برابر روایات رسیده از پیامبر صلی الله و علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام بیش از 300 آیه در شأن و منزلت حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام وارد شده است که در این مختصر فقط به ذکر 40 مورد از آن پرداخته می شود .
نکته ای که باید دقت شود این است که ممکن است برخی بر اساس ظاهر آیه ممکن است اشکال بگیرند که چنین و چنان نیست . همانطور که در احادیث معتبر رسیده است قرآن یک ظاهر دارد و باطن که در بازه باطن آن تا هفتاذ بطن گفته شده است واز طرفی هر آیه یک مصداق عمومی و کلی دارد و مصادیق خاص که ذکر این مصادیق خاص از جمله همین آیات جز از طریق احادیث رسیده از پیامبر و اهل بیت علیهم السلام ممکن نیست و بیشتر به آیاتی اشاره شده است که در روایات منقول از اهل تسنن و کتب معتبر آنها نیز موجود است .علاقه مندان به تحقیق بیشتر لازم است به کتب روائی معتبر و همچنین کتب تفسیری مهم از شیعه و سنی مراجعه فرمایند .
***************************************************
1- آیه تبلیغ- بدون ابلاغ ولایت علی رسالت پذیرفته نمی شود
«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس ان الله لایهدی القوم الکافرین(مائذه -67)
ای پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن که اگر نکنی پیامش را نرسانده ای و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه می دارد; آری، خدا گروه کافران را هدایت نمی کند .»
به تصریح همه علمای شیعه در کتابهای تفسیر و حدیث و تاریخ، و نیز بسیاری از علمای اهل سنت، (9) این آیه در شان علی بن ابیطالب (ع) نازل شده است .
شان نزول
این آیه مربوط به داستان غدیر است; علامه امینی (ره) در «الغدیر» ، حدیث غدیر را از 110 نفر از صحابه و یاران پیامبر (ص) با اسناد و مدارک معتبر نقل می کند که شان نزول آن بطور مختصر به این شرح است:
در آخرین سال عمر پیامبر (ص)، مراسم حجة الوداع باشکوه هرچه تمامتر در حضور پیامبر (ص) به پایان رسید، نزدیکیهای ظهر و در میان بیابانهای خشک و سوزان، «غدیر خم » از دور نمایان شد .
آن روز درست هشت روز از عید قربان می گذشت . ناگهان دستور توقف از طرف پیامبر (ص) به همراهان داده شد . آنانی که پیشاپیش حرکت می کردند به عقب فراخوانده شدند و منتظر رسیدن کسانی شدند که از کاروان عقب افتاده بودند .
مردم نماز را با رسول خدا (ص) اقامه کردند . در آن گرمای سوزان، سایبانی برای پیامبر (ص) درست کردند و پیامبر (ص) به آنها اطلاع داد که همه باید برای شنیدن یک پیام تازه الهی خود را آماده کنند . چون مردمانی که در نقاط دورتری بودند، چهره مبارک رسول خدا (ص) را نمی دیدند، برای پیامبر (ص) منبری از جهاز شتران ترتیب داده شد و پیامبر بر فراز آن قرار گرفت .
پیامبر (ص) پس از حمد و سپاس پروردگار، مردم را مخاطب ساخت و چنین فرمود: «من به همین زودی دعوت خدا را اجابت کرده و از میان شما می روم، من مسؤولم و شما هم مسؤولید! شما درباره من چگونه شهادت می دهید؟ مردم صدا بلند کردند و گفتند: «نشهد انک قد بلغت و نصحت و حمدت فجزاک الله; ما گواهی می دهیم که تو وظیفه رسالت را به انجام رسانیدی و شرط خیرخواهی را به جا آوردی و آخرین تلاش و کوشش خود را در راه هدایت ما نمودی! خداوند تو را جزای خیر دهد!»
سپس پیامبر (ص) از آنان اقرار به یگانگی خدا و رسالت خویش و حقانیت رستاخیز و برانگیخته شدن مردگان گرفت و فرمود: خداوندا گواه باش! و خطاب به آنان فرمود:
«اکنون بنگرید با این دو چیز گرانمایه و گرانقدر که در میان شما به یادگار می گذارم چه خواهید کرد: اول ثقل اکبر، کتاب خدا و دومین آنها خاندان من!؟ خداوند لطیف به من خبر داده که این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در بهشت به من بپوندند . از این دو پیشی نگیرید که هلاک می شوید و عقب نیفتید که باز هلاک خواهید شد!
ناگهان مردم دیدند که پیامبر (ص) با نگاه کردن به اطراف گویی در جستجوی کسی است; همین که چشمش به علی (ع) افتاد، خم شد و دست او را گرفت و بلند کرد، آن چنانکه سفیدی زیر بغل هر دو نمایان شد و همه مردم ایشان را دیدند . در اینجا پیامبر (ص) فرمود: «ایها الناس من اولی الناس بالمؤمنین من انفسهم; چه کسی از همه مردم نسبت به مؤمنین از خود آنها سزاوارتر است؟ » گفتند: خدا و پیامبر (ص) داناترند! پیامبر (ص) فرمودند: خدا، مولا و رهبر من است و من مولا و رهبر مؤمنانم و نسبت به آنها از خودشان سزاوارترم! سپس فرمود: «فمن کنت مولاه فعلی مولاه » و سر به آسمان بلند کرد و عرض کرد: «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه وانصر من نصره واخذل من خذله و ادر الحق معه حیث دار; خداوندا، دوستان او را دوست بدار و دشمنان او را دشمن بدار! محبوب بدار آن کسی که او را محبوب دارد و دشمن بدار آن کس که او را دشمن دارد . یارانش را یاری کن و آنها را که ترک یاری اش کنند، از یاری خویش محروم ساز و حق را هر جا که اوست قرار بده!» .
و در پایان تاکید فرمودند که حاضران به کسانی که حضور نداشتند این مطلب را برسانند . پس از این، مردم (از جمله ابوبکر و عمر) خطاب به امیرالمؤمنین (ع) می گفتند: آفرین بر تو باد! آفرین بر تو باد ای فرزند ابوطالب! تو مولا و رهبر من و تمام مردان و زنان با ایمان شدی .
2-آیه اکمال دین - با ولایت علی دین کامل و نعمت تمام شد
آيه اكمال دين يكي از آياتي است كه در روز غدير درباره انتصاب امير المؤمنين(عليه السلام) به ولايت نازل شده است؛ خداوند تبارك و تعالي در اين آيه مي فرمايد:
«الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِْسْلاَمَ دِیناً» ( مائده - آیه3)
(امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم).
