی آن چنان بزرگ جلوه نمی کرد»

«ما تو را از دست دادیم مانند سرزمینی که از باران محروم گردد و قوم تو متفرق شدند، بیا بنگر که چگونه از راه منحرف گردیدند».

ص: 475

«هر خاندانی که نزد خدا منزلت و مقامی داشت نزد بیگانگان نیز محترم بود غیر از ما»

«مردانی چند از امت تو همینکه رفتی و پرده خاک میان ما و تو حائل شد، اسرار سینه ها را آشکار کردند»

«بعد از تو مردانی دیگر از ما روی برگردانده و خفیفمان نمودند، و ميراثمان دزدیده شد»

«تو ماه شب چهارده و چراغ نوربخشی بودی که از جانب خدا بر تو كتاب ها نازل می گردید»

«جبرئیل با آیات الهی مونس ما بود و بعد از تو تمام خیرها پوشیده شد».

«ای کاش پیش از تو مرده بودیم آن گاه که رفتی و خاک ترا در زیر خود پنهان کرد:

«ما متحمل مصیبتی گردیدیم که در میان خلق خدا از عرب و عجم هیچ عزادار اندوهگینی متحمل آن نگردیده است».

سپس به خانه بازگشت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در خانه نشسته و چشم انتظار بود تا خورشید جمال فاطمه بر او طلوع کند چون آن حضرت به خانه رسید خطاب به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام عرضه داشت:

﴿یَابْنَ اَبی طالِبٍ! اِشْتَمَلْتَ شِمْلَهَ الْجَنینِ، وَ قَعَدْتَ حُجْرَهَ الظَّنینِ، نَقَضْتَ قادِمَهَ الْاَجْدَلِ، فَخانَکَ ریشُ الْاَعْزَلِ. هذا اِبْنُ اَبی قُحافَهَ یَبْتَزُّنی نِحْلَهَ اَبی وَ بُلْغَهَ ابْنَیَّ! لَقَدْ اَجْهَرَ فی خِصامی وَ اَلْفَیْتُهُ اَلَدَّ فی کَلامی حَتَّی حَبَسَتْنی قیلَهُ نَصْرَها وَ الْمُهاجِرَهُ وَصْلَها، وَ غَضَّتِ الْجَماعَهُ دُونی طَرْفَها، فَلا دافِعَ وَ لا مانِعَ، خَرَجْتُ کاظِمَهً، وَ عُدْتُ راغِمَهً. اَضْرَعْتَ خَدَّکَ یَوْمَ اَضَعْتَ حَدَّکَ، اِفْتَرَسْتَ الذِّئابَ وَ افْتَرَشت التُّرابَ، ما

ص: 476

کَفَفْتَ قائِلاً وَ لا اَغْنَیْتَ باطلاً وَ لا خِیارَ لی، لَیْتَنی مِتُّ قَبْلَ هَنیئَتی وَ دُونَ ذَلَّتی، عَذیرِیَ اللَّهُ مِنْکَ عادِیاً وَ مِنْکَ حامِیاً.

وَیْلایَ فی کُلِّ شارِقٍ، وَیْلایَ فی کُلِّ غارِبٍ، ماتَ الْعَمَدُ وَ وَهَنَ الْعَضُدُ، شَکْوایَ اِلی اَبی وَ عَدْوایَ اِلی رَبّی، اَللَّهُمَّ اِنَّکَ اَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّهً وَ حَوْلاً، وَ اَشَدُّ بَأْساً وَ تَنْکیلاً﴾.

ای پسر ابو طالب همانند جنین در شکم مادر پرده نشین شده و در محبس اتهام به زمین نشست های این تویی که بال و پر شاهین را می شکستی و حال مقهور خیانت بال و پر مرغ حقیری گردیده ای این پسر ابی قحافه است که هدیه پدرم و مایۀ زندگی دو پسرم را از من گرفته است؛ او با کمال وضوح با من دشمنی کرد و من او را در سخن گفتن با خود بسيار لجوج و کینه توز دیدم تا آن که انصار حمایتشان را از من دریغ کرده مهاجران رشته پیوند خویشاوندی را از یاد بردند و مردم نگاه خود را از من باز گرداندند نه مدافعی دارم و نه کسی که مانع از کردار آنان گردد. من در حالی از خانه خارج شدم که خشمم را فرو برده بودم و در حال یأس بدون گرفتن نتیجه ای بازگشتم آن روز که شمشیرت را بر زمین نهادی همان روز خویشتن را خانه نشین ،نمودی تو شیر مردی بودی که گرگان را کشتی و امروز بر روی زمین آرمیده ای گزند بدگویی را از من دفع نکرده باطلی را از من دور نمی گردانی و من از خود اختیاری ،ندارم ای کاش قبل از این کار و قبل از این که این چنین خوار شوم مرده ،بودم خدایا از این که این گونه سخن می گویم از تو عذر می خواهم و یاری و کمک از جانب توست.

از این پس وای بر من در هر صبح و شام پناهم از دنیا رفت و بازویم سست شد شکایتم را به نزد پدرم برده و از خدا یاری می خواهم پروردگارا نیرو و توان تو از آنان بیشتر و عذاب و عقابت دردناک تر

ص: 477

است.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ﴿لا وَیْلَ لَکِ، بَلِ الْوَیْلُ لِشانِئِکِ، نَهْنِهْنی عَنْ وُجْدِکِ، یا اِبْنَهَ الصَّفْوَهِ وَ بَقِیَّهَ النُّبُوَّهِ، فَما وَنَیْتُ عَنْ دینی، وَ لا اَخْطَأْتُ مَقْدُوری، فَاِنْ کُنْتِ تُریدینَ الْبُلْغَهَ فَرِزْقُکِ مَضْمُونٌ، وَ کَفیلُکِ مَأْمُونٌ، وَ ما اُعِدَّ لَکِ اَفْضَلُ مِمَّا قُطِعَ عَنْکِ، فَاحْتَسِبِی اللَّهَ. فقالت: حَسْبِیَ اللَّهُ﴾

شایسته تو نیست که وای بر من بگوئی ، بلکه سزاوار دشمن ستمگر تو است ، ای دختر برگزیده خدا و ای باقی مانده ،نبوت از اندوه و غضب دست بردار من در دین خود سست نشده و از آن چه در حد توانم است مضایقه نخواهم نمود اگر تو برای گذران روزیت ناراحتی بدان که روزی تو نزد خدا ضمانت شده و کفیل تو امین است و آن چه برایت آماده شده از آن چه از تو گرفته شده بهتر است پس براى خدا صبر كن.

حضرت فاطمه علیها السلام به فرمود: «حسبي الله ؛ خدا مرا کافی است»، آن گاه ساكت شد. (1)

ص: 478

حدیث امّ ایمن

حضرت زینب علیها السلام به درجه ای از قابلیت عقلی و آگاهی و پختگی فکری رسیده بود که توانست حدیث مهمی را که مربوط به اخبار آینده او و خانواده اش بوده و ام ایمن آن را از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیده بود از او بشنود. (1)

حديثی که شنیدنش لرزه بر اندام انسان انداخته و اعصاب انسان را مشوّش می نماید؛ چرا که خبر از آینده ای پر از انواع فجایع مصيبت ها ماتم،ها سختی ها و ترس ها می دهد که همان خبر فاجعه کربلا و شهادت برادر او حضرت امام حسین علیه السلام و به اسارت رفتن خاندانش می باشد.

در این صورت فاجعه کربلا برای حضرت زینب علیها السلام امری ناگهانی و بدون آمادگی ذهنی نبوده است بلکه آن حضرت به همهٔ

ص: 479

این مقدرات الهی که دست تقدیر در سرنوشت او مقرر داشته بود کاملاً آگاهی داشته است.

دقیقاً نمی دانیم در چه تاریخی زینب کبری علیها السلام این حدیث را از ام ایمن شنیده تا بتوانیم سن آن حضرت را در وقت شنیدن این حدیث محاسبه کنیم اما مورّخان تاریخ وفات ام ایمن را سال 36 ه- . ق نوشته اند و بنا بر این سن حضرت زینب علیها السلام در سال وفات امّ ایمن سال بوده است تازه شاید شنیدن حدیث چند سال قبل از وفات ام ایمن روی داده باشد.

به هر حال حضرت زینب علیها السلام حدّاقل بیست و چهار سال قبل از وقوع فاجعه کربلا گذشته از آن چه از جدش پیامبر و پدرش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در بارۀ شهادت حضرت امام حسین علیه السلام در سرزمین کربلا شنیده بوده به استناد حدیث ام ایمن از کیفیت آن آگاهی داشته است و در فصل های گذشته از همین کتاب قدری این مطلب را توضیح داده ایم.

اما متن حديث ام ایمن چنین است:

در ملحقات كتاب كامل الزيارات تأليف ابن قولویه با سند وی از نوح بن درّاج روایت شده است که :گفت قدامة بن زائده از پدرش برایم نقل کرد که :گفت

حضرت امام على بن الحسین علیه السلام به من فرمود: ﴿لَغَنِي يَا زَائِدَةُ أَنَّكَ تَزُورُ قَبْرَ أَبِي عبداللّه الْحُسَيْنِ علیه السلام أَحْيَاناً ﴾؟ ؛ «ای ،زائده خبردار شدم که تو گاه قبر ابی عبد الله الحسین علیه السلام را زیارت می کنی؟»

عرضه داشتم همان گونه است که به شما رسیده است.

فرمود: ﴿فلماذا تفعل ذلک و لک مکان عند سُلطانك الذى لا يَحتَمِلُ أحداً

ص: 480

عَلَى مَحَبَّتِنَا وَ تَفْضِيلِنَا وَ ذِكْرِ فَضَائِلِنَا وَ الْوَاجِبُ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ حَقِّنَا ﴾؛ «تو که در نزد پادشاه خود که دوست داشتن ،ما ، برترى، ذكر فضايل و تذكر وظايف امت نسبت به ما را بر نمی تابد جایگاه داری چرا این کار را می کنی؟»

عرض کردم: به خدا سوگند که این کار را تنها برای خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله انجام می دهم و اعتنایی ندارم که این کارم چه کسی را به خشم می آورد و در دلم هیچ خطری که شاید از این راه متوجه من گردد بزرگ نمی نماید.

آن حضرت فرمود: ﴿واللهِ إنّ ذلك لَكذلك﴾؛ «به خدا سوگند که همین گونه است».

من نيز سوگند یاد کردم که همین گونه است و این سخن سه بار ميان من و آن حضرت تکرار شد.

