شاه تره از جمله گياهاني است كه به صورت خودرو در مزارع كشاورزي بخش دستگردان به صورت فراوان مي رويد و اغلب به آن به عنوان علف هرز نگاه مي كنند و عده اي نيز به خواص درماني اين گياه آشنايي دارند و به مقدار مصرف خود جمع آوري مي كنند . مردم دستگردان از شاهتره به عنوان دارويي موثر در كاهش تبهاي شديد . برطرف كننده ضعف بدن . تسكين دهنده ناراحتيهاي دستگاه گوارش به صورت جوشانده ، دم كرده ، در آب سرد خيس كرده و بعد از مالش و فشردن و صاف كردن آب آن به صورت نوشيدني و ماليدن خيس كرده آن به پوست بدن و دست و پاي افرادي كه تب بالا دارند استفاده مي كنند .
خواص دارویی شاتره ( شاهتره )
نويسنده: دکتر محمد حسین صالحی سورمقی- دکترای تخصص فارماکوگنوزی
شاتره یا شاهتره با نام عمومی Common fumitory , Earth smoke گیاهی است علفی به ارتفاع تا 80 سانتی متر که در مزارع، باغ ها و زمین های کشاورزی به حالت خودرو می روید.
شاخه های ظریف فراوان و برگ هایی با تقسیمات بسیار زیاد، باریک و کوچک دارد. گل های شاتره کوچک به رنگ سفید یا سفید مایل به گلی است که به صورت مجتمع و گل آذین خوشه قرار گرفته اند. میوه ها کوچک و کروی هستند. قسمت مورد استفاده ی شاتره تمام قسمت های هوایی آن می باشد.
گونه ی Officinalis این گیاه در ایران رویش ندارد و آن چه به نام شاتره در بازار ایران وجود دارد، مربوط به دو گونه ی Parvifelora fumaria و Fumaria villantii است.
.jpg)
تاریخچه
شاتره از زمان عهد عتیق شناخته شده و در کتاب های "خواص گیاهان" مربوط به قرون وسطی توصیف شده است. این گیاه در طب سنتی، برای درمان اگزما و بیماری های دیگر پوستی به کار می رفته است، هم چنین به عنوان ملین و مدر مصرف می شده است. در دهه ی گذشته، این گیاه دوباره مورد توجه قرار گرفت، زیرا بنا به گزارشاتی، به احتمال زیاد عصاره ی آن در بهبودی بیماری های قلبی- عروقی و دستگاه کبدی- صفراوی موثر است.
منبع جغرافیایی
این گیاه بومی اروپا و آسیاست. در کنار جاده ها به عنوان علف هرز مزارع می روید و بیشتر توسط کشورهای شرقی اروپا صادر می گردد.
ترکیبات مهم
قسمت هوایی گیاه حاوی حدود یک درصد آلکالوئید است. بیش از 30 عدد آن ها تعیین فرمول شده اند. اکثر این الکالوئیدها از مشتقات بنزیل ایزوکنیولین هستند.
مهم ترین این آلکالوئیدها شامل فومارین(پروتوپین)، فوماری لین و سیناکتین هستند. از دیگر ترکیبات شاتره می توان فلاوونوئیدها، اسیدهای گیاهی به ویژه اسید فوماریک و موسیلاژ را نام برد.
.jpg)
اثرات مهم
این اثرات عبارت اند از:
• صفرا آور: آلکالوئید پروتوپین موجود در شاتره می تواند در مواردی باعث کاهش صفرا گردد و به اصطلاح دارای اثر Amphicholeretic است.
• همچنین در مشکلات قلبی-عروقی مصرف می شود.
• در طب عوام از شاتره به عنوان ادرار آور، مسهل و جهت رفع مشکلات پوستی از جمله اگزما استفاده می شود. اثر اخیر را مربوط به وجود اسید فوماریک در آن می دانند.
اسید فوماریک امروزه به طریقه ی سنتزی تهیه و در بعضی از فرمولاسیون های پوستی نظیر داروهای پسوریازیس مصرف می شود.
.jpg)
فرآورده های گیاهی
در ایران از این گیاه، فراورده های صنعتی وجود ندارد. در بعضی کشورها محصولاتی به شکل قطره از عصاره ی گیاه به صورت منفرد و یا مخلوط با گیاهان دیگر تهیه و به بازار عرضه شده است.
تهیه ی چای:
به 2 تا 4 گرم خشک شده ی گیاه(مخلوط برگ، گل و ساقه) یک لیوان آب جوش افزوده و 15 دقیقه می گذاریم بماند. سپس آن را صاف نموده و به صورت گرم قبل از غذا میل می کنیم.
می توان روزانه تا سه نوبت (صبح، ظهر و شب) این مقدار را تکرار کرد. جمعا می توان 6 تا 12 گرم گیاه خشک شده را که سه لیوان محصول صاف شده ایجاد می کند، در طول روز مصرف کرد.
عوارض جانبی
مصرف مقدار عادی و دارویی شاتره دارای عوارض جانبی نیست. ولی مصرف مقادیر بسیار زیاد به دلیل وجود آلکالوئیدهای ذکر شده ممکن است باعث لرز، تشنج و مرگ گردد.
مصرف در بارداری و شیردهی
تا کنون این موضوع مطالعه نشده است. بنابراین بهتر است در این دوران مصرف نشود.
مهم ترین اثرات گزارش شده شاتره:
آنتی کلی نرژیک، آنتی هیستامین، ضد ورم، ضد آریتمی، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، تقویت کننده ی قوای جنسی، کاهش تپش قلب، معرق، مسهل، ادرارآور، تهوع آور، بالا برنده ی فشار خون ، پایین آورنده ی پرفشاری خون، آرام بخش، سمی، مقوی معده، بی حس کننده، صفراآور و کاهش دهنده ی صفرا.
نکات قابل توجه:
1- نمونه ی گیاه خشک در بازار دارویی به طور طبیعی به صورت خرد شده و قطعات کوچک است و احتیاج به خرد یا پودر کردن ندارد و می توان مستقیما آب جوش روی آن ریخت.
2- توصیه می شود دم کرده ی شاتره را گرم مصرف کنید. چون ممکن است با سرد شدن، مواد موثر آن رسوب کنند.
3- در بسیاری از موارد دیده شده است که جهت کسب اثرات مذکور شاتره، از عرق شاتره ی موجود در بازار استفاده می کند.ولی عرق شاتره دارای مقدار بسیاری ناچیزی از اسانس است و مواد موثر اصلی در آن وجود ندارد. بنابراین عرق شاتره دارای خواص اصلی شاتره نیست.
4- برای مشکلات کبدی، صفراوی و پوستی باید از دم کرده ی آن استفاده کرد و در این موارد عرق شاتره بی تاثیر است.
منبع:دایره المعارف تغذیه