همه امامیّه بدون استثناء بر نزول این آیه پیرامون نصّ غدیر پس از بیان ولایتِ مولا امیر المؤمنین(علیه السلام) توسّط رسول خدا با واژه هایى دُرر بار و روشن، اتّفاق نظر دارند. این آیه نصّى آشکار است که صحابه آن را شناختند و عرب آن را فهمید و هر کسى که خبر به او رسید، بدان احتجاج کرد (و آن را حجّت و دلیل بر ولایت على(علیه السلام) قرار داد). بسیارى از علماى تفسیر و امامان حدیث و حافظان آثار از اهل سنّت در این مطلب با امامیّه همراهند. اعتبار و دقّت عقلى نیز همین دیدگاه را همراهى مى کند. نقلِ موجود در تفسیر رازىاز اصحاب آثار، این دیدگاه را تقویت مى کند؛ گفته است:
آنگاه که این آیه بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد، پس از نزول آن تنها هشتاد و یک یا هشتاد و دو روز زندگى کرد....
3-آیه مباهله- علی (ع) جان پیامبر (ص ) اسن
«فمن حاجک فیه من بعد ما جائک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الکاذبین (آل عمران -61)
هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را; ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را; ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم .»
«ابتهال » در لغت به معنای واگذاری فرد یا حیوان به خودش است و در اصطلاح به معنای نفرین کردن
مباهله به معنی نفرین کردن دو نفر بر همدیگر است، به این ترتیب که وقتی استدلالات منطقی سودی نبخشید، افرادی که با هم درباره یک مساله مهم دینی گفتگو دارند، در یکجا جمع می شوند و به درگاه خدا تضرع می کنند و از او می خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند .
شان نزول
در روایات اسلامی که مفسران و محدثان نقل کرده اند آمده است: «هنگامی که آیه مورد بحث نازل شد، پیامبر به مسیحیان نجران پیشنهاد مباهله داد . بزرگان مسیحی از پیامبر یک روز مهلت خواستند تا در این باره به شور بنشینند . اسقف به آنها گفت: نگاه کنید! اگر فردا محمد (ص) با فرزند و خانواده اش برای مباهله آمد، از مباهله با او بپرهیزید و اگر اصحاب و یارانش را همراه آورد، با او مباهله کنید که او پایه و اساسی ندارد!
فردا که شد پیامبر آمد در حالی که دست علی (ع) را گرفته و حسن وحسین پیش روی او حرکت می کردند و فاطمه پشت سر او بود، مسیحیان و در پیشاپیش آنها اسقف اعظم آنان نیز بیرون آمدند . هنگامی که او پیامبر را با همراهانش مشاهده کرد، پرسید: اینها کیانند؟ گفتند: این یکی پسر عمو و داماد او و این دو دختر زاده های او و این بانو دختر اوست که از همه نزد او گرامی تر است . اسقف نگاهی کرد و گفت: من مردی را می بینم که مصمم و با جرات در مباهله است و می ترسم او راستگو باشد و اگر راستگو باشد، بلای عظیمی بر ما وارد خواهد شد . سپس گفت: ای اباالقاسم، ما با تو مباهله نخواهیم کرد! بیا با هم صلح کنیم و در بعضی روایات آمده است که اسقف اعظم گفت: من صورتهایی را می نگرم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جا برکند چنین خواهد شد; پس مباهله نکنید که هلاک خواهید شد!
در صحیح مسلم چنین آمده است: معاویه از سعد بن ابی وقاص سؤال کرد: چرا تو لعن و سب علی بن ابیطالب نمی کنی؟ در جواب گفت: به خاطر سه امر: حدیث منزلت در جنگ تبوک، داستان پرچم در جنگ خیبر و داستان مباهله; وقتی که آیه «قل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم » نازل شد، پیامبر (ص) علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) را فراخواند و گفت: بارخدایا، اینها اهل منند (اهل بیت من هستند)
4-آیه اولی الامر- اولی المر علی و یازده امام بعد از ایشان می باشند
«یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم(نساء-59)
ای کسانی که ایمان آورده اید، اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الامر (اوصیای پیامبر) را .
شان نزول
در نخستين حديث از خود آن حضرت نقل مى كند كه وقتى پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: شركاى من كسانى هستند كه خداوند آنها را قرين خودش و من ساخته و درباره آنها آيه «يا اَيّها الّذين آمَنُوا اَطيعُوا الله ...» را نازل كرده است، از آن حضرت پرسيدم: «يا نَبى اللهِ مَنْ هُمْ؟»؛ (اى پيامبر خدا «اولوا الامر» كيانند؟) «قالَ اَنْتَ اَوَّلُهُمْ»؛ 1(فرمود: تو نخستين آنها هستى!)
و در حديث دوّم از مجاهد مفسّر معروف نقل مى كند كه اين آيه درباره اميرمؤمنان على(عليه السلام) نازل شده در آن زمانى كه او را جانشين خود در مدينه ساخت در حالى كه عزم غزوه تبوك كرده بود.2
در حديث سوّم همين معنى را از ابوجعفر الباقر(عليه السلام) نقل مى كند و در حديث چهارم از زبان سعد وقّاص مى گويد: هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) به عزم تبوك به جُرُف - محلى نزديك مدينه - رسيد، على(عليه السلام) پشت سر آن حضرت بود، در حالى كه سلاح همراه خود داشت. عرض كرد: «اى رسول خدا! مرا به جاى خود گذاردى درحالیکه من در هيچ غزوه اى از شما جدا نبودم، منافقان شايعاتى پخش كرده اند كه شما به اين دليل مرا در مدينه گذارده اى كه از آمدنم ناخشنودى!» سعد مى گويد: با گوش خود شنيدم كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى فرمود: «يا عَلىّ اَلا تَرْضى اَنْ تَكُونَ مِنّى بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوْسى اِلاّ اَنَّهُ لانَبىَّ بَعْدى فَارْجِعُ فَاَخْلُفْنى فى اَهْلى وَ اَهْلِكَ»3 (اى على! آيا راضى نمى شوى كه تو نسبت به من همانند هارون نسبت به موسى(عليه السلام) باشى؛ الا اينكه پيامبرى بعد از من نيست [تو همه مقامات هارون را دارى جز مقام نبوّت] بنابراين برگرد و جانشين من در ميان خانواده ام و خانواده خودت باش [و مدينه را از شرّ منافقان حفظ كن]).
