| فاطمه معصومه (س) | |
|---|---|
|
|
|
| نقش | از امامزادگان شیعی و خواهر امام رضا (ع) |
| نام | فاطمه معصومه (س) |
| زادروز | ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق |
| محل زندگی | مدینه |
| لقب(ها) | معصومه، کریمه اهل بیت، طاهره، حمیده، بَرَّه (نیکوکار)، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، اُخت الرضا |
| پدر | امام موسی کاظم (ع) |
| مادر | نجمه خاتون |
| طول عمر | ۲۸ سال |
| مدفن | قم |
| مختصات مدفن | ۳۴٫۶۴۲۰۹۹°شمالی ۵۰٫۸۷۹۰۶۵°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
|
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمه معصومه، سید محمد، احمد بن موسی، |
|
فاطمه مشهور به حضرت
شیعیان فاطمه معصومه(س) را بسیار بزرگ می‌دارند، برای زیارت او اهمیت قائل‌اند و روایاتی درباره او نقل می‌کنند که از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت پاداش زیارت او دانسته شده است. همچنین می‌گویند پس از حضرت زهرا(س)، او تنها زنی است که از امامان برای او زیارتنامه روایت شده است.
مرقد حضرت معصومه(س) در قم واقع شده است.
به گفته ذبیح‌الله محلاتی در کتاب ریاحین الشریعه، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه در دست نیست؛ ازجمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(ع) فوت کرده است یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.[۱]
فاطمه معصومه، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. شیخ مفید در الارشاد در میان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبرا و فاطمهٔ صغرا نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌یک حضرت معصومه هستند.[۲] ابن‌جوزی از علمای اهل سنت در قرن ششم قمری هم به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده؛ اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است.[۳] به‌گفته محمد بن جریر طبری صغیر، نویسنده دلائل‌الامامه مادر حضرت معصومه، نجمه‌خاتون نام دارد که مادر امام رضا(ع) نیز هست.[۴]
در منابع قدیمی شیعه، تاریخ‌های ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است[۵] که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.[۶] در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‌ها راه یافته است.[۷] از این‌رو در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختران نامگذاری شده است.[۸] برخی از علما مانند آیت‌الله مرعشی نجفی،[۹] آیت‌الله شبیری زنجانی،[۱۰] رضا استادی[۱۱] و ذبیح‌الله محلاتی[۱۲] با این نظر شاه‌عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.
معصومه و کریمه اهل بیت لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم(ع) اند.[۱۳] گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا(ع) اخذ شده است.[۱۴] در این روایت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.[۱۵]
فاطمه معصومه(س) را امروزه «کریمه اهل بیت» هم می‌خوانند.[۱۶] می‌گویند این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه(ع) حضرت معصومه را کریمه اهل‌بیت خوانده است.[۱۷]
به نوشته کتاب ریاحین الشریعه، دانسته نیست که حضرت معصومه(س) ازدواج کرده است یا نه، و فرزند داشته است یا خیر؛[۱۸] با‌این‌همه مشهور است که حضرت معصومه هرگز ازدواج نکرده[۱۹] و دلایلی هم برای ازدواج‌نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به جهت آن، ازدواج نکرد که همتایی برایش پیدا نشد.[۲۰] همچنین یعقوبی نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛[۲۱] اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که کلینی در کافی از امام کاظم(ع) نقل کرده،[۲۲] نیامده است.[۲۳]
برپایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه در سال ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا(ع) از مدینه راهی ایران شد که در آن زمان ولی‌عهد مأمون خلیفه عباسی بود و در خراسان سکونت داشت؛ اما در میان راه بیمار شد و درگذشت.[۲۴] به باور سید جعفر مرتضی عاملی، حضرت معصومه(س) در ساوه مسموم و شهید شده است.[۲۵]
درخصوص علت رفتن او به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، وی در ساوه بیمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند.[۲۶] بنابر گزارش دوم که نویسنده تاریخ قم آن را درست‌تر دانسته، خود قمی‌ها از او خواستند به قم برود.[۲۷]
حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام موسی بن خزرج اشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.[۲۸] جنازه او را در قبرستانی به نام بابلان (حرم کنونی) دفن کردند.[۲۹]
علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائل‌اند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل می‌کنند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار به حدیثی از امام صادق(ع) پرداخته که طبق آن، شیعیان با شفاعت حضرت معصومه(س) به بهشت وارد می‌شوند.[۳۰] در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم از وی درخواست شفاعت شده است.[۳۱]
شوشتری در قاموس الرجال نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسی هم‌پای معصومه نیست.[۳۲] شیخ عباس قمی هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر(ع) دانسته است.[۳۳]
برپایه روایاتی که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام كاظم(ع) را زیارت کند.[۳۴] البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.[۳۵]
علامه مجلسی در کتاب‌های زادالمعاد، بحارالانوار و تحفةالزائر، زیارتنامهای به نقل از امام رضا(ع) برای فاطمه معصومه آورده است.[۳۶] البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.[۳۷] گفته‌اند حضرت زهرا(س) و حضرت معصومه تنها زنانی‌اند که زیارتنامه مأثور (زیارتنامهای که سند آن به معصوم می‌رسد) دارند.[۳۸]
بر مدفن فاطمه معصومه در قم، ابتدا سایبان و سپس قُبّه‌ای بنا کردند.[۳۹] این مدفن به‌تدریج به‌اندازه‌ای گسترش یافت که امروزه بعد از آستان قدس رضوی، باشکوه‌ترین و مشهورترین آرامگاه ایران است.[۴۰] آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمان‌ها، موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن تشکیل شده است که بیشترشان در شهر قم قرار گرفته‌اند.[۴۱]
در سال ۱۳۸۴ش، «کنگره بزرگداشت شخصیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام و مکانت فرهنگی قم» به‌دستور علی‌اکبر مسعودی خمینی، متولی آستانه، برگزار شد.[۴۲] در این کنگره که در حرم حضرت معصومه برگزار شد، مراجع تقلیدی چون ناصر مکارم شیرازی و عبدالله جوادی آملی سخنرانی کردند.[۴۳]
احمد عابدی دبیر کنگره از چاپ ۵۴ جلد کتاب توسط کنگره در محورهای حضرت معصومه، حرم وی، حوزه علمیه قم و انقلاب اسلامی در قم خبر داد.[۴۴]
برخی از کتاب‌ها درباره فاطمه معصومه عبارت است از:
منبع- ویکی شیعه