آن گاه آن حضرت فرمود: ﴿أَبْشِرْ ثُمَّ أَبْشِرْ ثُمَّ أَبْشِرْ، فَلَأُخْبِرَنَّكَ بِخَبَرِ كَانَ...عِنْدِي فِي النُّخَبِ المَخْزُونِ، فَإِنَّهُ لَمَّا أَصَابَنَا بِالطَّفٌ مَا أَصَابَنَا، وَ قُتِلَ أبي علیه السلام، وَ قُتِلَ مَنْ كَانَ مَعَهُ مِنْ وُلْدِهِ وَ إِخْوَتِهِ وَ سَائِرِ أَهْلِهِ، وَحُمِلَتْ حَرَمُهُ وَنِسَاؤُهُ عَلَى الْأَقْتَابِ يُرَادُ بِنَا الْكُوفَةُ،

فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ صَرْعَى وَلَمْ يُواَرَوْا، فَعَظْمَ ذَلِكَ فِي صَدْرِي وَاشْتَدَّ - لِمَا أَرَىٰ مِنْهُمْ- فَلَقِي، فَكَادَتْ نَفْسِي تَخْرُجُ ، وَ تَبَيَّنَتْ ذَلِكَ مِنِّي عَمَّتِي زَيْنَبُ الْكُبْرَى بِنْتُ عَليَّ علیه السلام ، فَقَالَتْ: مَا لي أَرَاكَ تَجُودُ بِنَفْسِكَ يَا بَقِيَّةَ جَدِّي وَ أَبِي وَ إِخْوَتِي؟؟!

فَقُلْتُ: وَ كَيْفَ لَا أَجْزَعُ وَ أَهْلَعُ وَ قَد أَرَى سَيِّدِي وَ إِخْوَتِي وَ عُمُومَتِي وَ وُلْدَ عَمِّي وَ أَهْلِي مُصْرَعِينَ بِدِمَائِهِم مُرَمَّلِينَ بِالْعَرَاءِ مُسَلَّبِينَ لَا يُكَفَّنُونَ وَ لَا يُوَارَوْنَ وَ لَا يُعَرِّجُ عَلَيْهِم أَحَدٌ وَ لَا يَقْرَبُهُم بَشَرٌ كَأَنَّهُم أَهْلُ بَيْتٍ مِنَ الدَّيْلَمِ وَ الْخَزَرِ.

فَقَالَت: لَا يُجْزِعَنَّكَ مَا تَرَى فَوَ اللّه إِنَّ ذَلِكَ لَعَهْدٌ مِن رَسُولِ اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى جَدِّكَ وَ أَبِيكَ وَ عَمِّكَ.

وَ لَقَد أَخَذَ اللّه مِيثَاقَ أُنَاسٍ مِن هَذِهِ الْأُمَّةِ لَا تَعْرِفُهُم فَرَاعِنَةُ هَذِهِ الامة و هم

ص: 481

مَعْرُوفُونَ فِي أَهْلِ السَّمَاوَاتِ أَنَّهُمْ يَجْمَعُونَ هَذِهِ الْأَعْضَاءَ الْمُتَفَرِّقَةَ فَيُوَارُونَهَا وَ هَذِهِ الْجُسُومَ الْمُضَرَّجَةَ فَیُوارونَها.

وَ يَنْصِبُونَ لِهَذَا الطَّفِّ عَلَماً لِقَبْرِ أَبِيكَ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ لَا يَدْرُسُ أَثَرُهُ وَ لَا يَعْفُو رَسْمُهُ عَلَى كُرُورِ اللَّيَالِي وَ الْأَيَّامِ.

وَ لَيَجْتَهِدَنَّ أَئِمَّةُ الْكُفْرِ وَ أَشْيَاعُ الضَّلَالَةِ فِي مَحْوِهِ وَ تَطْمِيسِهِ فَلَا يَزْدَادُ أَثَرُهُ إِلَّا ظُهُوراً وَ أَمْرُهُ إِلَّا عُلُوّاً.

ای زائده بشارت بر تو باد بشارت بر تو باد، حال تو را در جریان خبری قرار خواهم داد که از اسرار گران بهای ما اهل بیت بوده و در گنجینه احادیث ما قرار دارد.

جريان بدین قرار است که چون پدرم به همراه فرزندان و برادران و ساير خويشاوندان و اصحاب خود به شهادت رسید و زنان حریمش بر محمل ها به سوی کوفه حرکت داده شدند من محو تماشای این اجساد مطهر شدم که بدون کفن و دفن بر روی زمین رها شده بودند و این امر بر من چنان گران آمد که سنگینی آن سینه ام را فشرد و نگرانیام از دیدن آن صحنه ها زیاد شد به گونه ای که نزدیک بود از شدت ناراحتی جان از بدنم خارج شود، عمّه ام زینب کبری علیها السلام و دختر علی علیه السلام متوجه وضعيت من شد و به من گفت: ای بازمانده جد و پدر و برادرانم چرا با جان خود بازی می کنی؟؟!

گفتم: چرا جزع و بی تابی نکنم؟ در حالی که سید و مولای خود را به همراه برادران عموها و پسر عموهای خود را می بینم که در خون خود تپیده عریان و کفن بر خاک صحرا افتاده و بی کفن و دفن رها شده اند کسی به سوی آنان نرفته و انسانی به آن ها نزدیک نمی گردد. گویا که آنان از اهل خاندانی از دیلم یا خزر می باشند؟؟

ص: 482

عمّه ام گفت: آن چه می بینی تو را بی تاب نکند که به خدا سوگند، همه اين ها طبق اخباری است که رسول خدا صلی الله علیه و آله در اختیار جدّت [امير المؤمنين] او پدرت و عمویت [امام حسن] قرار داده است.

خدا چنین با آنان میثاق بسته است که مردمانی از این امت که فرعون های این امت آنان را نمی شناسند اما در میان اهل آسمان مشهور و معروف هستند خواهند آمد و این جسدهای پاره پاره و اعضای جدا شده را جمع نموده و دفن خواهند کرد.

آنان در این دیار طف علم و نشانه ای بر قبر پدرت سيد الشهدا نصب خواهند نمود که آثار آن هیچ گاه کهنه و فرسوده نگشته و نام و نشانش بر اثر گذشت شب و روز محو نخواهد گردید.

پیشوایان کفر و ره پویان طریق گمراهی تلاش بسیاری در محو و خاموش کردن نور این مکان مقدس خواهند نمود اما در انتها نتیجه کار آنان بر عکس شده آثار این قبر آشکارتر شده و بر عظمت آن افزوده خواهد گردید.

فَقُلْتُ وَ مَا هَذَا الْعَهْدُ وَ مَا هَذَا الْخَبَرُ؟

فَقَالَتْ: نَعَمْ حَدَّثَتْنِي أُمُّ أَيْمَنَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) زَارَ مَنْزِلَ فَاطِمَةَ (عليها السلام) فِي يَوْمٍ مِنَ الْأَيَّامِ فَعَمِلْتُ لَهُ حَرِيرَةً وَ أَتَاهُ عَلِيٌّ (عليه السلام) بِطَبَقٍ فِيهِ تَمْرٌ ثُمَّ قَالَتْ أُمُّ أَيْمَنَ فَأَتَيْتُهُمْ بِعُسٍّ فِيهِ لَبَنٌ وَ زُبْدٌ فَأَكَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (عليهم السلام) مِنْ تِلْكَ الْحَرِيرَةِ- وَ شَرِبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) وَ شَرِبُوا مِنْ ذَلِكَ اللَّبَنِ ثُمَّ أَكَلَ وَ أَكَلُوا مِنْ ذَلِكَ التَّمْرِ وَ الزُّبْدِ ثُمَّ غَسَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) يَدَهُ- وَ عَلِيٌّ يَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ فَلَمَّا

فَرَغَ مِنْ غَسْلِ يَدِهِ مَسَحَ وَجْهَهُ ثُمَّ نَظَرَ إِلَى عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ نَظَراً عَرَفْنَا بِهِ السُّرُورَ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ رَمَقَ بِطَرْفِهِ نَحْوَ السَّمَاءِ مَلِيّاً ثُمَّ إِنَّهُ وَجَّهَ وَجْهَهُ نَحْوَ الْقِبْلَةِ وَ بَسَطَ يَدَيْهِ وَ دَعَا ثُمَّ خَرَّ سَاجِداً وَ هُوَ يَنْشِجُ فَأَطَالَ النُّشُوجَ وَ عَلَا نَحِيبُهُ وَ جَرَتْ دُمُوعُهُ

ص: 483

ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ أَطْرَقَ إِلَى الْأَرْضِ وَ دُمُوعُهُ تَقْطُرُ كَأَنَّهَا صَوْبُ الْمَطَرِ فَحَزِنَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (عليهم السلام) وَ حَزِنْتُ مَعَهُمْ لِمَا رَأَيْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) وَ هِبْنَاهُ أَنْ نَسْأَلَهُ.

حَتَّى إِذَا طَالَ ذَلِكَ قَالَ لَهُ عَلِيٌّ علیه السلام وَ قَالَتْ لَهُ فَاطِمَةُ علیها السلام مَا يُبْكِيكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَا أَبْكَى اللَّهُ عَيْنَيْكَ فَقَدْ أَقْرَحَ قُلُوبَنَا مَا نَرَى مِنْ حَالِكَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله يَا أَخِي سُرِرْتُ بِكُمْ وَ إِنِّي لَأَنْظُرُ إِلَيْكُمْ وَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى نِعْمَتِهِ عَلَيَّ فِيكُمْ إِذْ هَبَطَ عَلَيَّ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ.

يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اطَّلَعَ عَلَى مَا فِي نَفْسِكَ وَ عَرَفَ سُرُورَكَ بِأَخِيكَ وَ ابْنَتِكَ وَ سِبْطَيْكَ فَأَكْمَلَ لَكَ النِّعْمَةَ وَ هَنَّأَكَ الْعَطِيَّةَ بِأَنْ جَعَلَهُمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ مُحِبِّيهِمْ وَ شِيعَتَهُمْ مَعَكَ فِي الْجَنَّةِ لَا يُفَرِّقُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ يُحِبُّونَ كَمَا تُحِبُّ وَ يُعْطَوْنَ كَمَا تُعْطَي حَتَّى تَرْضَى وَ فَوْقَ الرِّضَا.

عَلَى بَلْوَى كَثِيرَةٍ تَنَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ مَكَارِهَ تُصِيبُهُمْ بِأَيْدِي أُنَاسٍ يَنْتَحِلُونَ مِلَّتَكَ وَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّتِكَ بِرَاءٍ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْكَ خَبْطاً خَبْطاً وَ قَتْلًا قَتْلًا شَتَّى مَصَارِعُهُمْ نَائِيَةً قُبُورُهُمْ خِيَرَةً مِنَ اللَّهِ لَهُمْ وَ لَكَ فِيهِمْ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى خِيَرَتِهِ وَ ارْضَ بِقَضَائِهِ فَحَمِدْتُ اللَّهَ وَ رَضِيتُ بِقَضَائِهِ بِمَا اخْتَارَهُ لَكُمْ.

به عمّه ام گفتم: آن عهد و پیمان کدام است و آن خبر چیست؟

گفت: بله امّ ایمن برایم این گونه نقل کرد که روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به خانه فاطمه علیها السلام آمده ،بود فاطمه برای آن حضرت حریره (1) تهیه نمود. على نيز طبقی از خرما در برابر آن حضرت نهاد.

ام ایمن گفت: من نیز برای آن ها قدحی از شیر و کره بردم رسول خدا و علی و فاطمه و حسن و حسین از آن حریره خوردند و از آن شیر نیز

ص: 484

آشامیدند سپس از خرما و کره نیز میل کردند آن گاه علی بر دستان پیامبر آب ریخت و آن حضرت دستان خود را شست.

