به طور طبیعی هر کاری زمانی ویژه دارد که در صورت تحقّق یافتن در آن زمان، دارای تأثیر بیشتر و مناسب تر خواهد بود. برای مثال، ورزش یا خوردن غذا و مصرف دارو هر کدام زمان خاصی می طلبد. اگر در شرایط و فرصت مناسب خودش باشد، بسیار آرامش بخش و مفید خواهد بود؛ ولی اگر در زمان و شرایط خاصّ تنظیم شده آن انجام نشود انسان با مشکل مواجه خواهد شد. لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند:

«الْأُمُورُ مَرْهُونَةٌ بِأَوْقَاتِهَا»[1]

؛ «کارها در گرو زمان و فرصت خاص خویشند».

اوقات نماز نیز فرصت هایی هستند که نوعاً مناسب ترین شرایط برای نماز است از همین رو نماز خواندن در آن اوقات نشاط آور، انرژی بخش و دارای تأثیرات ویژه است. مثلًا در مورد نماز ظهر از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

«اذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ هَبَّتِ الرِّیاحُ وَ نَظَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی خَلْقِه»[2]

؛ «به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و بادهای (رحمت) وزیده می شود و خداوند به مخلوقاتش نظر می کند» که در مورد بقیه نمازها نیز به همین صورت است [3].

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: «هیچ عمل و طاعتی نزد خدای با عزّت و جلال از نماز محبوب تر نیست، پس هیچ چیز از امور دنیا از بجا آوردن نماز در وقت هایش شما را مشغول نگرداند، زیرا خداوند با عزت و جلال جماعت و گروهی را مذمّت کرده و فرموده:

«الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»[4]

؛ «کسانی که از نمازشان غفلت می ورزند یعنی وقت های آن را سبک می شمارند».

در جای دیگر امام صادق علیه السلام تفاوت نماز اوّل وقت با آخر وقت را چنین بیان داشته اند:

«فَضْلُ الْوَقْتِ الْأَوَّلِ عَلَی الْأَخِیرِ کفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَی الدُّنْیا»[5]

؛ «فضیلت اوّل وقت بر آخر آن همانند فضیلتی است که آخرت بر دنیا دارد».

اهمیت این مسئله زمانی به اوج خود می رسد که از سوی ائمه علیهم السلام خواندن نماز اوّل وقت به عنوان یکی از علائم شیعه مطرح می گردد.

امام صادق علیه السلام فرموده اند:

«امْتَحِنُوا شِیعَتَنَا عِنْدَ مَوَاقِیتِ الصَّلَوَاتِ کیفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَیهَا»[6]؛ «شیعیان ما را در اوقات نماز آزمایش کنید که چگونه بر خواندن نماز خود در موعد مقرّر محافظت می کنند».

برخی آیات قرآن نیز بر لزوم نماز اوّل وقت اشاره دارد. خداوند می فرماید:

«وَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ یحافِظُونَ»[7]؛ «و بر نمازهای خویش، مراقبت می کنند!».

تفسیر معروف آیه، این است که مراد از محافظت بر نماز، محافظت بر وقت نماز است.[8]

«رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ»[9]؛ «مردانی که نه تجارت و نه معامله آنها را از یاد خداوند و بر پا داشتن نماز غافل نمی کند».

در روایت آمده: آنها تاجرانی هستند که تجارت و بیع، آنان را از یاد خداوند غافل نمی سازد، هنگامی که وقت داخل می شود حق آن را ادا می کنند.[10]

«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یلْقَوْنَ غَیا»[11]؛ «امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروی نمودند؛ و به زودی (مجازات) گمراهی خود را خواهند دید!»

خداوند متعال در این آیه از گروهی نام برده اند که به دلیل ضایع کردن نماز و پیروی شهوات گرفتار غی [12] خواهند شد. از امام صادق علیه السلام روایت شده: مراد از ضایع کردن نماز در این آیه ترک نماز نیست، بلکه از این ضایع کردن نماز در این آیه تأخیر در نماز است.[13]

«فَوَیلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»[14]؛ «پس وای بر نمازگزارانی که، در نماز خود سهل انگاری می کنند».

یونس بن عمّار می گوید: از حضرت صادق علیه السلام از معنای این آیه سؤال کردم که آیا مراد، وسوسه شیطان است که انسان را گرفتار سهو می کند؟ حضرت فرمودند: «خیر، هر انسانی گرفتار سهو در نماز می شود و لیکن مراد این است که نماز می خواند، ولی آن را در اوّل وقتش نمی خواند»[15].

نماز اوّل وقت موجب عادت دادن شخص به نظم و باعث نشاط و آمادگی و حضور قلب بیشتر در نماز می باشد؛ علاوه بر این موارد در نصوص دینی نیز آثار دنیوی و اخروی فراوانی برای نماز اوّل وقت نقل شده که می توان در این زمینه از امور زیر نام برد:

رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود:

«إِنَّ رَبَّکمْ یقُولُ هَذِهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ الْمَفْرُوضَاتُ فَمَنْ صَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ حَافَظَ عَلَیهِنَّ لَقِینِی یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَهُ عِنْدِی عَهْدٌ أُدْخِلُهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَمْ یصَلِّهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ لَمْ یحَافِظْ عَلَیهِنَّ فَذَلِک إِلَی إِنْ شِئْتُ عَذَّبْتُهُ وَ إِنْ شِئْتُ غَفَرْتُ لَه»[16]؛ «خدای شما می فرماید: این نمازهای پنج گانه فریضه است، پس کسی این نمازها را در وقتش بجا آورد و محافظت بر او نماید، روز قیامت مرا ملاقات خواهد کرد. و بر عهده من است که او را وارد بهشت کنم، و کسی که در وقتش نمازها را بجا نیاورد و محافظت بر او نکند، در این صورت بر من است که اگر بخواهم او را عذاب می کنم، و اگر بخواهم او را می بخشایم».

