قيام خونين مردم قم : 19 دى 1356
رحلت مرموز آيه الله مصطفى خمينى فرزند امام (ره ) در آبان 1356، شتاب خاصى به حركت انقلاب اسلامى بخشيد كه مى توان موج برخاسته از آن را بـه عنوان آغاز قيام عمومى مردم دانست . مجالس يادبود متعددى در سرتاسر كشور برگزار و در پى هر كى از اين مجالس ، تظاهرات گسترده اى عـليـه رژيم شاه به راه افتاد و بار ديگر امام (ره ) به عنوان رهبر حركت اسلامى در جامعه مطرح گرديد. از اين رو دستگاه حاكم و بويژه شخص شـاه بـر آن شـد تا با توهين به ساحت امام (ره ) چهره ايشان را در انظار عمومى مشوه سازد و با نوشتن مقاله اى با صراحت به آن بزرگوار توهين نمايد.
در اواسط دى 1356، كه پاكت ممهور به مهر دربار از دفتر هويدا وزير دربار شاه خارج مى شد، كسى از كارگزاران رژيم گمان نمى برد كه اين نـامـه مـانـنـد آتـش بـه دامـن رژيـم شـاه بـيفتد و آن را براى هميشه در اين كشور بسوزاند. پيك دربار نامه را به داريوش همايون ، وزير اطلاعات و جـهـانـگردى داد و او نيز نامه را جهت انتشار به روزنامه اطلاعات داد. مسعودى صاحب امتياز روزنامه پس از با خبر شدن از مفاد مقاله ، آن را براى آينده روزنـامـه خطرناك يافت و نگران واكنش علما و روحانيون شد. اما در تماسهايى كه با وزير اطلاعات و جهانگردى و نخست وزير (آموزگار) گرفت ، دريافت كه برخى از مفاد تند و تحريك آميز آن به خواست شاه در مقاله گنجانده شده است .
شـاه دسـتـور نـگـارش "ايـران و استعمار سرخ و سياه " را در حالى داده بود كه پيش از آن ، مضامينش را در گفت و گو با خبرنگار يك مجله آمريكايى بـيـان كـرده بـود. امـا گـزارشى از عراق در اين باره كه ((آيه الله خمينى در رساله عمليه خود سلطنت را غير شرعى اعلام كرده و اين نظر در چاپ جديدى از توضيح المسائل ايشان منتشر شده است .)) خشم شاه را به آن حد برانگيخت كه دستور نگارش اين مقاله را داد.
در ايـن مـقـاله - كه نويسنده آن "احمد رشيدى مطلق " ذكر شده بود - بطور صريح بى حجابى را فضيلت دانسته و حجاب ، كهنه پرستى و ارتجاع سياه معرفى و به ساخت مرجع عالم تشيع ، امام خمينى (ره ) اهانت كرده و قيام پانزده خرداد 1342، توطئه استعمار سرخ و سياه معرفى شده بود.
با پخش سراسرى روزنامه اطلاعات و رسيدن آن به شهر قم ، اولين واكنشها آغاز شد. طلاب جوان پس از خواندن مقاله ، به خشم آمدند.
مـدرسـيـن حـوزه عـلميه قم (174) پس از اطلاع از محتواى مقاله ، در بيت آيه الله حسين نورى گرد آمدند تا اقدامى هماهنگ عليه رژيم داشته باشند و پـس از بـررسـى ابـعـاد گـونـاگـون مـسـئله ، تـصـمـيـم گـرفـتـه شـد كـه هـجـدهـم دى درسـهـاى حـوزه تعطيل شود.
صـبـح هـجـدهـم دى ، طـلاب بـا تـشـكـيـل اجـتـمـاع بـزرگـى ، تـظـاهـرات و راهـپـيـمـايـى خـود را آرام بـه سـوى منازل مراجع وقت آغاز كردند و با تجمع در مقابل منازل ايشان با دادن شعارهايى به حمايت از امام (ره ) پرداختند. نيروهاى امنيتى ابتدا با يورش به صـف تـظـاهـركـنـنـدگان سعى در متفرق نمودن و ممانعت از راهپيمايى طلاب كردند. اما وقتى با مقاومت آنها روبرو شدند، اعلام كردند در صورتى كه راهـپـيـمـايـان شـعـار نـدهـنـد و آرام حـركـت كـنـنـد، مـى تـوانـنـد بـه تـظـاهـرات خـود ادامـه دهـنـد. عـده اى از طـلاب در مـقـابل بيت مرحوم آيه الله العظمى گلپايگانى (ره ) تجمع كردند و معظم له طى سخنانى فرمودند: ((اينها به آن آقا [امام خمينى ] توهين نكردند. ايـنـها به ما توهين كردند، براى اينكه اينها با اين كارشان نشان دادند و خواستند بگويند كه آن آقا [امام خمينى ] با ما مخالف است و مفهوم حرفشان ايـن اسـت كـه مـا بـا ايـنـها (رژيم شده ) موافقيم . اينكه ما با اينها موافقيم ، توهين به ماست . ما در گذشته با اينها مخالف بوده ايم و در آينده نيز مخالف خواهيم بود.))