چون از شستن دست خود فارغ شد دستی به صورت کشید و نگاهی از سر مهر به علی و فاطمه و حسن و حسین انداخت که خوشحالی حاصل از این نگاه را در چهره اش می شد دید، سپس سر بر آسمان برداشت و اندکی تأمل کرد، آن گاه روی خود را به سمت قبله برگرداند و دست به دعا ،برداشت و در حالی که بغض سینه اش را فشار می داد به سجده افتاد و در حال سجده گریه های بی صدا می کرد و پس از مدتی طولانى صداى گریه اش بلند شد و اشک هایش سرازیر گردید.

آن گاه سر از سجده برداشت اما چون سر به زیر افکنده بود اشک هایش قطره قطره همچون دانه های باران بر زمین می ریخت، فاطمه و علی و حسن و حسین از دیدن این حالت پیامبر سخت اندوهگین شدند و من نیز اما از هیبت آن حضرت کسی یارای سؤال از سبب گریه او را نداشت.

وقتی این حالت به طول انجامید علی و فاطمه به او عرضه داشتند ای رسول خدا صلی الله علیه و آله چشمانت هرگز گریان مباد، چه چیز باعث گریه تو شده؟ که دل ما از دیدن حال تو مجروح است.

فرمود: برادرم من از دیدن شما شاد و مسرور شده بودم و همین طور که به شما نگاه می کردم خدای تعالی را از نعمتی که به واسطه وجود شما به من داده است شکر می کردم که ناگهان جبرئیل نازل شد و گفت:

ای محمد خدای متعال از آن چه در دل تو می گذرد آگاه شده و شادمانی تو را از داشتن برادر و دختر و نوه هایت می داند به همین جهت نعمت خود را بر تو تکمیل نموده و هدیه ای گوارا برایت فرستاده و آن این است که آن ها و نسل و دوستان و شیعیان ایشان را در بهشت همراه تو نموده

ص: 485

است که هرگز از یکدیگر جدا نشوید هر هدیه ای که به تو داده شود به آنان نیز داده شود و هر عطایی به تو صورت گیرد به آنان نیز تا آن که راضی شوی و از حد رضایت نیز بیشتر.

البته این مقام را در برابر امتحانات و بلاها و ناملایماتی که در دنیا به دست گروهی از مردم که خود را از امت تو می شمارند و به دین تو وابسته اند اما در حقیقت از خدا و از تو به دورند به ایشان خواهد رسید به آنان عنایت خواهد فرمود؛ مصیبت پشت مصیبت و کشتار پشت ،کشتار قتلگاه هر یک از آنان در گوشه از زمین و قبرهای آنان از یکدیگر جدا خواهد بود اما همۀ این ها خیری است که خدا برای تو و آن ها خواسته است، پس شکر خدای عز و جل را بر این خیر که برایتان خواسته به جای آور و به آن چه مقدر فرموده راضی باش.

من نیز شکر او را به جا آوردم و به آن چه او مقدر نموده و حتمی ساخته راضی شدم.

ثُمَّ قَالَ لِي جَبْرَئِيلُ: يَا مُحَمَّدُ إِنَّ أَخَاكَ مُضْطَهَدٌ بَعْدَكَ مَغْلُوبٌ عَلَى أُمَّتِكَ مَتْعُوبٌ مِنْ أَعْدَائِكَ ثُمَّ مَقْتُولٌ بَعْدَكَ يَقْتُلُهُ أَشَرُّ الْخَلْقِ وَ الْخَلِيقَةِ وَ أَشْقَى الْبَرِيَّةِ يَكُونُ نَظِيرَ عَاقِرِ النَّاقَةِ بِبَلَدٍ تَكُونُ إِلَيْهِ هِجْرَتُهُ وَ هُوَ مَغْرِسُ شِيعَتِهِ وَ شِيعَةِ وُلْدِهِ وَ فِيهِ- عَلَى كُلِّ حَالٍ- يَكْثُرُ بَلْوَاهُمْ وَ يَعْظُمُ مُصَابُهُمْ وَ إِنَّ سِبْطَكَ هَذَا وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى الْحُسَيْنِ (عليه السلام) مَقْتُولٌ فِي عِصَابَةٍ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ وَ أَهْلِ بَيْتِكَ وَ أَخْيَارٍ مِنْ أُمَّتِكَ بِضِفَّةِ الْفُرَاتِ بِأَرْضٍ يُقَالُ لَهَا كَرْبَلَاءُ مِنْ أَجْلِهَا يَكْثُرُ الْكَرْبُ وَ الْبَلَاءُ عَلَى أَعْدَائِكَ وَ أَعْدَاءِ ذُرِّيَّتِكَ فِي الْيَوْمِ الَّذِي لَا يَنْقَضِي كَرْبُهُ وَ لَا تَفْنَى حَسْرَتُهُ.

وَ هِيَ أَطْيَبُ بِقَاعِ الْأَرْضِ وَ أَعْظَمُهَا حُرْمَةً يُقْتَلُ فِيهَا سِبْطُكَ وَ أَهْلُهُ وَ أَنَّهَا مِنْ بَطْحَاءِ الْجَنَّةِ.

فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي يُقْتَلُ فِيهِ سِبْطُكَ وَ أَهْلُهُ وَ أَحَاطَتْ بِهِ كَتَائِبُ أَهْلِ الْكُفْرِ وَ

ص: 486

اللَّعْنَةِ تَزَعْزَعَتِ الْأَرْضُ مِنْ أَقْطَارِهَا وَ مَادَتِ الْجِبَالُ وَ كَثُرَ اضْطِرَابُهَا وَ اصْطَفَقَتِ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا وَ مَاجَتِ السَّمَاوَاتُ بِأَهْلِهَا غَضَباً لَكَ يَا مُحَمَّدُ وَ لِذُرِّيَّتِكَ وَ اسْتِعْظَاماً لِمَا يَنْتَهِكُ مِنْ حُرْمَتِكَ وَ لِشَرِّ مَا تُكَافَى بِهِ فِي ذُرِّيَّتِكَ وَ عِتْرَتِكَ.

وَ لَا يَبْقَى شَيْءٌ مِنْ ذَلِكَ إِلَّا اسْتَأْذَنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي نُصْرَةِ أَهْلِكَ- الْمُسْتَضْعَفِينَ الْمَظْلُومِينَ الَّذِينَ هُمْ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ بَعْدَكَ.

فَيُوحِي اللَّهُ إِلَى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ وَ مَنْ فِيهِنَّ:

إِنِّي أَنَا اللَّهُ الْمَلِكُ الْقَادِرُ الَّذِي لَا يَفُوتُهُ هَارِبٌ وَ لَا يُعْجِزُهُ مُمْتَنِعٌ وَ أَنَا أَقْدَرُ فِيهِ عَلَى الِانْتِصَارِ وَ الِانْتِقَامِ.

وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأُعَذِّبَنَّ مَنْ وَتَرَ رَسُولِي وَ صَفِيِّي وَ انْتَهَكَ حُرْمَتَهُ وَ قَتَلَ عِتْرَتَهُ وَ نَبَذَ عَهْدَهُ وَ ظَلَمَ أَهْلَ بَيْتِهِ عَذَاباً لَا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِينَ.

فَعِنْدَ ذَلِكَ يَضِجُّ كُلُّ شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ بِلَعْنِ مَنْ ظَلَمَ عِتْرَتَكَ وَ اسْتَحَلَّ حُرْمَتَكَ.

سپس جبرئیل به من گفت ای محمد برادر تو (علی علیه السلام)، پس از تو مظلوم واقع شده در میان امتت بی یاور و پناه گردیده از سوی دشمنان تو مورد شماتت و بدگویی قرار خواهد گرفت و در نهایت به دست بدترین خلایق و سیاه بخت ترین فرد از مخلوقات خدا که به سانِ عاقر ناقه (1) است و در همان شهری که به سوی آن مهاجرت کرده و محل رشد شيعيان او و فرزندانش می باشد کشته خواهد شد و در هر صورت بلاها بر آن ها بسیار و مصیبت های آنان بزرگ خواهد بود.

ص: 487

و این نوۀ تو- و با دست خود به حسین اشاره کرد - به همراه جمعی از مردان غیور از نسل و خاندان تو و افرادی از بهترین های امّتت در کنارهٔ رود فرات کشته خواهد شد؛ در سرزمینی که آن را کربلا می خوانند و به واسطه انجام این جنایت کرب و اندوه و بلا و مصیبت بر دشمنان تو و دشمنان نسل و ذرّيّه تو در روز قیامت روزی که اندوهش پایان نیافتنی و حسرتش تمام نشدنی است بسیار خواهد بود.

این سرزمین پاک ترین مکان روی زمین و به لحاظ حرمت بالاترين آن ها است که سبط تو و خاندانش در آن کشته می شوند و این زمین قطعه ای از بهشت است.

پس چون روزی که نوۀ تو و خاندانش در آن به قتل می رسند فرا می رسد و سپاهیان کفر و لعنت آنان را محاصره می کنند از شدت خشمی که برای تو و نسل تو بر جهان عارض می گردد و به جهت بزرگی جنایتی که در هتک حرمت تو و خاندانت به انجام می رسد و از بدی پاداشی که امتت در قبال زحماتی که برای آنان متحمل گردیدی در بارۀ اهل بیتت به اجرا در آورده اند همۀ روی زمین به جنبش و تکاپو در آمده، کوه ها قرار از کف داده اضطرابشان فزونی گرفته دریاها امواج خود را به یکدیگر ،کوفته، آسمان ها اهل خود را به موج می آورد.

و هیچ موجودی از میان آنان باقی نمی ماند، مگر این که از خدا درخواست اجازه می کند تا به یاری اهل بيت مظلوم و مستضعفت که بعد از تو حجت خدا بر روی زمین هستند بشتابند.

آن گاه خدای متعال به آسمان ها و زمین کوه ها و دریاها و هر که در آن ها است وحی می فرماید که:

من الله هستم؛ پادشاه قدرتمندی که هیچ فرار کننده ای را از چنگال

ص: 488

عدالتم گریزی نیست و هیچ امر محالی مرا ناتوان نمی سازد و من در گرفتن انتقام خاندان پیامبرم از هر کس دیگری تواناتر می باشم.

به عزت و جلالم سوگند که صد البته کسانی را که پیامبر و برگزیده ام را تنها گذاشتند حرمتش را شکستند اهل بیتش را کشتند عهدش را پشت سر افکندند و به خاندانش ستم روا داشتند چنان عذابی خواهم کرد که کسی از جهانیان را بدان سان عذاب نکنم.

در این هنگام همه چیز در زمین و آسمان به ضجه و ناله در آمده و بر آنان که اهل بیت تو را مورد ستم قرار داده و حرمتت را شکستند لعنت می فرستند.