--------------------------------------
5-ولایت حضرت علی (ع) در قرآن پآیات 55 و 56 سوره مائده
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ وَمَن یَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ
ولىّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آوردهاند: همان کسانى که نماز برپا مىدارند و در حال رکوع زکات مىدهند. و هر کس خدا و پیامبر او و کسانى را که ایمان آوردهاند ولىّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند. 1
شآن نزول آیه
اى مردم روزى از روزها با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مسجد نماز مىخواندم، سائلى وارد مسجد شد و از مردم تقاضاى کمک کرد، ولى کسى چیزى به او نداد، او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضاى کمک کردم ولى کسى جواب مساعد به من نداد، در همین حال على (علیه السلام) که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) که در حال نماز بود این جریان را مشاهده کرد، هنگامى که از نماز فارغ شد، سر به سوى آسمان بلند کرد و چنین گفت:" خداوندا برادرم موسى از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانى و کارها را بر او آسان سازى و گره از زبان او بگشایى تا مردم گفتارش را درک کنند، و نیز موسى درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهى و بوسیله او نیرویش را زیاد کنى و در کارهایش شریک سازى. خداوندا! من محمد پیامبر و برگزیده توام، سینه مرا گشاده کن و کارها را بر من آسان ساز، از خاندانم على (علیه السلام) را وزیر من گردان تا به وسیله او، پشتم قوى و محکم گردد". ابو ذر مىگوید: هنوز دعاى پیامبر (صلی الله علیه و آله) پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: بخوان، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: چه بخوانم، گفت بخوان: "إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ... 2
«ابوبکر رازى» در کتاب «احکام القرآن» به نقل از «مغربى»، «رُمّانى» و «طبرى» آورده است که: این آیه مبارکه هنگامى بر قلب پاک پیامبر فرود آمد که على علیه السلام در حال نماز و رکوع، انگشتر خویش را در راه خدا انفاق کرد. و دانشمندان دیگرى از جمله «مجاهد» همین گونه روایت کردهاند. از دو امام راستین حضرت امام باقر و صادق نیز همین گونه روایت شده است 3
علامه امینی در الغدیر از انس بن مالک روایت کرده که : وقتی علی ( ع) انگشتر را به سائل داد ، پیامبر (ص) به عمر گفت : واجب شد . عمر گفت : پدر و مادرم فدایت چه چیز واجب شد ؟ فرمود : به خدا سوگند بهشت برای او واجب شد . و انس گوید : هنوز از مسجد خارج نشد که جبرئیل با آیه « انما ولیکم .... » نازل شد . 4
تأییدعلما،مورخان ومفسران شیعه وسنی و نیز مرحوم علامه امینی (ره) نام 66 نفر از علماء ، مورخین و مفسرین مشهور را که حدیث مربوط به شأن نزول این آیه در باره علی (ع) پذیرفته و آن را نقل نموده اند ، آورده است .
6-حضرت علی (ع) در لیلة المبیت- ایثار جان برای دین
وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشرِى نَفْسهُ ابْتِغَاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَءُوف بِالْعِبَادِ(207بقره)
بعضى از مردم (با ايمان و فداكار، همچون على (عليه السلام ) در ليلة المبيت به هنگام خفتن در جايگاه پيغمبر (صلى الله عليه و آله و سلم )، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است .
شأن نزول
مفسر معروف اهل تسنن ((ثعلبى )) مى گويد: هنگامى كه پيغمبر اسلام تصميم گرفت مهاجرت كند براى اداى دينهاى خود و تحويل دادن امانتهائى كه نزد او بود على (عليه السلام ) را به جاى خويش قرار داد و شب هنگام كه مى خواست به سوى غار ((ثور)) برود و مشركان اطراف خانه او را براى حمله به او محاصره كرده بودند دستور داد على (عليه السلام ) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگى (برد حضرمى ) كه مخصوص خود پيغمبر بود روى خود بكشد در اين هنگام خداوند به ((جبرئيل )) و ((ميكائيل )) وحى فرستاد كه من بين شما برادرى ايجاد كردم و عمر يكى از شما را طولانيتر قرار دادم كدام يك از شما حاضر است ايثار به نفس كند و زندگى ديگرى را بر خود مقدم دارد هيچكدام حاضر نشدند.
به آنها وحى شد اكنون على (عليه السلام ) در بستر پيغمبر خوابيده و آماده شده جان خويش را فداى او سازد به زمين برويد و حافظ و نگهبان او باشيد.
هنگامى كه جبرئيل بالاى سر و ميكائيل پايين پاى على (عليه السلام ) نشسته بودند جبرئيل مى گفت : ((به به آفرين بر تو اى على ! خداوند بواسطه تو بر فرشتگان مباهات مى كند)).
در اين هنگام آيه فوق نازل گرديد و به همين دليل آن شب تاريخى به نام ((ليلة المبيت )) ناميده شده است .
تفسیر نمونه ج2 ص 77 و 78
7-آیه 19 سوره توبه افتخاری دیگر برای حضرت علی (ع)- جهاد در راه خدا برتر از هر عمل دیگر است
أَ جَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الحَْاجّ وَ عِمَارَةَ الْمَسجِدِ الحَْرَامِ كَمَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ وَ جَهَدَ فى سبِيلِ اللَّهِ لا يَستَوُنَ عِندَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يهْدِى الْقَوْمَ الظلِمِينَ(19)
19 - آيا سيراب كردن حجاج و آباد ساختن مسجد الحرام را همانند (عمل ) كسى قرار داديد كه ايمان به خدا و روز قيامت آورده و در راه او جهاد كرده است ، (اين هر دو) هرگز نزد خدا مساوى نيستند، و خداوند گروه ظالمان را هدايت نمى كند.
شأن نزول
در شاءن نزول آيات فوق روايات مختلفى در كتب اهل سنت و شيعه نقل شده است ، كه از ميان آنها آنچه صحيحتر بنظر مى رسد، ذيلا مى آوريم .
دانشمند معروف اهل سنت حاكم ((ابوالقاسم حسكانى )) از ((بريدة )) نقل مى كند كه ((شيبه )) و ((عباس )) هر كدام بر ديگرى افتخار مى كردند و در اين باره مشغول به سخن بودند كه على (عليه السلام ) از كنار آنها گذشت ، و پرسيد به چه چيز افتخار مى كنيد؟ ((عباس )) گفت امتيازى به من داده شده كه احدى ندارد، و آن مساءله آب دادن به حجاج خانه خدا است .
((شيبه )) گفت من تعمير كننده مسجد الحرام (و كليد دار خانه كعبه ) هستم على (عليه السلام ) گفت : با اينكه از شما حيا مى كنم بايد بگويم كه با اين سن كم افتخارى دارم كه شما نداريد، آنها پرسيدند كدام افتخار؟!.
فرمود: من با شمشير جهاد كردم تا شما ايمان به خدا و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آورديد.
((عباس )) خشمناك برخاست و دامنكشان به سراغ پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمد (و به عنوان شكايت ) گفت : آيا نمى بينى على چگونه با من سخن مى گويد؟
پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) فرمود: على را صدا كنيد، هنگامى كه به خدمت پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمد فرمود چرا اين گونه با عمويت (عباس ) سخن گفتى ؟.
على (عليه السلام ) عرض كرد اى رسول خدا! اگر من او را ناراحت ساختم با بيان حقيقتى بوده است ، در برابر گفتار حق هر كس مى خواهد ناراحت شود، و هر كس مى خواهد خشنود!
جبرئيل نازل شد و گفت اى محمد! پروردگارت به تو سلام مى فرستد، و مى گويد اين آيات را بر آنها بخوان ((اجعلتم سقاية الحاج و...))
((آيا سيراب كردن حجاج و عمران مسجد الحرام را هم چون ايمان به خدا و روز رستاخيز و جهاد در راه او قرار داديد، هرگز مساوى نيستند.))