سـپس راهپيمايان ، در مقابل منزل مرحوم علامه طباطبايى (ره ) تجمع كردند. اما به علت كسالت علامه ، آيه الله محمد يزدى ، به نمايندگى از طرف ايشان راجع به شخصيت امام خمينى (ره ) و مبارزات آن بزرگوار و محكوميت رژيم پهلوى در اهانت به امام (ره ) و روحانيت ، سخنانى ايراد كرد.
تظاهر كنندگان آنگاه در مقابل منزل و مدرسه آيه الله مكارم شيرازى تجمع كردند و ايشان طى سخنانى فرمودند: ((مساءله ، مساءله هتاكى نسبت به آيه الله العظمى آقاى خمينى نـيـسـت ، ايـن در واقـع هـتـاكـى بـه تـمـام مقدسات و به همه ماست ... طلاب نبايد از همديگر جدا شوند و بايد وحدت داشته باشند. اگر بناست زنده بمانيم همه بايد زنده بمانيم و اگر بناست بميريم ، همه بايد بميريم ، جدايى بين ما نخواهد بود.))
بـعـد از آن طلاب به منزل آيه الله وحيد خراسانى رفتند. ايشان در اجتماع طلاب و تظاهر كنندگان درباره مساءله آزادى زن و جايگاه آن در اجتماع از نظر اسلام سخنرانى كردند.
بازاريان قم با مشاهده حركت حوزه علميه به حمايت از آن تصميم گرفتند كه مغازه هاى خود را روز نوزدهم دى باز نكنند.
روز نـوزدهـم دى بازار قم تعطيل شد. سازمان اطلاعات و امنيت قم و شهربانى به كمك نيروهاى كمكى كه از تهران وارد شده بودند، در سطح شهر، بويژه در حوالى مدارس علميه و مرقد حضرت معصومه (عليها السلام ) متمركز شدند.
اقـشـار مـخـتـلف مـردم و طـلاب در مـقـابـل مـدرسـه خـان و مـيـدان آسـتـانـه تـجـمـع كـردنـد و بـاز راهـپـيـمـايـى بـه سـوى مـنـازل بـزرگـان حـوزه را آغـاز نـمـودنـد. مـنـزل اول ، آيـه الله مـيـرزا هـاشـم آمـلى (ره ) بـود. وقـتـى تـظـاهـر كـنـنـدگـان بـه مـقـابـل مـنـزل ايـشـان رسـيـدنـد، آيـه الله آمـلى (ره ) بـود. وقـتـى تـظـاهـر كـنـنـدگـان بـه مـقـابـل مـنـزل ايـشان رسيدند، آيه الله آملى طى سخنانى به بيان عظمت و شخصيت فوق العاده امام (ره ) پرداخت و هيئت حاكمه و رژيم پهلوى را مورد نفرت روحانيت و ملت قلمداد كرد.
سـاواك قـم طـى گـزارشى چنين مى نويسد: ((ساعت 30:10 صبح ، بيش از 5000 نفر از طلبه هاى علوم دينى در مسجد اعظم اجتماع كردند و از آنجا بـه مـنزل چند تن از روحانيون رفتند و از آنان خواستند كه از [امام ] خمينى دفاع كنند.)) نيروهاى رژيم با آرايش ضد شورش ، ماشينهاى آبپاش و نـفـربـرهـاى نـظـامـى در انـتـظـار تـجـمـع بـعـد از ظـهـر مـردم قـم بـودنـد كـه مـردم قـصـد راهـپـيـمـايـى بـسـوى خـيـابـان بـيـگـدلى ، و منزل آيه الله نورى را داشتند.