فَإِذَا بَرَزَتْ تِلْكَ الْعِصَابَةُ إِلَى مَضَاجِعِهَا تَوَلَّى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَبْضَ أَرْوَاحِهَا بِيَدِهِ وَ هَبَطَ إِلَى الْأَرْضِ مَلَائِكَةٌ مِنَ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَعَهُمْ آنِيَةٌ مِنَ الْيَاقُوتِ وَ الزُّمُرُّدِ مَمْلُوَّةً مِنْ مَاءِ الْحَيَاةِ وَ حُلَلٌ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ وَ طِيبٌ مِنْ طِيبِ الْجَنَّةِ فَغَسَّلُوا جُثَثَهُمْ بِذَلِكَ الْمَاءِ وَ أَلْبَسُوهَا الْحُلَلَ وَ حَنَّطُوهَا بِذَلِكَ الطِّيبِ وَ صَلَّتِ الْمَلَائِكَةُ صَفّاً صَفّاً عَلَيْهِمْ.

ثُمَّ يَبْعَثُ اللَّهُ قَوْماً مِنْ أُمَّتِكَ لَا يَعْرِفُهُمُ الْكُفَّارُ لَمْ يَشْرَكُوا فِي تِلْكَ الدِّمَاءِ قَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ وَ لَا نِيَّةٍ فَيُوَارُونَ أَجْسَامَهُمْ وَ يُقِيمُونَ رَسْماً لِقَبْرِ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ بِتِلْكَ الْبَطْحَاءِ يَكُونُ عَلَماً لِأَهْلِ الْحَقِّ وَ سَبَباً لِلْمُوءْمِنِينَ إِلَى الْفَوْزِ وَ تَحُفُّهُ مَلَائِكَةٌ مِنْ كُلِّ سَمَاءٍ مِائَةُ أَلْفِ مَلَكٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ- وَ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ وَ يَطُوفُونَ عَلَيْهِ وَ يُسَبِّحُونَ اللَّهَ عِنْدَهُ وَ يَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لِمَنْ زَارَهُ وَ يَكْتُبُونَ أَسْمَاءَ مَنْ يَأْتِيهِ زَائِراً مِنْ أُمَّتِكَ مُتَقَرِّباً إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ إِلَيْكَ بِذَلِكَ وَ أَسْمَاءَ آبَائِهِمْ وَ عَشَائِرِهِمْ وَ بُلْدَانِهِمْ وَ يُوسِمُونَ فِي وُجُوهِهِمْ بِمِيسَمِ نُورِ عَرْشِ اللَّهِ هَذَا زَائِرُ قَبْرِ خَيْرِ الشُّهَدَاءِ وَ ابْنِ خَيْرِ الْأَنْبِيَاءِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ سَطَعَ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ ذَلِكَ الْمِيسَمِ نُورٌ تُغْشَى مِنْهُ الْأَبْصَارُ- يَدُلُّ عَلَيْهِمْ وَ يُعْرَفُونَ بِهِ.

ص: 489

وَ كَأَنِّي بِكَ يَا مُحَمَّدُ بَيْنِي وَ بَيْنَ مِيكَائِيلَ وَ عَلِيٌّ أَمَامَنَا وَ مَعَنَا مِنْ مَلَائِكَةِ اللَّهِ مَا لَا يُحْصَى عَدَدُهُمْ وَ نَحْنُ نَلْتَقِطُ مِنْ ذَلِكَ الْمِيسَمِ فِي وَجْهِهِ مِنْ بَيْنِ الْخَلَائِقِ حَتَّى يُنْجِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ هَوْلِ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ شَدَائِدِهِ.

وَ ذَلِكَ حُكْمُ اللَّهِ وَ عَطَاوءُهُ لِمَنْ زَارَ قَبْرَكَ يَا مُحَمَّدُ أَوْ قَبْرَ أَخِيكَ أَوْ قَبْرَ سِبْطَيْكَ لَا يُرِيدُ بِهِ غَيْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

وَ يَجْتَهِدُ أُنَاسٌ- مِمَّنْ حَقَّتْ عَلَيْهِمُ اللَّعْنَةُ مِنَ اللَّهِ وَ السَّخَطُ- أَنْ يَعْفُوا رَسْمَ ذَلِكَ الْقَبْرِ وَ يَمْحُوا أَثَرَهُ فَلَا يَجْعَلُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَهُمْ إِلَى ذَلِكَ سَبِيلًا.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) فَهَذَا أَبْكَانِي وَ أَحْزَنَنِي.

پس هنگامی که این جوانمردان در خاک و خون افتادند، خدای متعال به دست خود قبض روح آنان را به عهده می گیرد و فرشتگانی از آسمان هفتم به زمین می آیند که با خود ظرف هایی از یاقوت و زمرد می آورند که پر از آب حیات زینت آلات و روغن های خوشبوی بهشتی است و با آن ،آب بدن های مطهر آنان را غسل داده آن لباس های زینتی را بر بدن آنان می پوشانند و با آن روغن های خوشبو آنان را حنوط می کنند آن گاه فرشتگان صف در صف بر آنان نماز می گزارند.

سپس خدا قومی را که کافران آنان را نمی شناسند و در سخن عمل و حتی در نیت نیز در قتل این شهیدان دخالتی نداشتند خواهد فرستاد و آنان شهیدان را دفن می کنند آن گاه بر قبر سید شهیدان در آن صحرا نشانه ای می گذارند تا علامتی برای اهل حق و وسیله ای برای رستگاری مؤمنان ،باشد فرشتگان آسمان نیز این مکان مقدس را همواره در بر گرفته و در هر شبانه روز یکصد هزار فرشته از آسمان های هفتگانه به این مکان مقدس فرود آمده در کنار آن قبور نماز گزارده خدا را تسبیح نموده برای زایران آن استغفار کرده نام و نام پدر و مادر و قوم و قبیله و

ص: 490

شهر کسانی را که با نیت خالص و برای رضای خدای متعال به زیارت این قبور می آیند یادداشت نموده و بر پیشانی آنان مهری از نور عرش خدا می زنند که بر آن نوشته شده است: «این زائر قبر بهترین شهیدان و فرزند بهترین پیامبران است».

و چون روز قیامت فرا رسد نوری از محل این مهر پرتو افشان خواهد شد که چشم ها را خیره کرده و به این نور از دیگران متمایز خواهند بود.

گویا می بینم که تو ای محمد در ميان من و ميكائيل نشسته ای و علی در برابر ما است و تعداد بیشماری از فرشتگان خدا به همراه ما بوده و در روز محشر کسانی را که این مهر را بر پیشانی خود دارند از میان خلایق جدا می کنیم تا خدا آنان را از ترس این روز و سختی های آن در امان بدارد.

این است حکم و پاداش خدا در بارۀ کسانی که به زیارت قبر تو، قبر ،برادرت يا قبر دو سبط تو آمده و جز رضای خدا نیت دیگری از این کار نداشته باشند.

البته مردمانی که لعنت و خشم خدا بر آنان محقق آمده است تلاش خواهند نمود تا نشانه های این قبر مطهر را از میان برده و آثار آن را از روی زمین بردارند اما خدای متعال برای آنان راهی برای رسیدن به این هدف شوم نخواهد گذاشت.

سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: این بود آن چه مرا اندوهگین و گریان نموده بود.

قَالَتْ زَيْنَبُ علیها السلام فَلَمَّا ضَرَبَ ابْنُ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ أَبِي (عليه السلام) وَ رَأَيْتُ عَلَيْهِ أَثَرَ الْمَوْتِ مِنْهُ قُلْتُ لَهُ يَا أَبَتِ حَدَّثَتْنِي أُمُّ أَيْمَنَ بِكَذَا وَ كَذَا وَ قَدْ أَحْبَبْتُ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْكَ.

فَقَالَ: يَا بُنَيَّةِ الْحَدِيثُ كَمَا حَدَّثَتْكِ أُمُّ أَيْمَنَ وَ كَأَنِّي بِكِ وَ بِنِسَاءِ أَهْلِكِ سَبَايَا بِهَذَا الْبَلَدِ أَذِلَّاءَ خَاشِعِينَ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النّاسُ

ص: 491

فَصَبْراً صَبْراً فَوَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ مَا لِلَّهِ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ يَوْمَئِذٍ وَلِيٌّ غَيْرُكُمْ وَ غَيْرُ مُحِبِّيكُمْ وَ شِيعَتِكُمْ وَ لَقَدْ قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله) حِينَ أَخْبَرَنَا بِهَذَا الْخَبَرِ: إِنَّ إِبْلِيسَ (لَعَنَهُ اللَّهُ) فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ يَطِيرُ فَرَحاً فَيَجُولُ الْأَرْضَ كُلَّهَا بِشَيَاطِينِهِ وَ عَفَارِيتِهِ فَيَقُولُ: يَا مَعَاشِرَ الشَّيَاطِينِ: قَدْ أَدْرَكْنَا مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ الطَّلِبَةَ وَ بَلَغْنَا فِي هَلَاكِهِمْ الْغَايَةَ وَ أَوْرَثْنَاهُمُ النَّارَ إِلَّا مَنِ اعْتَصَمَ بِهَذِهِ الْعِصَابَةِ فَاجْعَلُوا شُغُلَكُمْ بِتَشْكِيكِ النَّاسِ فِيهِمْ وَ حَمْلِهِمْ عَلَى عَدَاوَتِهِمْ وَ إِغْرَائِهِم بِهِمْ وَ أَوْلِيَائِهِمْ حَتَّى تَسْتَحْكِمُوا ضَلَالَةَ الْخَلْقِ وَ كُفْرَهُمْ وَ لَا يَنْجُو مِنْهُمْ نَاجٍ.

وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّه- وَ هُوَ كَذُوبٌ- أَنَّهُ لَا يَنْفَعُ مَعَ عَدَاوَتِكُمْ عَمَلٌ صَالِحٌ وَ لَا يَضُرُّ مَعَ مَحَبَّتِكُمْ وَ مُوَالاتِكُمْ ذَنْبٌ غَيْرُ الْكَبَائِرِ.

زینب علیها السلام گفت: وقتی ابن ملجم که لعنت خدا بر او باد پدرم اميرالمؤمنین علیه السلام را مضروب نمود و آثار مرگ را در وی مشاهده کردم به وی عرضه داشتم: پدر جان، امّ ایمن حدیثی را چنین و چنان برای من نقل کرده است و دوست دارم آن را از شما بشنوم.

پدرم فرمود: دخترم، حدیث همان است که ام ایمن برایت نقل کرده است گویا روزی را می بینم که تو و زنان خاندانت به اسیری در حالی که خوار و دربند هستید به همین شهر آورده می شوید و بیم آن دارید که مردمان شما را بربایند.

پس صبر پیشه کن صبر پیشه کن سوگند به آن که دانه را شکافت و انسان را آفرید در آن روز جز شما و شیعیان و محبان شما در روی زمین ولی دیگری برای خدا یافت نمی شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وقتی که این خبر را به ما داد فرمود در آن روز، ابلیس -که لعنت خدا بر او باد - از شادی به پرواز در می آید و با شیطان بچگان و عفريتان خود تمام زمین را سیر نموده و بانگ بر می آورد ای گروه

ص: 492

شياطين امروز انتقام خود را از بنی آدم باز ستاندیم و در هلاکت آنان به حد نهایت رسیدیم؛ ما آتش جهنم را به آنان به میراث دادیم جز بر آنان که بر این جوانمردان پناه آورند، پس تمام همت خود را به این امر مصروف کنید که مردم را در بارۀ آنان به شک انداخته و به دشمنی با آنان وا دارید و مردمان را بر ضد این بزرگواران و اولیای آنان بشورانید تا گمراهی و کفر را در میان مردم استحکام بخشیده و کسی از آن میان نجات نیابد.