بهر حال حديث فوق از احاديث معروف و مشهورى است كه حتى افراد متعصب به آن اعتراف كرده اند و ما پس از اتمام تفسير اين آيات باز در اين باره سخن خواهيم گفت .
تفسیر نمونه ج 7 ص 231 و 232
8-آیه مودّت سوره شوری آیه 23- مرد رسالت پیامبر (ص)
ذَلِك الَّذِى يُبَشرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ قُل لا أَسئَلُكمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلا الْمَوَدَّةَ فى الْقُرْبى وَ مَن يَقْترِف حَسنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شكُورٌ(23)
اين همان چيزى است كه خداوند بندگانش را كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند به آن نويد مى دهد، بگو من هيچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى كنم جز دوست داشتن نزديكانم و هر كس عمل نيكى انجام دهد بر نيكى اش مى افزائيم ، چرا كه خداوند آمرزنده و شكرگزار است .
شأن نزول
در تفسير مجمع البيان شاءن نزولى براى آيات 23 تا 26 اين سوره از پيامبر گرامى اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) نقل شده است كه حاصلش چنين است :
هنگامى كه پيامبر وارد مدينه شد و پايه هاى اسلام محكم گرديد، انصار گفتند ما خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله مى رسيم و عرض مى كنيم : اگر مشكلات مالى پيدا شد اين اموال ما بدون هيچگونه قيد و شرط در اختيار تو قرار دارد، هنگامى كه اين سخن را خدمتش عرض كردند آيه قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى : (( بگو من مزدى از شما در برابر رسالت جز محبت نزديكانم نمى طلبم )) نازل شد، و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) بر آنها تلاوت كرد سپس فرمود نزديكان مرا بعد از من دوست داريد، آنها با خوشحالى و رضا و تسليم از محضرش بيرون آمدند، اما منافقان گفتند اين سخنى است كه او بر خدا افترا بسته ،و هدفش اين است كه ما را بعد از خود در برابر خويشاوندانش ذليل كند آيه بعد نازل شد ام يقولون افترى على الله كذبا، و به آنها پاسخ گفت ، پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به سراغ آنان فرستاد و آيه را بر آنها تلاوت كرد، گروهى پشيمان شدند و گريه كردند و سخت ناراحت گشتند آيه سوم نازل گرديد: و هو الذى يقبل التوبة عن عباده .
پيامبر به سراغ آنها فرستاد و آنها را بشارت داد كه توبه خالصانه آنان مقبول درگاه خدا است .
رواياتى كه در تفسير اين آيه آمده است
روايات فراوانى در منابع اهل سنت و شيعه از شخص پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) نقل شده كه نشان مى دهد منظور از (( قربى )) اهل بيت و نزديكان و خاصان پيامبرند
منابع - تفسیر نمونه جلد20 ذیل آیات ذکر شده
9-سوره انسان (هل اتی یا دهر ) آیات 5 تا 11- - عملی که فقط برای رضای خداست
إِنَّ الاَبْرَارَ يَشرَبُونَ مِن كَأْسٍ كانَ مِزَاجُهَا كافُوراً(5)
عَيْناً يَشرَب بهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونهَا تَفْجِيراً(6)
يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يخَافُونَ يَوْماً كانَ شرُّهُ مُستَطِيراً(7)
وَ يُطعِمُونَ الطعَامَ عَلى حُبِّهِ مِسكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً(8)
إِنمَا نُطعِمُكمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكمْ جَزَاءً وَ لا شكُوراً(9)
إِنَّا نخَاف مِن رَّبِّنَا يَوْماً عَبُوساً قَمْطرِيراً(10)
فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شرَّ ذَلِك الْيَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضرَةً وَ سرُوراً(11)
ابرار (نيكان ) از جامى مى نوشند كه با عطر خوشى آميخته است .
6 - از چشمه اى كه بندگان خاص خدا از آن مى نوشند، و از هر جا بخواهند آنرا جارى مى سازند!
7 - آنها به نذر خود وفا مى كنند، و از روزى كه عذابش گسترده است مى ترسند.
8 - و غذاى (خود) را با اينكه به آن علاقه (و نياز) دارند به مسكين و يتيم و اسير مى دهند.
9 - (و مى گويند) ما شما را براى خدا اطعام مى كنيم و، هيچ پاداش و تشكرى از شما نمى خواهيم .
10 - ما از پروردگارمان خائفيم در آن روز كه عبوس و شديد است .
11 - از اين رو خداوند آنها را از شر آن روز نگه مى دارد و از آنها استقبال مى كند در حالى كه شادمان و مسرورند.
(سندى بزرگ بر فضيلت اهل بيت پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم )).
ابن عباس مى گويد حسن و حسين (عليهماالسلام ) بيمار شدند پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) با جمعى از ياران به عيادتشان آمدند، و به على (عليه السلام ) گفتند: اى ابوالحسن ! خوب بود نذرى براى شفاى فرزندان خود مى كردى ، على (عليه السلام ) و فاطمه (عليهاالسلام ) و فضه كه خادمه آنها بود نذر كردند كه اگر آنها شفا يابند سه روز روزه بگيرند (طبق بعضى از روايات حسن و حسين (عليهماالسلام ) نيز گفتند ما هم نذر مى كنيم روزه بگيريم ).
چيزى نگذشت كه هر دو شفا يافتند، در حالى كه از نظر مواد غذائى دست خالى بودند على (عليه السلام ) سه من جو قرض نمود، و فاطمه (صلى الله عليه و آله ) يك سوم آن را آرد كرد، و نان پخت ، هنگام افطار سائلى بر در خانه آمد و گفت : السلام عليكم اهل بيت محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) سلام بر شما اى خاندان محمد! مستمندى از مستمندان مسلمين هستم ، غذائى به من بدهيد خداوند به شما از غذاهاى بهشتى مرحمت كند، آنها همگى مسكين را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند.
روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتى كه غذا را آماده كرده بودند (همان نان جوين ) يتيمى بر در خانه آمد آن روز نيز ايثار كردند و غذاى خود را به او دادند (بار ديگر با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند).
در سومين روز اسيرى به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذاى خود را به او دادند هنگامى كه صبح شد على (عليه السلام ) دست حسن (عليه السلام ) و حسين (عليه السلام ) را گرفته بود و خدمت پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمدند هنگامى كه پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آنها را مشاهده كرد ديد از شدت گرسنگى مى لرزند! فرمود! اين حالى را كه در شما مى بينم براى من بسيار گران است ، سپس برخاست و با آنها حركت كرد هنگامى كه وارد خانه فاطمه (عليهاالسلام ) شد ديد در محراب عبادت ايستاده ، در حالى كه از شدت گرسنگى شكم او به پشت چسبيده ، و چشمهايش به گودى نشسته پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) ناراحت شد.
در همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت اى محمد! اين سوره را بگير، خداوند با چنين خاندانى به تو تهنيت مى گويد، سپس سوره ((هل اتى )) را بر او خواند (بعضى گفته اند كه از آيه ((ان الابرار)) تا آيه كان سعيكم مشكورا كه مجموعا هيجده آيه است در اين موقع نازل گشت ).
آنچه را در بالا آورديم نص حديثى است كه با كمى اختصار در ((الغدير)) به عنوان ((قدر مشترك )) ميان روايات زيادى كه در اين باره نقل شده آمده است ، و در همان كتاب از 34 نفر از علماى معروف اهل سنت نام مى برد كه اين حديث را در كتابهاى خود آورده اند (با ذكر نام كتاب و صفحه آن ).
به اين ترتيب روايت فوق از رواياتى است كه در ميان اهل سنت مشهور بلكه متواتر است .
و اما علماى شيعه همه اتفاق نظر دارند كه اين هيجده آيه يا مجموع اين سوره ، در ماجراى فوق نازل شده است ، و همگى بدون استثناء در كتب تفسير يا حديث ، روايت مربوط به آن را به عنوان يكى از افتخارات و فضائل مهم على (عليه السلام ) و فاطمه زهرا و فرزندانشان آورده اند.
حتى چنانكه در آغاز سوره گفتيم اين مطلب به قدرى معروف و مشهور است كه در اشعار شعرا، و حتى در شعر معروف ((امام شافعى )) آمده است .
منابع - تفسیر نمونه جلد 25 ذیل آیات ذکر شده
10-سوره الواقعه - آیات 10 و 11- علی در رأس همه سبقت گیرندگان به ایمان است
وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾
((سابقون )) كسانى هستند كه نه تنها در ايمان پيشگامند، كه در اعمال خير و صفات و اخلاق انسانى نيز پيشقدمند، آنها ((اسوه )) و ((قدوه )) مردمند، و امام و پيشواى خلقند، و به همين دليل مقربان درگاه خداوند بزرگند.بنابراين اگر بعضى از مفسران پيشگام بودن آنها را تنها به سبقت در طاعة الله (اطاعت خدا) يا نمازهاى پنجگانه ، يا جهاد، يا هجرت ، يا توبه ، و امثال آن تفسير كرده اند، هر كدام گوشه اى از اين مفهوم وسيع را مورد توجه قرار داده اند، وگرنه اين كلمه اينها و غير اينها از خيرات و بركات را شامل مى شود، و نيز اگر در روايات اسلامى گاه ((سابقون )) به چهار نفر ((هابيل )) و ((مؤ من آل فرعون )) و ((حبيب نجار)) كه هر كدام در امت خود پيشگام بودند، و همچنين اميرمؤ منان على بن ابى طالب (عليه السلام ) كه نخستين مسلمان ازمردان بود تفسير شده ، در حقيقت بيان مصداقهاى روشن آن است ، و به معنى محدود ساختن مفهوم آيه نيست .
تفسیرنمونه ذیل آیات مذکور
11-سوره الحاقه - آیه 12- گوشهایی که هرچه شنیدند فراموش نمی کنند
لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ
فضيلت ديگرى از فضائل على (ع ).
در بسيارى از كتب معروف اسلامى اعم از تفسير و حديث آمده است كه پيغمبر گرامى اسلام به هنگام نزول آيه فوق (و تعيها اذن واعية ) فرمود: سالت ربى ان يجعلها اذن على : ((من از خدا خواستم كه گوش على را از اين گوشهاى شنوا و نگهدارنده حقايق قرار دهد)) و به دنبال آن على (عليه السلام ) مى فرمود: ما سمعت من رسول الله(صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) شيئا قط فنسيته الا و حفظته : ((من هيچ سخنى بعد از آن از رسول خدا نشنيدم كه آن را فراموش كنم بلكه هميشه آن را به خاطر داشتم )).
تفسیر نمونه
12-سوره والعادیات : خدا جهاد علی و یارانش را می ستاید
بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَ الْعَدِيَتِ ضبْحاً(1) فَالْمُورِيَتِ قَدْحاً(2) فَالمُْغِيرَتِ صبْحاً(3) فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعاً(4)
فَوَسطنَ بِهِ جَمْعاً(5)
بنام خداوند بخشنده مهربان
1 - سوگند به اسبان دوندهاى كه نفس زنان (به سوى ميدان جهاد) پيش رفتند.
2 - و سوگند به آنها (كه بر اثر برخورد سمشان به سنگهاى بيابان ) جرقه هاى آتش افروختند.
3 - و با دميدن صبح بر دشمن يورش بردند.
4 - و گرد و غبار به هر سو پراكنده كردند.
5 - و (ناگهان ) در ميان دشمن ظاهر شدند.
در حديثى آمده است كه اين سوره بعد از جنگ ذات السلاسل نازل شد و ماجرا چنين بود:
در سال هشتم هجرت به پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) خبر دادند كه دوازده هزار سوار
در سرزمين يابس جمع شده ، و با يكديگر عهد كرده اند كه تا پيامبر(صلى اللّه عليه و آله و سلّم )و على (عليه السلام ) را به قتل نرسانند و جماعت مسلمين را متلاشى نكنند از پاى ننشينند!پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) جمع كثيرى از ياران خود را به سركردگى بعضى از صحابه به سراغ آنها فرستاد، ولى بعد از گفتگوهائى بدون نتيجه بازگشتند، سرانجام پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) على (عليه السلام ) را با گروه كثيرى از مهاجر و انصار به نبرد آنها اعزام داشت ، آنها به سرعت به سوى منطقه دشمن حركت كردند و شبانه راه مى رفتند، و صبحگاهان دشمن را در حلقه محاصره گرفتند، نخست اسلام را بر آنها عرضه داشتند چون نپذيرفتند هنوز هوا تاريك بود كه به آنها حمله كردند و آنان را درهم شكستند، عده اى را كشتند، و زنان و فرزندانشان را اسير كردند، و اموال فراوانى به غنيمت گرفتند. سوره و العاديات نازل شد در حالى كه هنوز سربازان اسلام به مدينه باز نگشته بودند، پيغمبر خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آن روز براى نماز صبح آمد، و اين سوره را در نماز تلاوت فرمود، بعد از پايان نماز اصحاب
عرض كردند: اين سوره اى است كه ما تا به حال نشنيده بوديم !.فرمود: آرى ، على (عليه السلام ) بر دشمنان پيروز شد، و جبرئيل ديشب با آوردن اين سوره به من بشارت داد.چند روز بعد على (عليه السلام ) با غنائم و اسيران به مدينه وارد شد
13-سوره التحریم آیه 4 : صالح المؤمنین علی (ع) است
إِن تَتُوبَا إِلى اللَّهِ فَقَدْ صغَت قُلُوبُكُمَا وَ إِن تَظهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبرِيلُ وَ صلِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمَلَئكةُ بَعْدَ ذَلِك ظهِيرٌ
اگر از كار خود توبه كنيد (به نفع شما است ) زيرا دلهايتان از حق منحرف گشته و اگر بر ضد او دست به دست هم دهيد (كارى از پيش نخواهيد برد) زيرا خداوند ياور او است ، و همچنين جبرئيل و مؤ منان صالح ، و فرشتگان بعد از آنها پشتيبان او هستند.
