حجت‌الاسلام عباس جعفری فراهانی، کارشناس و پژوهشگر تاریخ اسلام

کرامت در سیرۀ امام رضا علیه‌السلام :

کرامت در لغت به معنای بزرگواری و سخاوت است. خداوند این استعداد را در نهاد بشر قرار داد و فرمود «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِی آدَمَ»؛ یعنی ما بنی‌آدم را کرامت دادیم. انسان کریم، یعنی انسانی بزرگوار و با رفتار و منشی آرمانی که همگان را تحت تأثیر کرامت خود قرار می‌دهد. این مفهوم با تقوا گره خورده است؛ یعنی مقدمۀ کرامت، تقواست؛ خداوند می‌فرماید «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ»؛ یعنی گرامی‌ترین شما نزد خداوند، با تقواترین شما است. انسان کریم همواره با احترام نسبت به دیگران رفتار می‌کند و از رفتارهای جاهلانه دور است؛ در صورت کلی، انسان کریم دارای  ویژگی‌هایی است که می‌تواند رفتار فوق‌العاده انجام دهد. هرگونه بی‌مبالاتی که از انسان سر بزند و به دور از تقوا باشد، در تضاد با کرامت است. انسان‌های کریم به رفتار خود توجه دارند و مواظب برخوردشان در قبال دیگران هستند تا آنها را هم تکریم کنند. خوبان درگاه الهی یعنی ائمه و انبیای الهی در اوج این خصلت قرار دارند.

برخورد کریمانه امام رضا (ع) با دیگران :

 پایۀ برخورد امام با دیگران مبتنی بر حفظ کرامت افراد بود. با این منظر وقتی سبک زندگی حضرت را مرور می‌کنیم،‌ رفتارهای امام جلوه‌های دیگری پیدا می‌کند. نقل شده در نشست و برخاست خود با همنیشنیان، هیچ گاه دیده نشد آب دهان بیرون بیندازند و دیگران را از این کار نهی می‌کردند. این رفتار ناپسند در آن زمان مرسوم بود. گاهی دیده می‌شود فرد بدون توجه به اطرافیان، به راحتی آب دهان خود را تخلیه می‌کند؛ این رفتار هم سبب تضعیف جایگاه کرامت فرد می‌شود و هم سبب لکه‌دار کردن کرامت دیگران است. مضاف بر اینکه در عصر حاضر که بیماری‌های مسری مانند کرونا فراگیر شده، خلط سینه یا آب دهان یا عطسه، ممکن است سبب سرایت بیماری شوند. اکنون دستور العمل‌های بهداشتی که در عصر کرونا شاهد آن هستیم، مورد تأکید دستورات دینی ما و سیره معصومین است.

امام رضا هیچ گاه خنده‌های قهقه‌آمیز نمی‌کرد، نه به این معنا که از سرور و شادی نهی کنند، چرا که احساسات انسان با غم و شادی آمیخته است. خنده‌های گاه و بی‌گاه و همراه با قهقهه ممکن است سبب کسر شأن فرد و جایگاه کرامت او شود. اطرافیان، امام را  فردی متبسم می‌شناختند. یا اینکه امام هیچ گاه با صدای بلند سخن نمی‌گفت.

نوع پوشش امام :

امام نزد مردم لباس پاکیزه می‌پوشید. برخی توجه به پوشش ندارند. پوشش خوب، سبب جلب محبت دیگر مؤمنان می‌شود. البته پوشش خوب به معنای تبرّج و خودنمایی نیست بلکه این مدل پوشش حرام است،‌ بلکه در عین ساده‌پوشی هم می‌توان خوش‌پوش بود. همچنین در خانۀ خودشان، زندگی اشرافی نداشتند. از عطر استفاده می‌کرد.

برخورد امام با زیردستان :

 با غلامان، کنیزان و خدمتکاران با بزرگواری رفتار می‌کرد. سرشان فریاد نمی‌زد. یاسر خادم امام رضا درباره بخشی از رفتار و سلوک امام می‌گوید «هرگاه امام تنها و از مسائل روزمره فارغ می‌شد، اعضای خانواده و اطرافیان را گرد می‌آورد؛ با آنان سخن می‌گفت و انس و الفت می‌گرفت و هرگاه بر سر سفره حاضر می‌شد، خرد و کلان و حتی خدمتکاران را فرا می‌خواند». همان طور که عرض کردم تمام اینها رفتارهایی برخاسته از کرامت‌بخشی به دیگران است.

امام در قبال دیگران فروتن و با تواضع بود. یک بار شخصی که امام را نمی‌شناخت، در حمام از آن حضرت خواست تا او را کیسه بکشد. امام پذیرفت و مشغول شد. دیگران امام را به آن شخص معرفی کردند و او با شرمندگی به عذرخواهی پرداخت، امام امام بی‌توجه به عذرخواهی او همچنان آن مرد را کیسه می‌کشید و او را دلداری می‌داد که طوری نشده است.

برخورد امام رضا در حیطه اجتماعی :

امام در عین اینکه مسلمانان و شیعیان را با مبانی ناب اسلام آشنا می‌کرد و در این باره مناظرات متعددی داشت، نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی بی‌تفاوت نبود. هر آنچه که سبب تقویت پایه‌های اسلام می‌شد، ورود می‌کرد. شاید به ظاهر، شیعیان تصور می‌کردند امام با عباسیان به دلایل مختلفی مثل ترس به تفاهم رسیدند، اما بینش سیاسی و آینده‌گری امام را اکنون در مشهد مقدس به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های تشیع جهان مشاهده می‌کنیم. بنابراین امام به ما آموخت نسبت به مسائل پیرامونی بی‌تفاوت نباشیم و با بصیرت وارد شویم و به سرنوشت و آینده خود توجه داشته باشیم و تحکیم نظام اسلامی را فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی وظیفه شرعی خود بدانیم.