و ابلیس با این که دروغ گو است اما این بار راست گفته است؛ همانا که هیچ عمل صالحی با دشمنی شما سودمند نبوده و هیچ گناهی غیر از گناهان کبیره با دوستی و موالات شما زیان بخش نخواهد بود.

زائده گوید: حضرت امام سجاد زين العابدين علیه السلام پس از بیان این حدیث به من فرمودند: ﴿خُذْهُ إِلَيْكَ مَا لَوْ ضَرَبْتَ فِي طَلَبِهِ آبَاطَ الْإِبِلِ حَوْلًا لَكَانَ قَلِيلًا ﴾؛ «این حدیث را به خوبی دریافت کن که اگر برای دستیابی به چنین حدیثی یک سال تمام بر شتر بنشینی و به سرعت برانی سزاوار است». (1)

ص: 493

احادیث متفرقه

1- احمد بن جعفر بن سلیمان هاشمی روایت کرده است که حضرت زینب علیها السلام دختر علی علیه السلام می فرمود: «هر کس که می خواهد مردم در پیشگاه خدا شفیع او نباشند باید خدا را سپاس ،گوید آیا سخن مردم را نمی شنوی که می گویند سمع الله لمن حمده ؛ خدا صداى هر کس که او را ستایش کند می.شنود پس به جهت قدرت داشتن خدا بر تو از وی بترس و به جهت نزدیکی که او با تو دارد از وی شرم كن.

2- و از حضرت زینب علیها السلام روایت شده است که فرمود: جدّم محمّد مصطفی برای شوهران ما بر گردن ما حقوقی قرار داد چنان که بر شوهران نیز وظایفی را واجب نموده است. (1)

3- و باز از آن حضرت روایت شده است که فرمود جدّم رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود: ﴿إذا صَلَّتِ المرأَةُ خَمْسَها، و صامَتْ شَهرَها و حَفِظَت فَرجَها، و أطاعَت زَوجَها ، قِیلَ لَها : اُدخُلِی الجَنَّهَ مِن أَیِ أَبوابِ الجَنَّهِ شِئتِ﴾ ؛ «اگر زنی نمازهای پنجگانه واجب خود را بخواند و روزه ماه رمضانش را بگیرد، دامان خود را از آلودگی حفظ کند و از شوهر خود اطاعت نماید به او گفته خواهد شد از هر دری از درهای بهشت که خواستى داخل شو». (2)

ص: 494

4- این اشعار نیز منسوب به حضرت زینب کبری علیها السلام است:

تمسک بالکتاب و مَن تَلاهُ *** فَأهلُ البَيت هم أهل الكتابِ

بِهِم نَزَل الكتاب و هُم تَلوهُ *** و هُم أهل الهدايةِ لِلصَّوابِ

إمامي وَحدَ الرحمن طفلاً *** و آمن قبل تشديد الخطاب

علىُّ كانَ صِدِّيقَ البَرايا *** عليٌّ كان فاروق العذاب

شفيعي في القيامةِ عِندَ رَبِّي *** نبيّي و الوصيُّ أبو تُرابِ

و فاطِمَةُ البتول و سَيِّدا من *** یُخَلدُ فِي الْجِنَانِ مَعَ الشَّبَابِ

عَلَى الْطُفْ السَّلَامَ وَ سَاكِنَيْهِ *** وَ رُوحَ اللَّهِ فِي تِلْكَ الْقِبَابِ

نُفُوسُ قُدِّسَتْ فِي الْأَرْضِ قَدَماً *** وَ قَدْ خَلَصَتْ مِنِ النُّطَفُ الْعَذَابِ

مضاجع فِتْيَةُ عَبَدُوا فناموا *** هُجُودا فِي الفَدافِدِ وَ الشِّعَابِ

عَلَتهُم فِي مَضَاجِعِهِمْ كعابٌ *** بأوراق مُنْعِمَةُ رِطابٍ

وَ صَیرَتِ ألقُبُورُ لَهُمْ قُصُوراً *** مَناخًا ذَاتَ أَفْنِيَةِ رِحابٍ

لَئِنْ وارتهم أَطْبَاقِ ارْضَ *** كَمَا أغمدت سَيْفاً فِي قِرَابِ

كأنمار إِذَا جاسوا رواض *** وَ آساد إِذَا رَكِبُوا غضاب

لَقَدْ كانُوا ألبِحارَ لِمَنْ أَتاهُمْ *** مِنِ الْعافِينَ وَ الْهَلْكَى السِغابِ

فَقَدْ نَقَلُوا إِلَى جَنَّاتِ عَدْنٍ *** وَ قَدْ عيضوا النَّعِيمِ مِنَ الْعِقابِ

بَنَاتُ مُحَمَّدِ أضحَت سَبَايَا *** یُسَقنَ مَعَ الْأُسَارَى وَالنَهابِ

مَغَبرَة الذُيُول مُكشفاتٌ *** کَسَبي الرُّومِ دَامِيَةً ألکِعابِ

لَئِنْ أَ بَرْزَنُ كَرْهاً مِنْ حِجَابُ *** فهن من التعفف في الحجاب

أیبخل في الفُراتِ عَلَى الحُسَينِ *** وَقَد أضحى مُباحاً لِلكِلابِ

فِي قَلْبِ عَلَيْهِ وَ ذُو التهاب *** وَلِيُّ جَفْنٍ عَلَيْهِ ذوا نِسكاب

«به کتاب خدا و آنان که آن را می خوانند تمسک کن که اهل بیت اهل قرآنند»

ص: 495

«کتاب بر آنان نازل شده و آنان اهل هدایت به راه خیر و صواب اند»

«امام من کسی است که در سن طفولیت خدا را به توحید شناخته و قبل از استحکام وحی به آن ایمان آورد»

«او علی است که راستگوترین مردمان و معیار عذاب شدن یا نشدن بندگان است»

«شفاعت خواه من در روز قیامت پیامبر است و وصی او که ابوتراب است»

«و نیز فاطمه بتول و آن دو تن که سرور جوانان «بهشت اند».

«سلام من بر ديار طف و آنان که در مأوا گزیده اند و رحمت خدا که در میان آن قبّه ها است»

«جان هایی که در زمین از ازل پاک و به دور از عذاب بوده اند».

«قتلگاه جوانانی که خدا را عبادت کردند و در بیابان ها و تپه ها شب را به صبح آوردند»

«اما چون در آن قتلگاه ها آرمیدند حوریانی زیبا به نزد آنان آمدند و با برگ هایی نرم آنان را پوشاندند»

«و قبرهای آنان به قصرهایی با حیاطهای وسیع مبدل گردید»

«اگر زمین آنان را همچون شمشیری که در غلاف فرو رود در کام خود کشید».

اما آنان همچون ببرهایی هستند که آرام ،نشسته یا شیرانی که خشمناک گردیده اند».

«آنان برای هر کس که به نزدشان می رفت همچون دریا با کرامت بودند چه از خوبان و چه از هلاک شدگان»

ص: 496

ایشان به بهشت های جاودان منتقل شده اند و کیفر را با پاداش و نعمت عوض کرده اند»

«دختران محمد اسیر گردیده اند و با اسیران غارت زده گردانده می شوند»

«با دامن های خاکی و سرهای برهنه و پاهای خونین همچون اسيران روم»

«اما اگر به زور از حجاب ظاهری بیرون آورده شدند در پرده حجاب عفت خود پوشیده بودند»

«آیا از دادن آب فرات بر حسين بخل ورزیدند؟ آبی که نوشیدنش حتی برای سگان نیز مباح است»

«دل من بر او ملتهب و سوزان و پلک چشم من همواره بر او اشک افشان است». (1)

5- این فصل را با ذکر یک قطعه مهم تاریخی به پایان می بریم:

از حضرت حکیمه خاتون دختر حضرت جواد الائمه، نقل شده است که گفت: امام حسین علیه السلام برای حفظ جان حضرت امام سجاد زین العابدين علیه السلام در ظاهر خواهر خود حضرت زینب علیها السلام را وصی خود قرار داد و تمام علومی که تا مدّت ها از آن حضرت منتشر می گردید به نام حضرت زینب علیها السلام انتشار می یافت. (2)

ص: 497

ص: 498

فصل بيستم : تاريخ وفات حضرت زینب کبری علیها السلام

ص: 500

تاريخ وفات حضرت حضرت زینب کبری علیها السلام

مشهور این است که حضرت زینب علیها السلام در غروب روز یکشنبه پانزدهم ماه رجب (1) سال 62 ه-. ق وفات نموده است. (2)

البته اقوال دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که چندان مشهور نیست.

تاریخ نیز از علت وفات آن حضرت چیزی ذکر ننموده است!

آیا آن حضرت به مرگ طبیعی از دنیا رفته یا در اثر سختی ها و مصیبت هایی که پی در پی بر دل صبور او وارد شد از دنیا دار فانی را وداع گفته است؟

شاید هم به وسیلهٔ سمّی که احتمالاً از جانب يزيد سرکش برای کشتن آن حضرت فرستاده شد مخفیانه به قتل رسید که به قدری مخفیانه بوده که از مردم و همچنین تاریخ نیز پنهان مانده است.

در هر صورت این بانوی بزرگوار به رفیق اعلی پیوست و از آلام و مصیبت های پی در پی روزگار خیانت پیشه آسوده گشت.

زينب کبری علیها السلام در حالی زندگی را بدرود گفت که نام خود را در طومار زنان جاودانه تاریخ ثبت نموده و دومین زن برتر از میان زنان جهان بشریت گردید؛ از آن جا که مادرش حضرت فاطمه زهرا بزرگ ترین و برترین زن در تمام خلق بود و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز بر

ص: 501

این مطلب تصریح فرموده است آن جا که فرمود: ﴿ أما ابْنَتي فاطمة.. فهي سَيِّدَةُ نِساءِ العالَمينَ، مِن الأَوَّلين والآخِرين ﴾؛ «و اما دختر من فاطمه سرور بانوان جهانیان از اولین و آخرین است». (1)

مسلمانان از شیعه و غیر شیعه همه ساله در سالگرد این واقعه دردناک برای آن حضرت مجالس عزا برپا نموده سخنرانان و شاعران در آن مجالس از جنبه های مختلف زندگی این بانوی بزرگ و فصول مختلف زندگی آکنده از فضایل و مکارم و آمیخته با آلام و مصائب آن حضرت داد سخن می دهند.