منظور از ((صالح المؤ منين )) كيست ؟ بدون شك ((صالح المؤ منين )) معنى وسيعى دارد كه همه مؤ منان صالح و با تقوا و كامل الايمان را شامل مى شود، هر چند صالح در اينجا مفرد است ، و نه جمع ولى چون معنى جنسى دارد از آن عموميت استفاده مى شود.اما در اينكه مصداق اتم و اكمل آن در اينجا كيست ؟ از روايات متعددى استفاده مى شود كه منظور ((امير مؤ منان )) على (عليه السلام ) است .
در حديثى از امام باقر (عليه السلام ) مى خوانيم : لقد عرف رسول الله (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) عليا (عليه السلام )
14- خیرالبریة- علی و شیعیانش بهترین بشرند
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِک هُمْ خَیرُ الْبَرِیةِ "مسلماً کسانیکه ایمان آورده وکارهای شایسته انجام داده اند، اینانند که بهترین مخلوقاتند. " سوره بینه، آیه 7
درتفسیرجامع البیان طبری(ج۳۰، ص۲۶۴) وکتاب مناقب خوارزمی(ص۱۱۱، ح۱۲۰) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که در تفسیر این آیه فرمودند: ای علی تو و شیعیانت"بهترین مخلوقات" هستید.
15- محبت علی در دل اهل ایمان
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا "کسانی که ایمان آورده وکارهای شایسته کرده اند، به زودی خدای رحمان برای آنها محبتی [در دلها] قرار خواهد داد. " آیه96مریم
درمنابع اهل سنت نقل شده که سبب نزول آیه فوق، استجابت دعای حضرت علی(علیه السلام) بوده که فرمود: «. . . خدایا محبت مرا در دل مومنان قرار ده. »
الکشف والبیان(ورقه19/سوره مریم)، الریاض النضره(3/157)
16- سوال از ولایت علی
وَقِفُوهُمْ ۖ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ و آنها را نگه دارید که بازخواست خواهند شد. آیه 24صافات
در منابعی از اهل سنت مثل تفسیر روح المعانی[23/80] از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که منظور این آیه سوال از ولایت علی بن ابیطالب(علیه السلام) نزد پل صراط می باشد.
17-امام مبین
إِنَّا نَحْنُ نُحْیی الْمَوْتَیٰ وَنَکتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ ۚ وَکلَّ شَیءٍ أَحْصَینَاهُ فِی إِمَامٍ مُّبِینٍ
ما مردگان را باز زنده می گردانیم و کردار گذشته و آثار وجودی آینده شان همه را ثبت خواهیم کرد، و [علم] همه چیز را در امامی آشکار برشمرده ایم. آیه12یس
اصحاب از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدند: آیامنظور این آیه قرآن است؟ حضرت به علی بن ابیطالب(علیه السلام) اشاره نموده و فرمودند: خیر، امامی که خداوند علم همه چیز را دروجود او نهاده این شخص است.
از منابع اهل سنت: ینابیع الموده/باب14/ص76
18- مفلحون (رستگاران)- علی و حزبش رستگارند
أُولَئِک عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ ۖ وَأُولَئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ
"آنان بر هدایتی از جانب پروردگارشان قرار دارند و آنان رستگارانند. " آیه5 بقره
در منابعی از اهل سنت نقل شده که پس از تلاوت این آیه، پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی بن ابیطالب (علیه السلام) اشاره نموده و به سلمان فرمود: ای سلمان این مرد وحزب او درقیامت رستگارانند.
تاریخ دمشق/ج2/ص346، شواهدالتنزیل/ج1/ص69،
19- آیه انفاق- انفاق در چهر حالت
الَّذِینَ ینفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّیلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلَا هُمْ یحْزَنُونَ
"کسانی که مال خود را در شب و روز، پنهان و آشکارا، انفاق می کنند مزدشان نزد پروردگارشان است و نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند. " آیه274بقره
در منابع اهل سنت از ابن عباس نقل شده که این آیه در شأن علی بن ابیطالب(علیه السلام) نازل شده است که نزد ایشان چهار درهم بود. آن حضرت یکی را در شب، یکی را در روز، سومی را پنهانی و چهارمی را علنی صدقه داد.
التفسیر الکبیر/ج 7/ص 89- ، اسد الغابة فی معرفة الصحابة/ج4/ص25 و. . .
20- آیه صادقین-تصدیق صداقت علی علیه السلام
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَکونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ
"ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا کنید و باصادقان و راستگویان باشید. " آیه119توبه
در روایات و تفاسیر متعدد اهل سنت «مع الصادقین»، را به «مع علی بن ابی طالب» تفسیر کرده اند.
مناقب خوارزمی/ص۱۸۹، مناقب عبدالله شافعی/ص۱۵۴، شواهد التنزیل/ج۱/ص۲۵۹، ینابیع الموده/ص۱۱۵ و. . .
21-آیه حبل الله- حبل الله علی (ع) است
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ کنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکم مِّنْهَا ۗ کذَلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمْ آیاتِهِ لَعَلَّکمْ تَهْتَدُونَ
"و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف و نعمت خدا همه برادر دینی یکدیگر شدید، و در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد. بدین گونه خدا آیاتش را برای (راهنمایی) شما بیان می کند، باشد که هدایت شوید. " آیه103آل عمران
در برخی ازمنابع اهل سنت آمده است که منظور از«حبل الله»، حضرت علی(علیه السلام) است.
یناب یع الموده/ص۱۱۹و۲۷۴و۲۹۷، روح المعانی/ج۴/ص۱۶
22- آیه هادی امت
وَیقُولُ الَّذِینَ کفَرُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَیهِ آیةٌ مِّن رَّبِّهِ ۗ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ ۖ وَلِکلِّ قَوْمٍ هَادٍ
"باز کافران (به طعنه) می گویند که چرا از خدایش بر او آیت و معجزه ای فرستاده نشد؟ ای پیامبر تو فقط بیم دهنده ای و برای هر گروهی هدایت کننده ای(از طرف خدا) است. " آیه 7 رعد
در تفاسیر متعدد اهل سنت «هادیان به سوی خدا» به حضرت علی(علیه السلام) و اهل بیت علیهم السلام تفسیر شده اند.
مستدرک حاکم/ج۳/ص۱۲۹؛ ینابیع الموده/ص۹۹و۱۰۴؛ تفسیر طبری/ج۱۳/ص۱۰۸؛ تفسیر فخر رازی/ج۵/ ص271
23- دو دریا- علی و فاطمه ( علیهما السلام ) دو دریا هستند
مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ
دو دریا را [به گونه ای] روان کرد [که] به هم رسیدند. آیه19 الرحمن
تعدادی از منابع اهل سنت آورده اند که منظور از دو دریا حضرت علی(علیه السلام)و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) هستند و از آن دو، گوهر و مرجان که حسن و حسین (علیهم السلام) هستند پدیدآمده اند.