امام حسن عسکری علیه السلام فرموده اند: «موسی به عمران با خداوند سخن گفت و از پروردگار خویش پرسید: خدایا! پاداش کسی که نمازش را اوّل وقت می خواند چیست؟ خداوند تبارک و تعالی فرمود: خواهش و خواسته او را برآورده می کنم و بهشت را بر او مباح می گردانم»[17].

رسول اللّه صلی الله علیه و آله وعده داده:

«إِذَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَاهَةً مِنَ السَّمَاءِ عُوفِی مِنْهَا حَمَلَةُ الْقُرْآنِ وَ رُعَاةُ الشَّمْسِ أَی الْحَافِظُونَ لِأَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ وَ عُمَّارُ الْمَسَاجِدِ»[18]

؛ «هنگامی که خداوند سبحان، از آسمان آفت نازل کرد حاملین قرآن، رعایت کنندگان خورشید، یعنی کسانی که اوقات نماز را مراعات کنند، و مساجد را آباد می سازند از این آفت در امانند».

رسول خدا صلی الله علیه و آله:

«مَا مِنْ صَلَاةٍ یحْضُرُ وَقْتُهَا إِلَّا نَادَی مَلَک بَینَ یدَی النَّاسِ قُومُوا إِلَی نِیرَانِکمُ الَّتِی أَوْقَدْتُمُوهَا عَلَی ظُهُورِکمْ فَأَطْفِئُوهَا بِصَلَاتِکم»[19]

؛ «وقت هر نماز فرا می رسد، فرشته ای در میان مردم ندا سر می دهد برخیزید، به وسیله نمازتان، آن آتش گناه را که خودتان فراهم کردید، خاموش کنید».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«مَلَک الْمَوْتِ یدْفَعُ الشَّیطَانَ عَنِ الْمُحَافِظِ عَلَی الصَّلَاةِ وَ یلَقِّنُهُ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فِی تِلْک الْحَالَةِ الْعَظِیمَة»[20]

«هنگام مرگ ملک الموت شیطان را (در آن هنگام که می خواهد ایمان انسان ها را بگیرد) از کسی که محافظت به (اوقات) نماز می کند، دفع می کند و شهادتین «اشهد ان لا اله الا اللّه و ان محمداً رسول اللّه» را در این حالت به او تلقین می کند».

از همین رو، پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

«مَا مِنْ عَبْدٍ اهْتَمَّ بِمَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ وَ مَوَاضِعِ الشَّمْسِ إِلَّا ضَمِنْتُ لَهُ الرَّوْحَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ انْقِطَاعَ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّار»[21]

؛ «بنده ای (نمازگزار) که اهتمام و مواظبت به اوقات نماز نماید، و مواضع آفتاب را برای وقت نمازش دقّت کند، من ضمانت می کنم برای او راحتی در دم مرگ را و دفع و رفع هموم و درد و اندوه و نجات از آتش جهنم را».

امام باقر علیه السلام فرموده است: «هرگاه نماز در اوّل وقت بالا برود، سفید و درخشان به سوی صاحبش باز می گردد و به او خطاب می کند: از من مواظبت نمودی خدا تو را حفظ کند...»[22].

امام باقر علیه السلام فرموده اند:

«أَیمَا مُؤْمِنٍ حَافَظَ عَلَی الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَةِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَیسَ هَذَا مِنَ الْغَافِلِین»[23]

؛ «هر مؤمنی محافظت بر نمازش نماید، و او را در وقتش بجا آورد، از انسان های غافل شمرده نمی شود».

پی نوشت ها

[1] . بحارالأنوار، ج 74، ص 166 ..

[2] . وسائل‏الشيعة، ج 7، ص 66 ..

[3] . مجتبى كلباسى، يكصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، ستاد اقامه نماز، 1388، نهم، ص 89 ..

[4] . وسائل‏الشيعة، ج 4، ص 113 ..

[5] . ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 36 ..

[6] . بحارالأنوار، ج 65، ص 149 ..

[7] . انعام(6)، آيه 92 ..

[8] . طباطبايى، سيّدمحمدحسين، تفسير الميزان، موسوى همدانى، سيّدمحمدباقر، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1374 ش، پنجم، ج 7، ص 389 ..

[9] . نور(24)، آيه 37 ..

[10] . تفسير نمونه، ج 14، ص 486 ..

[11] . مريم(19)، آيه 59 ..

[12] . امام كاظم عليه السلام در خصوص «غى» فرموده‏اند:«آن كوهى از مس گداخته كه در وسط جهنم مى‏چرخد»، بحارالأنوار، ج 23، ص 223 ..

[13] . طبرسى، فضل‏بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش، سوم، ج 6، ص 802 ..

[14] . ماعون(107)، آيه 4 و 5 ..

[15] . وسائل‏الشيعة، ج 4، ص 114 ..

[16] . ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 29 ..

[17] . بحارالأنوار، ج 13، ص 327 ..

[18] . مستدرك‏الوسائل، ج 3، ص 149 ..

[19] . صدوق، أمالى، ص 496 ..

[20] . من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 137 ..

[21] . بحارالأنوار، ج 80، ص 9 ..

[22] . وسائل‏الشيعة، ج 4، ص 108 ..

[23] . الكافى، ج 3، ص 270 ..

منبع :سایت حوزه