در تاریخ آمده است که یک سال پس از وفات آن حضرت در سالروز این ،واقعه مردم مصر همه گرد هم آمدند و در میان آن ها فقيهان و قاریان قرآن و غیر آنان بوده مجلس بزرگداشت آن حضرت را بر پا نمودند این عادت در میان مردم مصر باقی ماند و تا امروز نیز ترک نشده است و امروزه این ایام که یادمان وفات زینب کبری علیها السلام است و از ابتدای ماه رجب تا شب نیمۀ آن ادامه پیدا می کند در مصر «المولد الزّينبي» ناميده شده و شب های آن با تلاوت قرآن و تواشیح در مدح اهل بیت نبوی احیا می گردد.

این مجالس بسیار با عظمت بوده و مردم قاهره و حتی دیگر شهرهای مصر که دور از پایتخت هم هستند برای شرکت در آن ها به قاهره ،آمده ه، سپس به مرقد شریف آن حضرت در این شهر رفته و برای شادی روح مطهر او فاتحه می خوانند.

ص: 502

محل دفن حضرت حضرت زينب كبرى علیها السلام

دربارۀ محل دفن و مرقد شریف حضرت زینب کبری علیها السلام در میان اقوال تاریخ نویسان اختلاف عجیبی پیش آمده است و ما اقوال مختلف در این زمینه را ذکر می کنیم تا بعد از آن به تحقیق و روشن کردن قول صحیح بپردازیم.

قول اول: آن حضرت در مدینه وفات کرده و در همان شهر به خاک سپرده شده است.

قول دوم: آن حضرت در حومه دمشق در شام دفن شده است.

قول سوم: آن حضرت به کشور مصر مهاجرت کرده و حدود یک سال در آن کشور زندگی کرده و پس از وفات در شهر قاهره به خاک سپرده شده است.

پیش از این که هر یک از این اقوال سه گانه را در معرض تحقیق و بررسی قرار دهیم می گوییم:

با توجه به این که حضرت زینب علیها السلام دومین بانوی خاندان مکرّم نبوی است آیا عجیب نیست که تاریخ نگاران در تاریخ وفات و مكان دفن آن حضرت اختلاف کرده اند؟

در اطراف دمشق مردی است که مردم بسیاری از کشورهای مختلف به زیارت آن رفته و منسوب به حضرت زینب علیها السلام است.

در قاهره نیز مرقد بسیار بزرگی است که مصریان و دیگران به

ص: 503

زایرت آن می روند و منسوب به حضرت زینب علیها السلام است.

اما اگر بدانیم که تاریخ چه ستمی بر مردان و زنان آل پاک پیامبر روا داشته است شاید قدری از تعجب ما کاسته شود؛ آن جا که می بینیم بیشتر کتاب های تاریخی که هم اکنون در دسترس ما است به قلم دشمنان آل رسول خدا صلی الله علیه و آله نگاشته شده است.

و باز بیشتر از تعجب کاسته خواهد گردید که بدانیم بیشتر حکومت های مسلط بر جهان اسلام مخالف انتشار کتاب هایی بودند که در بارۀ اهل بیت به رشته تحریر در می آمد.

این مخالفت به صورت کتاب سوزی و کشتار نویسندگان و از بین بردن کتابخانه ها یا عدم اعطای مجوز چاپ و انتشار و حتّی مجوز ورود به کشورهای اسلامی به اجرا در آمده و می آید

سيد محسن امین عاملی چنین فرموده است:

قبر آن حضرت باید در مدینه باشد چون ثابت نشده که آن حضرت پس از بازگشت به مدینه از آن خارج شده باشد حتی اگر ملتزم شویم که تاریخ وفات و محل قبر او در بقیع نامعلوم است چه بسیارند افرادی از اهل بیت علیهم السلام و خصوصاً بانوان این خاندان که به همین صورت تاریخ وفات و قبرشان مخفی است. (1)

می شود قبر آن حضرت در آن جا باشد و هیچ کس از این امر مطلع نشده باشد؟

آیا ممکن است ایشان در مدینه وفات کرده باشد و کسی در مراسم تشييع جنازه و دفن او حضور نداشته و کسی جای قبرش را نداند؟

تازه هیچ کدام ائمه معصومين خصوصاً حضرات امام سجاد امام باقر و امام صادق نیز از این موضوع مهم سخنی نگفته باشند؟

چگونه ممکن است کسی از ائمه معصومین و بزرگان بنی هاشم به زیارت قبر آن حضرت نرفته باشد؟

چگونه است که هیچ کدام از این بزرگواران در بارۀ تعیین محل قبر آن حضرت در مدینه منوره سخنی به زبان نیاورده اند؟ در حالی که روایاتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در باره فضیلت زیارت آن حضرت نقل شده .است

آیا اسباب و عوامل یا حکمت خاصی بوده که ایجاب می کرده قبر آن حضرت همچون قبر مادرش حضرت فاطمه زهرا علیها السلام مخفی بماند؟

شاید حقایق و اخبار دیگری در میان بوده که به دست ما نرسیده است.

این سؤال های گیج کننده است که نمی گذارد قول اول را بپذیریم!

2- این گونه نیست که خروج آن حضرت از مدینه دلیل نداشته باشد و اقوالی تاریخی هست که دال بر خروج آن حضرت از مدینه به شام یا مصر است و تعارض این دو قول با قول اول موجب

ص: 506

می شود که نتوانیم قول اول را بپذیریم.

3- کاش می دانستم سید امین به من اجازه می دهد این سؤال را از وی بپرسم که اگر قبر حضرت زینب علیها السلام در مدینه منوره است و به ادعای ایشان مرقد موجود در روستای راویه در حومه دمشق قبر زنى مجهول النسب است، چرا خود آن مرحوم را پس از وفات در ورودی حرم حضرت زینب علیها السلام در حومه دمشق دفن کرده اند؟

آیا این کار به وصیت خود ایشان انجام شده؟!

یا فرزندان ایشان با این که نظر پدر خود را در بارۀ این مکان می دانستند آن جا را برای دفن پدر خود برگزیدند؟

كلثوم دختر علی بن ابی طالب از فاطمه زهرا .است

و گفته شده است: نام آن بانو زینب بوده و رسول خدا صلی الله علیه و آله کنیه آن حضرت را امّ کلثوم قرار داده است. بر مزار او مسجد بزرگی ساخته شده و ساختمان هایی نیز در اطراف آن بنا گردیده و دارای موقوفاتی است.

اهل دمشق این مکان را قبر خانم امّ کلثوم» می نامند. (1)

دربارۀ این قول چند سؤال به ذهن می آید:

سؤال اول:

تاریخ در آن سال ها قحطی را در مدینه اثبات نمی کند. این قحطی در چه سالی اتفاق افتاده است؟

این قحطی چه اندازه طول کشیده که آل رسول خدا صلی الله علیه و آله را مجبور

ص: 508

به مهاجرت نموده است؟

سؤال دوم:

اگر چنان که مورخان نوشته اند وفات حضرت زینب علیها السلام در سال 62 هجری اتفاق افتاده است چرا در هنگام وقوع واقعه حرّه آن حضرت در مدینه حضور نداشته است؟

زیرا تاریخ هیچ نام و نشانی از آن حضرت و همسرش عبدالله بن جعفر در جریان واقعهٔ حره ذکر نکرده .است آیا این قحطی قبل از واقعۀ حرّه پیش آمده یا بعد از آن؟

این سؤالات متعدد پاسخی جز تکیه بر احتمالات و ظن و گمان ندارد که ظن و گمان آدمی را از حقیقت بی نیاز نمی گرداند.

یکی از معاصرین نیز کتابی به نام «مرقد العقيله» نوشته و تلاش کرده است تا اثبات کند که مرقد آن حضرت در دمشق است نه قاهره و استدلال هایی آورده و بعضی از اقوال را دست آویز قرار داده است اما دلایل او در اثبات مقصود قاطع و کافی برای احتجاج و استدلال نبوده و به تعبیری جامع و مانع نیست.

از جمله دیگر اموری که موجب تضعیف قول دوم می شود این است که حدود چهل سال پیش در هنگام تجدید بنای حرم حضرت زینب علیها السلام در دمشق و در حفاری هایی که برای پی ریزی ستون های

ص: 509

ساختمان به انجام رسید به قبر شریف رسیدند و تخته سنگی را بر روی آن یافتند که این تصویری از آن است.

بر روی این سنگ چنین حک شده است:

ص: 510

«این قبر زینب صغری است که کنیه اش امّ کلثوم بوده دختر علی بن ابى طالب و مادرش فاطمه بتول سرور زنان جهان دختر سید و پایان دهندۀ پیامبران، محمد است».

اگر نوشته روی این سنگ قبر صحیح ،باشد، قبر موجود در شام متعلق به بانویی دیگر از دختران حضرت امیرالمؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام است و خود دلیلی بر میزان اهتمام آن حضرت به نام زينب است که برای بیش از یک دختر خود این نام را قرار داده است.

به علاوه که در کتاب های تاریخی حضرت زینب علیها السلام با وصف کبری آمده است تا از خواهر خود تشخیص داده شود.

مرحوم سید محسن امین بحثی طولانی در رد قول دوم دارند که برای تکمیل این بحث آن را نقل می کنیم.

البته این به معنی تأیید کامل آن چه ایشان فرموده نمی باشد بلکه به این معنی است که خواستیم اطلاعات کاملی در اختیار پژوهشگران قرار گیرد تا در پیدا کردن محل بحث بصيرت بیشتری پیدا کنند، البته قبلا باید بگویم که از نوع تعبیراتی که آن مرحوم در این بحث به کار برده و لحن کلام وی سخت تعجب نموده و چنین تعبیراتی را از ایشان بعید می دانم.

به متن کلام وی توجه کنید:

«... از ملحقات رسالة (نزهة الحرمين، في عمارة المشهدين) كه در هند به چاپ رسیده است به نقل از کتاب (تحيّة أهل القبور بامأثور) در مقام بیان قبور فرزندان ائمه علیهم السلام چنین آورده است:

«و از جمله آنان زینب کبری علیها السلام دختر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام

ص: 511

است که کنیه اش ام کلثوم بوده و قبرش در نزدیکی قبر شوهرش عبد الله بن جعفر طيّار

در بیرون شهر دمشق معروف است؛ وی به همراه همسر خود عبدالله بن جعفر در ایام خلافت عبدالملک بن مروان در سال قحطی از مدینه به شام آمد تا عبدالله به امور مزارع و روستاهای خود در شام رسیدگی کند و حضرت زینب علیها السلام در همان شهر وفات کرده و از دنیا رفت و در یکی از همان روستاها به خاک سپرده شد این نتیجه تحقیق در مورد علت دفن شدن آن حضرت در آن مکان است و غیر آن غلط و بی اساس است این نکته را غنیمت بشمار ، بعضی غیر این مطلب را گمان کرده اند اما کورکورانه عمل کرده اند».

اما در همین سخن نيز اشتباهات کورکورانه ای هست:

اول: احدی از مورخان نگفته است که کنیه حضرت زينب علیها السلام امّ کلثوم بوده است مسعودی، شیخ مفید، ابن طلحه و دیگران که به شرح زندگانی آن حضرت پرداخته اند هیچ کدام از این که کنیۀ آن حضرت امّ کلثوم باشد چیزی ننوشته اند (1) بلکه همۀ آن ها ایشان را زینب کبری علیها السلام نامیده و آن را در مقابل امّ كلثوم كبری قرار داده اند در پایان نتیجه می گیریم که کنیه زینب کبری علیها السلام امّ کلثوم نبوده است.