الدر المنثور/ج 6/ص146، روح المعانی/ج27/ص93، مناقب ابن مغازلی/ص339
24- سوره عصر در شأن علی علیه السلام
بِسْمِ الله الرَّحْمانِ الرَّحیمِ، وَالْعَصْرِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ) (إِلاّ عَلیّاً الّذی آمَنَ وَ رَضِی بِالْحَقِّ وَالصَّبْرِ
رسول خدا در خطبه غدیر فرمود :
و سوگند به خدا که سوره ی والعصر درباره ی اوست: «به نام خداوند همه مهر مهر ورز. قسم به زمان که انسان در زیان است.» مگر علی که ایمان آورده و به درستی و شکیبایی آراسته است.
هان مردمان! خدا را گواه گرفتم و پیام او را به شما رسانیدم. و بر فرستاده وظیفه ی جز بیان و ابلاغ روشن نباشد!
هان مردمان! تقوا پیشه کنید همان گونه که بایسته است. و نمیرید جز با شرفِ اسلام
25- کلمه باقیه -
وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فی عَقِبِهِ
رسول خدا در خطبه غدیر فرمود :هان مردمان! قرآن بر شما روشن می کند که امامان پس از علی فرزندان اویند و من به شما شناساندم که آنان از او و از من اند. چرا که خداوند در کتاب خود می گوید: «امامت را فرمانی پایدار در نسل او قرار داد...» و من نیز گفته ام که: «مادام که به قرآن و امامان تمسک کنید، گمراه نخواهید شد.»
26- آیه کلمات- کلمات پنج تن آل عبا هستند
فتَلَقی آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوابُ الرَّحیمُ
آدم از پروردگارش کلماتی دریافت کرد[و توبه نمود]پس خدا توبه اش را پذیرفت، حقا که او توبه پذیر و مهربان است. آیه37بقره
منابع شیعه و بعضی از روایات اهل سنت نقل کرده اند که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سوال شد این کلماتی که آدم از خدا تلقی کرد و خدا به احترام آن کلمات توبه اش را پذیرفت چه بود؟ فرمود: سوگند به حق، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین بود؛ بنابراین، منظور از «کلمات» پنج تن آل عبا است که علی (علیه السلام) جزء آن ها است.
تفسیر درالمنثور، ص323 - ینابیع الموده، ص97 و. . .251
27- صراط مستقیم راه علی علیه السلام است
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیم
ما را به راه راست هدایت فرما. آیه6 سوره حمد
درتعدادی ازمنابع اهل سنت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)روایت شده که ایشان فرمودند: ای علی تو راه روشن و صراط مستقیم هستی.
ینابیع الموّده 1/397 - شواهد التنزیل 1/57
28- خانه علی علیه السلام برتر از خانه انبیاء است
فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ
"[آن نور] در خانه هایی است که خدا اجازه داده که ارجمندش دارند و نام خدا در آنها یاد شود، در آن خانه ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می کنند. " آیه36 سوره نور
در منابعی از اهل سنت روایت شده که پس از خواندن این آیه توسط پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، مردی از ایشان سوال کرد این کدام بیوت است؟حضرت فرمود: بیوت پیامبران. ابوبکر برخاست و گفت ای رسول خدا، بیت علی(علیه السلام) و فاطمه (س) نیز از آنهاست؟ حضرت فرمود: آری بلکه از بهترین آنها می باشد.
درالمنثور سیوطی، ج5، ص50
29- آیه حکمت علی علیه اسلام است
هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکتَابَ وَالْحِکمَةَ وَإِن کانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
"اوست خدایی که میان عرب امّی (یعنی قومی که خواندن و نوشتن نمی دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت که بر آنان آیات وحی خدا تلاوت می کند و آنها را (از لوث جهل و اخلاق زشت) پاک می سازد و شریعت و احکام کتاب سماوی و حکمت الهی می آموزد و همانا پیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی آشکار بودند. " آیه2 سوره جمعه
در منابع شیعه روایات مختلفی نقل شده که منظور از کتاب، قرآن و مراد از حکمت، ولایت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است.
تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 322
30- راسخون علم امامان شیعه هستند
هُوَ الَّذِی أَنزَلَ عَلَیک الْکتَابَ مِنْهُ آیاتٌ مُّحْکمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیغٌ فَیتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ ۗ وَمَا یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا ۗ وَمَا یذَّکرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ
"اوست خدایی که قرآن را بر تو فرستاد که برخی از آن کتاب آیات محکم است که اصل و مرجع سایر آیات کتاب خداست و برخی دیگر متشابه است، و آنان که در دلشان میل به باطل است از پی متشابه رفته تا به تأویل کردن آن در دین راه شبهه و فتنه گری پدید آرند، در صورتی که تأویل آن (قرآن) را کسی جز خداوند و اهل دانش نداند؛ [آنان که]گویند: ما به همه کتاب گرویدیم که همه از جانب پروردگار ما آمده، و به این (دانش) تنها خردمندان آگاهند. " آیه7 آل عمران
در منابع متعدد از امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) روایت شده که ایشان فرمودند: راسخون در علم پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، امیرالمومنین علی(علیه السلام) و امامان بعد از ایشان هستند.
اصول کافی، ج1، ص213
31- نور الله خاموش نمی شود
یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُون
می خواهند نور خدا را با دهانهای خود خاموش کنند اما خدا کامل کننده نور خویش است هرچند کافران خوش نداشته باشند. آیه 8 سوره صف
شخصی تفسیر این آیه را از امام رضا(علیه السلام) سوال کرد. حضرت فرمود: عده ای اراده می کنند نور ولایت امیرالمومنین(علیه السلام) را با دهانهایشان خاموش کنند اما خداوند کامل کننده امامت است و امامت همان نور است.
اصول کافی، ج1، ص196
32- علی علیه السلام وسیله تقرب به خداست
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ
ای کسانی که ایمان آورده اید از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید و وسیله ای برای تقرب بسوی او بجویید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید. آیه35 مائده
در تفاسیر و روایات بسیاری از منابع شیعه نقل شده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) در تفسیر این آیه فرمود: منم وسیلۀخدای تعالی.
تفسیر قمی، ذیل آیه شریفه
33- آیه تطهیر
.....إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا
.....خدا فقط می خواهد هرگونه پلیدی و آلودگی را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملا پاکیزه گرداند. آیه33 احزاب
روایات فراوانی به چهل طریق از اهل سنت نقل شده که این قسمت آیه در شان پنج تن آل عبا نازل شده است.
درباره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام).
از منابع اهل سنت: تفسیرفخر رازی، ج 6، ص783
34- نباء عظیم ولایت علی علیه السلام است
عَمَّ یتَسَاءَلُونَ. عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ. الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ
درباره چه چیز از یکدیگر می پرسند؟ درباره آن خبر بزرگ. همان که همواره در آن اختلاف دارند. آیات 1 تا 3 نباء
در منابع مهم از اهل سنت روایاتی از پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شده که فرمودند مراد از خبر بزرگ، ولایت علی(علیه السلام) است.