دوم: این که گفته قبر حضرت زینب علیها السلام در کنار قبر شوهرش عبدالله بن جعفر است نیز اشتباه است و کسی به این مطلب

ص: 512

قائل نیست بلکه قبر عبد الله بن جعفر در حجاز .است در عمدة ،الطالب، استيعاب أسدالغابة، الاصابة و سایر کتاب های تراجم آمده که او در مدینه از دنیا رفته و در بقیع به خاک سپرده شده است در عمدة الطالب اضافه می کند که عبدالله بن جعفر بنا به قولی در منطقه ابواء دفن شده .است. مضافاً به این که در روستای راویه در شام قبر دومی که منسوب به عبدالله بن جعفر باشد وجود ندارد.

سوم: آمدن حضرت زینب علیها السلام به همراه شوهرش به شام در سال قحطی ...! این هم سخنی است که علیرغم جستجوى بسيار ندیدم هیچ مورخی از آن سخنی گفته باشد اگر چه یکی از نویسندگان امروزی این مطلب را ذکر کرده اما سخن او بیشتر از روی حدس و استنباط حدسی است که صاحب كتاب التحيّة نيز كرده است. این ها چون از اول این را ثابت گرفته اند که قبر موجود در روستای راویه در حومه دمشق قبر حضرت زینب علیها السلام است - با این که احدی از تاریخ نگاران چنین چیزی را ذکر نکرده - برای تصحیح این امر دست به دامان حدس و تخمین شده اند که در مقام استدلال جایگاهی ندارد.

مثلاً بعضی گفته اند یزید ملعون آن حضرت را از مدینه به دمشق احضار کرد و چون اجابت این امر بر او گران آمد برادر زاده اش حضرت امام سجاد زين العابدین علیه السلام به او فرمود: ﴿إِنّك لا تصلينَ إلى دمشق﴾؛ «تو به دمشق نخواهی رسید» و

ص: 513

آن حضرت پیش از رسیدن به دمشق وفات کرد. شاید همین وجه استدلال باشد که صاحب كتاب التّحية آن را غلط و بی اساس دانسته است. اما خودش نیز در دام استدلالی از همین دست افتاده ولی آن را صحیح و احتمالات دیگر را کورکورانه دانسته و می گوید این نظر مرا غنیمت بشمارید!! در حالی که خود نیز کورکورانه به خطا رفته است.

حال شما این را غنیمت بدانید که هر کس گمان می کند قبری که در راویه است منسوب به زینب کبری علیها السلام می باشد در اشتباه است سبب این اشتباه هم این است که هر کس شنید در راویه قبری است که منسوب به خانم زینب است فوراً ذهنش به سراغ زینب کبری علیها السلام می رود چون ذهن معمولاً به سراغ فرد اکمل از هر چیز می رود و چون برای این امر دلیل قانع کننده ای پیدا نکرد دست به دامان این استنباط های ضعيف می گردد نظیر همین مطلب است این که در مصر نیز قبر یا حرمی هست که به آن (مشهد السيدة زینب) می گویند که صاحب آن قبر زينب بنت يحيى است که شرح حال او در همين كتاب (1) خواهد آمد اما مردم گمان می کنند این قبر زينب كبرى علیها السلام دختر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است و این توهّم نیز دلیلی جز تبادر ذهن به فرد اکمل ندارد.

حال که مردم می توانند برای آمدن آن حضرت به شام و وفات ایشان در شام بهانه ای بتراشند چرا نتوانند برای رفتن ایشان به مصر و دلیل این سفر بهانه ای درست کنند؟

ص: 514

کتابی هم از یکی از نویسندگان اهل سنت دیده ام که نام آن در خاطرم نمانده است که مؤلف آن در توجیه آمدن حضرت زینب علیها السلام به مصر گفته: احتمال دارد انتقال ایشان به مصر به سببی مخفی از مردم انجام گرفته باشد». در حالی که اصلاً زینبی که در مصر است زینب بنت یحیی از سادات ،حسنی یا حسینی است که شرح حال وی خواهد آمد.

چهارم: هیچ مورخی ذکر نکرده که عبدالله بن جعفر دارای باغ و مزرعه و روستا در خارج از شام بوده است تا این که خواسته باشد برای سرکشی کردن و اصلاح امور آن ها به شام برود البته او گاه به شام نزد معاویه می رفته و از او پول می گرفت است اما چون در تاریخ ثابت است که شخص بخشنده ای بوده پول ها مدت زیادی در دست او نمی مانده است پس این روستاها و مزارع از کجا آمده است و در کدام کتاب از کتاب های تاریخی ذکر شده است؟

پنجم: بر فرض این تصور خیالی را بپذیریم که عبدالله بن جعفر در شام دارای باغ و روستا بوده است چه دلیلی داشته که همسر خود زینب کبری علیها السلام را با خود به شام بیاورد؟ زینبی که یک بار به حال اسارت و با بدترین وضع به این شهر آورده شده و به همراه برادر زاده اش حضرت امام سجاد زین العابدين علیه السلام و بقیۀ اهل بیت با آن وضعیت رقت بار به مجلس يزید برده شده بود.

ص: 515

آیا می توان تصور کرد که آن حضرت میلی برای دیدن دوبارۀ این شهر داشته است؟

اگر هم دلیل همراه بردن حضرت زینب علیها السلام وجود قحطی در مدينه ،بوده عبد الله بن جعفر می توانست غلات و محصولات آن مزارع خیالی را به مدینه بیاورد یا آن ها را در شام به فروش برساند و با پول آن غذای خانواده خود را در مدینه تأمین کند و آوردن حضرت زینب علیها السلام به شام برای تهیه غذا برای آن حضرت امری است که عقل آن را نمی پذیرد عبدالله بن جعفر که تا این حد بی چیز نشده بود تازه هزینه بردن خانواده از مدینه به شام به مراتب بیشتر از تهیه خورد و خوراک آنان در مدینه بوده است چه نیازی بود که حضرت زینب علیها السلام را به تنهایی به شام ببرد و سایر خانواده خود را در مدینه گرسنه رها .کند

ششم: این که نام صاحب قبر موجود در راویه دمشق «زينب» باشد،

اگر دلیلی بر خلافش وجود نداشته باشد دلیلی بر اثباتش هم در دست نیست چه رسد به این که «زینب کبری» هم باشد بلكه آن چه مسلم است صاحب آن قبر امّ كلثوم نام دارد. (1)

پایان کلام سید امین

ص: 516

بررسى قول سوم

یادآوری می کنم که قول سوم این است که قبر حضرت زینب علیها السلام در مصر است.

این عقیده به دلیل برخورداری از دلایل محکم و تعداد معتقدان همواره یکی از احتمالات در بارۀ محل مرقد شريف حضرت زينب علیها السلام بوده است.

اما بعد از پیدا شدن كتاب اخبار الزّينبات، تأليف عُبيدلى تبدیل به قوى ترين احتمال در میان سه احتمال موجود در باره محل دفن حضرت زینب علیها السلام گردید توضیح مطلب این که:

عبيدلى اخبار و تصريحات مهم بسیاری را در بارۀ سفر حضرت زینب علیها السلام به مصر ذکر نموده که در کتاب اخبار الزينبات او موجود است.

اما این کتاب در طول قرن ها در زوایای گمنامی و فراموشی در لا به لای قفسه های کتابخانه ها و گنجینه های کتب خطی مانده و سایه نادانی و اهمال کاری بر آن افتاده بود.

تا این که مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی قدس سره در سال 1401 هجری قمری در قم دستور تحقیق و چاپ آن را به همراه درج حاشیه ای مفید بر آن صادر فرمودند در مقدمه این کتاب به معرفی عبیدلی پرداخته شده که خلاصه آن را در ذیل می خوانید:

عبیدلی کیست ؟

كتاب اخبار الزّینبات چیست؟

ص: 517

پاسخ این است:

وى علّامة جليل شریف ،پاک محدثِ مفسر نّسابه، راستگوي امين يحيى بن حسن بن جعفر الحجّة بن عبد الله الأعرج بن الحسين الاصغر بن امام سجاد زين العابدين علیه السلام ، عبيدلي مدني عقيقي اعرجی است.

عبیدلی در سال 214 ه- . ق در مدینه منوره زاده شد و در سال 277 در مكه مكرمه بدرود حیات گفت. او از علمای ما در مدینه منوره و سادات و کریمان این شهر در قرن سوم هجری به شمار می رود.

نجاشی - م 450 ، حافظ احمد بن محمد بن سعيد بن عقده همدانی - م 333، شیخ صدوق در کتاب من لا يحضره الفقيه شيخ طوسی، ابن شهر آشوب، علامه حلّی در تذکرة الفقها و سایر دانشمندان علم رجال از وی روایت کرده اند.

سال 676 ه- . ق رسیده به خط حاج محمد بلتاجى طائفي، مجاور حرم شریف نبوی است؛ این نسخه ،کتاب از روی نسخه اصل که به تاریخ 483 ه- . ق به خط سيد محمد حسينى واسطى الاصل نوشته شده استنساخ گردیده است

خبر به مدینه رسید زینب مردم را جمع کرد و خطبه ای در میان آنان ایراد کرد و آنان را به قیام و خونخواهی دعوت کرد این خبر به عمرو بن سعيد (والى مدينه) رسید و او نامه ای به یزید نوشت و او را از جریان آگاه کرد.

يزيد در پاسخ وی نوشت: او را از مردم جدا کن. به همین جهت عمرو بن سعيد اعلام نمود که زینب باید از شهر مدینه خارج شده و مختار است تا در هر شهر دیگری زندگی کند.

زینب در پاسخ گفت: «خدا می داند که چه بلاهایی بر سر ما آمده؛ بهترین کس ما کشته شده و ما را چون چارپایان شهر به شهر رانده و بر روی محمل های سخت نشانده اند به خدا که دیگر خارج نمی شوم حتی اگر خونم را بریزند.»

زينب دختر عقیل گفت: «دختر عمو ، خدا وعده راستی به ما داده است و زمین را برای ما مهیا نموده تا هر جای آن را خواستیم اختيار کنیم دلت خوش و چشمت روشن باد که خدا ستمگران را كیفر خواهد داد.

آیا می خواهی بیشتر از این در نزد آنان خوار گردی؟!

به دیاری امن مهاجرت كن».

زنان بنی هاشم نیز دور آن حضرت جمع شده و هر کدام از سر دلسوزی و مهربانی چیزی گفته و آن حضرت را تشویق به رفتن نمودند. (1)

و نیز با همان سند مرفوعاً (2) از عبيد الله بن ابی رافع نقل است که

ص: 520

گفت: از محمد بن ابو القاسم بن علی شنیدم که می گفت:

چون زینب دختر علی به همراه زنان و کودکان از شام به مدینه بازگشت میان او و عمرو بن سعيد أشدّق (والی مدینه از جانب يزيد) اختلاف افتاد.

وی نیز نام های به یزید نوشته پیشنهاد کرد که او را از مدینه تبعید کنند و یزید نیز پیشنهاد او را پذیرفت. عمرو بن سعيد مقدمات سفر آن حضرت و کسانی را که از زنان بنی هاشم عازم سفر به مصر در معیت او بودند آماده نمود و آن ها چند روز مانده به آخر ماه رجب به مصر وارد شدند. (1)

پدرم از ،پدرش از جدّم از محمد بن عبدالله از جعفر بن محمد صادق از پدرش علیهم السلام از حسن بن حسن نقل كرده است که گفت چون عمه ام زینب از مدینه خارج شد از زنان بین هاشم دختر عمويم فاطمه بنت الحسين و خواهرش سكينه نيز به همراه او رفتند. (2)

و باز با سندی که مرفوعاً به رقیه بنت نافع فهری می رسد نقل است که گفت:

«من در میان استقبال کنندگان از زینب بنت علی در هنگام ورودش به مصر بعد از مصیبت کربلا بودم... مسلمة بن مخلّد (والى مصر از جانب يزيد) عبد الله بن حارث و ابو عمیره مزنی به نزد آن حضرت آمدند مسلمه به آن حضرت تسلیت گفت و حاضران گریستند آن حضرت فرمود: این همان است که خدای بخشنده وعده داده و پیامبران راست گفتند».

ص: 521

سپس آن حضرت را به خانه خود در حمراء برد و او یازده ماه و نیم در آن جا ماند و از دنیا رفت. من در تشييع پيکر او حضور داشتم مسلمة بن مخلد در میان جمع کثیری از مردم در مسجد جامع بر او نماز گزارد سپس جنازه او را باز گردانده و طبق وصیت خودش در حمراء در پستوی اطاقی که در آن سکونت داشت دفن نمودند».

اسماعيل بن محمد بصرى - كه ساكن مصر و عابد آن دیار بود- بر من روایت کرد که حمزه مکفوف گفت: شریف ابو عبدالله قُرَشی گفت: از هند بنت ابی رافع بن عبيد الله بن رقيّه بنت عقبة بن نافع فهری شنیدم که می گفت:

«زينب بنت علی در غروب روز یکشنبه پانزدهم رجب سال 62 هجرى وفات کرد و ما در تشييع جنازه او حاضر بودیم؛ وی در پستوی اتاق خود در خانهٔ مسلمه در منطقه حمراء القصوى (1)؛ جایی که باغ های عبدالله بن عبدالرحمن بن عوف زهری است دفن شد». (2)

ضعیف می دانند و برای نظر خود به این سخن استدلال می کنند که:

«مسلمة بن مخلد از اصحاب معاویّه و مخالفان حضرت علی علیه السلام بوده است پس چگونه ممکن است به استقبال حضرت زینب علیها السلام رفته و آن حضرت را در خانه خود منزل داده باشد؟»

ما می گوییم: این سخن قول سوم را تضعیف نمی کند زیرا صرف استقبال کردن والی- مسلمة بن مخلد - از شخصیتی در سطح حضرت زینب علیها السلام با موضوع عجیبی نبوده است.

خصوصاً با توجه به این که: اوّلا: مسلمه از طرف بنی امیه والی مصر بوده و چون دستگاه اموی فرمان تبعید حضرت زینب علیها السلام به مصر را صادر کرده و آن را برنامه ریزی نموده بود بر او لازم بود تا برای حسن انجام برنامه از آن حضرت استقبال کند.

و شاید یزید خود به او دستور داده بود که آن حضرت را مورد استقبال قرار داده و او را در قصر خود ساکن کند تا تمام فعالیت های آن حضرت زیر نظر و تحت اشراف مستقیم او باشد.

علاوه بر این آیا نعمان بن بشیر از طرف يزيد بن معاويه والى کوفه نبود که در تاریخ می خوانیم وقتی یزید خواست اهل بیت امام حسین علیه السلام را از شام به مدینه باز گرداند به او فرمان داد تا مقدمات سفر آنان را فراهم کند؟

و به او فرمان داد تا در طول سفر با آنان مدارا و نرم خویی نموده ادب و احترام را مراعات نماید؟

آیا معقول است که نعمان بن بشیر با آن سوابق با خانواده امام حسین علیه السلام از شام تا کربلا و از کربلا تا مدینه مدارا و مراعات ادب و احترام کند؟

ص: 523

اگر این کار ممکن بوده استقبال مسلمه از حضرت زینب علیها السلام و منزل دادن او در خانه خود نیز ممکن بوده است.

ثانياً مسلمه علاقه مندی مردم مصر را با خاندان و اهل بیت نبوی می دانست و دریافته بود که مردم آماده اند تا به استقبال حضرت زینب علیها السلام بروند و او نمی توانست در برابر افكار عمومى برای استقبال این بانوی جلیل القدر نرود؛ بانویی که میزان محبت واحترام مصریان را نسبت به او و پدرش حضرت امام اميرالمؤمنين على بن ابى طالب علیه السلام به خوبی می دانست.

خصوصاً که شنیده بود جمع بسیاری از طبقات مختلف مردم قصد رفتن به استقبال آن حضرت را دارند و این استقبال با گریه و هيجان احساسات نسبت به فاجعه خونین کربلا توأم خواهد بود.

ص: 524

فهرست مآخذ

1- الاحتجاج، نوشته شیخ طبرسی، چاپ بیروت - لبنان، 1403ه- . ق ، مؤسسة الاعلمي لمطبوعات.

2- اخبار الزّينبات، نوشته سيد يحيى بن حسن عُبيدلی، چاپ قم - ایران 1401 ه- . ق ، انتشارات كتابخانه حضرت آیت الله العظمى نجفى مرعشى.

3- أدب الطف، نوشته سید جواد ،شبر چاپ بیروت - لبنان، 1409 ه- . ق ، انتشارات دار المرتضى.

4- الارشاد، نوشته شیخ محمد بن محمد بن نعمان مفید ، چاپ قم - ایران انتشارات بصيرتي.

5- اسرار الشهادات نوشته فاضل در بندی چاپ ،بحرین، 1415ه- . ق ، انتشارات شركت خدمات فرهنگی مصطفی

6- الايقاد نوشته سيد محمد شاه عبدالعظیمی چاپ قم - ایران 1411ه- . ق ، انتشارات فیروزآبادی

7- بحار الانوار، نوشته علامه مجلسی چاپ بیروت - لبنان، 1403 ه- . ق ، مؤسسه انتشاراتی وفا

8- تذكرة الخواص، نوشته سبط ابن جوزی چاپ تهران - ایران انتشارات نينوى

9- تظلّم الزهراء نوشته سید رضى الدين بن نبى قزوینی، چاپ بیروت - لبنان، 1420 ه-. ق.

10- الخصائص الزينبية، نوشته سید نورالدین جزایری، چاپ قم - ایران 1418ه- . ق ، انتشارات شريف رضى.

11- الدر النظيم نوشته شيخ جمال الدين يوسف بن حاتم ،شامی چاپ قم ایران، 1420ه- . ق، مؤسسه نشر اسلامی

12- ديوان ابن كمونة، حاج محمد على آل كمونه اسدی حائری چاپ قم - ایران، 1411 ه-. ق ، انتشارات شريف رضى.

ص: 525

13- رياحين الشريعة، نوشته شيخ ذبيح الله محلاتی چاپ تهران - ایران 1370 ه- . ق ، دار الكتب الاسلامية.

14- زينب الكبرى نوشته شيخ جعفر ،نقدی، چاپ قم - ایران 1420ه- . ق ، انتشارات حيدرية.

15- الطرائف، نوشته سيد بن طاووس، چاپ قم - ایران 1400 ه-. ق ، انتشارات چاپخانه خیام ،

16- عبرات المصطفين، نوشته شیخ محمد باقر محمودی چاپ قم - ایران، 1417ه- . ق ، مجمع احياء الثقافة الاسلامية

17- علل الشرايع نوشته شیخ صدوق، چاپ بیروت - لبنان، 1408ه- . ق ، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات.

18- الغيبة، نوشتۀ شيخ طوسی، چاپ قم - ایران 1408ه- . ق ، انتشارات بصيرتي.

19- كامل الزيارات نوشته جعفر بن محمد بن قولویه ، چاپ نجف اشرف، 1356 ه- . ق ، المكتبة المرتضوية.

20- الملهوف على قتلى الطفوف، نوشته سيد بن طاووس، چاپ قم - ایران، 1414ه- . ق ، دار الاسوة لطباعة والنشر.

21- مناقب آل ابی طالب نوشته ابن شهر آشوب چاپ قم - ایران 1379ه- . ق ، انتشارات مكتبة العلامة.

22- منتخب طریحی، نوشته شیخ فخر الدین ،طریحی، چاپ قم - ایران، 1413ه- . ق ، انتشارات شريف رضى.

23- معالى السبطين، نوشته شیخ محمد مهدی مازندرانی حائری چاپ قم - ایران 1405ه- . ق ، مكتبة الشريف الرضي

24- نفس المهموم، نوشته شیخ عباس قمی چاپ قم - ایران، 1405ه- . ق ، انتشارات بصيرتي.

25- وقائع الايام نوشتۀ شیخ ملا علی ،خیابانی چاپ قم - ایران، 1362ه- . ق ، مكتبة المصطفوى.

ص: 526

فهرست مطالب

تمهید...7

شرح حال مؤلف...13

اهدا...19

مقدمه...21

فصل اول...25

تاريخ ولادت حضرت زينب علیها السلام...27

ولادت حضرت زینب علیها السلام...30

نام و كنيه حضرت زينب...32

فصل دوم...35

حضرت زینب علیها السلام یا در زمان جدّش رسول خدا صلی الله علیه و آله...37

حضرت زینب علیها السلام در کنار مادر...43

حضرت زینب علیها السلام ها در کنار پدر...46

حضرت زینب علیها السلام در زمان امامت برادرش حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام...60

علقه محبت میان حضرت زینب علیها السلام و برادرش حضرت امام حسین علیه السلام...65

فصل سوم...67

ازدواج حضرت زینب علیها السلام...69

ص: 527

عبد الله بن جعفر...73

چرا عبدالله با حضرت امام حسین علیه السلام و از مدینه خارج نشد؟...80

فصل چهارم...83

فرزندان حضرت زينب علیها السلام...85

خواستگاری مروان از دختر حضرت زینب علیها السلام برای یزید بن معاویه...86

فصل پنجم...107

مروری کوتاه بر زندگی حضرت زینب علیها السلام...109

فصل ششم...113

حضرت زینب علیها السلام ها و فاجعه كربلا...115

آمدن ابن زیاد به کوفه...18

جريان روز ترویه...120

امام حسین علیه السلام اله خانواده اش را با خود می آورد...126

امام حسین علیه السلام در راه کوفه...131

فصل هفتم...133

رسیدن حضرت امام حسین علیه السلام به سرزمین کربلا...135

حرکت سپاه اُموی به سوی خیام آل محمد علیهم السلام...143

فصل هشتم...147

شب عاشورا...149

بحران آب...161