شواهد التنزیل، ج1، ص417
35- آیه عشیرة الاقربین
وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِین
و خویشان نزدیکت را هشدار بده. آیه214 سوره شعراء
در اکثر منابع مهم اهل سنت آمده است پس از نزول این آیه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در میان خویشان خود سه بار فرمود: چه کسی از میان شما هست که در امر رسالت مرا یاری کند تا برادر و جانشین من بعد از من باشد؟علی(علیه السلام) تنها فردی بود که هرسه مرتبه به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) جواب داد. سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: این علی، برادر و جانشین من در میان شماست. . . در همان جلسه مردان قریش به ابوطالب طعنه زدند که این شخص به تو دستور می دهد از فرزند خردسال خود فرمان ببری.
تفسیر ابن کثیر، ج3، ص364 - المستدرک الصحیحین للحاکم النیشابوری، ج3، ص132 و. . .
36- آیه سأل سائل
سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ. لِّلْکافِرِ ینَ لَیسَ لَهُ دَافِعٌ. مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِ جِ
"تقاضاکننده ای عذابی حتمی را درخواست کرد. که مخصوص کافران است و دفع کننده ای ندارد. از سوی خدای صاحب درجات. " آیات 1 تا 3 معارج
تمام تفاسیر شیعه و بسیاری از منابع اهل سنت روایت کرده اند که در واقعه غدیر بعد از آنکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، حضرت علی(علیه السلام) را به خلافت نصب کرد، «نعمان بن حارث فهری» به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اعتراض کرد و گفت: خدایا اگر آن چه محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) می گوید، حق است، سنگی از آسمان بر ما نازل کن یا عذابی دردناک بر ما فرو فرست. همین که سخنش تمام شد خدای تعالی با سنگی آسمانی بر سرش کوبید و او را در جا کشت. در این هنگام این آیه بر رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد.
از منابع اهل سنت: تفسیر ابوالفتوح رازی، ج2، ص914-تفسیر قرطبی»، ج 18، ص 278 و. . .
38
37- آیه نور- علی مصباح هدایت است
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کمِشْکاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کأَنَّهَا کوْکبٌ دُرِّی یوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکةٍ زَیتُونِةٍ لَّا شَرْقِیةٍ وَلَا غَرْبِیةٍ یکادُ زَیتُهَا یضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَی نُورٍ یهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یشَاءُ
"خدا نور (وجودبخش) آسمانها و زمین است، داستان نورش به مشکاتی ماند که در آن روشن چراغی باشد و آن چراغ در میان شیشه ای که از تلألؤ آن گویی ستاره ای است درخشان، و روشن از درخت مبارک زیتون که (با آنکه) شرقی و غربی نیست (شرق و غرب جهان بدان فروزان است) و بی آنکه آتشی زیت آن را برافروزد خود به خود (جهانی را) روشنی بخشد، پرتو آن نور (حقیقت) بر روی نور (معرفت) قرار گرفته است. و خدا هر که را خواهد به نور خود (و اشراقات وحی خویش) هدایت کند و (این) مثلها را خدا برای مردم (هوشمند) می زند (که به راه معرفتش هدایت یابند) و خدا به همه امور داناست!" آیه 35 نور
حضرت علی علیه السلام در تبیین معنی اجزاء آیه فرمودند: (مصباح) من هستم.
38- آیه نعیم - ولایت علی علیه السلام بالاترین نعمت است
ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ
. آنگاه در آنروز از نعمتها پرسیده شوند. أیه 8 تکاثر
ابو نعیم و حاکم حسکانی بسند خود در غایة المرام باب 48شواهد التنزیل جلد 2 ص 368 از حضرت صادق (علیه السلام) نقل کرده اند که فرمود مقصود از نعیم در این آیه ولایت امیر المؤمنین و ما است که از آن پرسیده خواهد شد.
39- پیمان برادری پیامبر (ص) با علی علیه السلام
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿حجرات-١٠﴾
جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات] میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید، و از خدا پروا نمایید که مورد رحمت قرار گیرید.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- زمانی‌که آیه: إِنَّمَا المُؤْمِنُونَ إِخْوةٌ نازل شد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) میان مسلمانان با یکدیگر پیمان برادری به وجود آورد و به ترتیب ابوبکر و عمر، عثمان و عبدالرحمن و ... را برادر دینی یکدیگر اعلام فرمود. آن حضرت در این امر، منزلت و جایگاه اصحاب را مد نظر داشت. سپس خطاب به علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «من و تو نیز با یکدیگر برادر هستیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۵۳۶ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۳۳۳/ الأمالی للطوسی، ص۵۸۶/ البرهان/ المناقب، ج۲، ص۱۸۵؛ «بتفاوت لفظی»
40- علی و شیعیانش رستگارانند
لَا يَسْتَوِي أَصْحَابُ النَّارِ وَأَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿حشر-۲۰﴾هرگز اصحاب دوزخ و اصحاب بهشت يكسان نيستند، اصحاب بهشت رستگار و پيروزند.
موفق بن احمد بسند خود از جابر روایت کرده است که گفت ما در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم که علی علیه السلام داخل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود قسم بآنکه جان من در دست اوست که این مرد و شیعه اش در روز قیامت رستگارانند -کفایة الخصام ص 422
*************************
نمونه سوالات
1-چرا مسیحیان نجران در آخرین لحظه از انجام مباهله منصرف شدند ؟
2-در آیه مباهله منظور از «ابناء و نساء و انفس» پیامبر (ص) چه کسانی هستند ؟
3- مباهله یعنی چه ؟
4-چه چیزی موجب اکمال دین و اتمام نعمت از سوی خداوند شد ؟
5-آیه اکمال دین در کجای قرآن قرار دارد ؟
6-پیامبر ص دستور خداوند را در آیه تبلیغ نازل شده بود در کجا و چه زمانی به مردم اعلام فرمود ؟
7-آیه تبلیغ در کدام سوره و آیه قرآن و در چه زمانی نازل شده است و موضوع آن چیست ؟
8-منظور از « أَهْلَ الْبَيْتِ» در آیه تطهیر با توجه به پاسخ پیامبر (ص) به سوال ام سلمه چه کسانی هستند ؟
9- آیه اولی الامر در کدام آیه وسوره ودر کجا و چه زمانی نازل شده است ؟
10-کدام آیه به آیه مباهله معروف شده است ؟
11-اعلام جانشینی حضرت علی علیه السلام به صورت رسمی در چه سالی و کجا رخ داده است ؟
12-تعداد حاضران در واقعه غدیر چند نفر بودند ؟
13-براساس کدام آیه از قرآن کریم پیامبر (ص) تصمیم به توقف در غدیر خم و ابلاغ حکم خداوند گرفت ؟