بـعـد از تـجـمـع مـردم ، آيـه الله نـورى طـى سـخـنـانـى چـنـيـن گـفـت : ((هـركـجـا نـهـضـت قـابـل توجهى به وجود آمده روحانيت راستين اسلام رد پيشاپيش آن رد حركت بوده و رهبرى نهضت به دست آنان هدايت مى شد، و روحانيت در حركت جامعه نـقـش مـؤ ثـر و خـلاقـى داشـتـه اسـت . مـردم مـسـلمـان ، بـا روحـانـيـت اصـيـل هـسـتـنـد. روحـانـيـت اصـيـل بـا آيـه الله العـظـمـى آقـاى خـمـيـنـى و در پشت سر ايشان است و مبارزه دستگاه طاغوتى با اسلام و رهبرى آيه الله خمينى به جايى نخواهد رسيد.))
آيه الله نورى خطاب به شاه و مقايسه كارهاى امام با شاه ، اين دو بيت شعر را خواندند:
پـس از سـخـنـان آيـه الله نـورى ، انـبـوه جـمـعـيـت كـه بـه ده هـزار نـفـر مـى رسـيـد، راهـپـيـمايى را آغاز كه مى خواستند از طريق خيابان ساحلى به مـنـازل آيـات سـلطـانـى طـبـاطـبائى و مشكينى بروند. اولين نشانه هاى درگيرى بوسيله ماءموران رژيم رخ داد. يكى از آنها شيشه بانك صادرات را شكست و ماءمور ديگرى همان شيشه را با پاره آجر نشانه گرفت . همين بهانه كافى بود كه اسلحه ها به طرف مردم نشانه گيرى شود. با دستور فـرمـانـده نيروهاى امنيتى ، تيراندازى شروع شد. با به زمين افتادن تعدادى از مردم ، جمعيت در كوچه هاى اطراف پناه گرفتند مردم با هر آنچه كه بـه دسـت مـى آوردنـد، مـقـابـل مـاءمـوران مـسـلح رژيـم ايـسـتـادند. جنگ و گريز تا ساعاتى از شب ادامه يافت . مجروحان به بيمارستان بزرگ شهر منتقل شدند و عده اى براى آگاهى از اوضاع مصدومين روبروى بيمارستان اجتماع كردند. در اين روز دست كم شش نفر شهيد و دهها تن زخمى شدند.
بـعـد از ايـن حـادثـه ، طـلاب و عـلمـاى قـم بـا انـتـشـار اعـلامـيـه اى ضـمـن مـحـكـوم كـردنـد كـشـتـار مـردم بـى دفـاع ، ايـن سـئوال را مـطـرح كـردنـد كه آيا فضاى باز سياسى به اين معناست كه اگر كسانى به مطالب غير واقعى روزنامه اعتراض كنند، بايد با گلوله پاسخ بگيرند؟
رژيـم ، شـب بـيـسـتـم دى مـاه شـهـر را مـمـلو از نـيـروهـاى امـنـيـتـى كـرد و بـه نـوعـى در شـهـر حـكـومـت نـظـامـى اعمال كرد.
عكس العمل رژيم (175)
رژيـم پـهـلوى بـعـد از واقـعه خونين 19 دى ، عده اى از كارمندان و اعضاى حزب رستاخيز را جمع آورى و با به راه انداختن تظاهراتى نمايشى سعى كرد وانمود كند كه روشنفكران ايران ، "شورش مرتجعين قم " را محكوم مى كنند.
تـظـاهر كنندگان قلابى ، صبح روز 23 دى 1356، سوار بر اتوبوسها راهى قم شدند و طى يك راهپيمايى ، به حمايت از شاه پرداخته و "جاويد شاه " گويان به سمت حرم حركت كردند.
عـكـس العمل ديگر رژيم ، به منظور انحراف افكار عمومى از رهبرى امام (ره ) اجازه دادن فعاليت به برخى از گروههاى موافق سلطنت بود كه خواهان اصلاحات جزيى بودند.
در هـمـيـن دوران ، اعـلام مـوجـوديـت "كـمـيـتـه دفـاع از آزادى و حقوق بشر" در شمار اخبار جالب توجه است . نماينده هيئت اجرائيه اين كميته با دعوت از خبرگزاريهاى معتبر جهان بطور رسمى موجوديت اين كميته را اعلام كرد.
نتايج و پيامدهاى قيام نوزدهم دى
اين واقعه به لحاظ نتايج و پيامدها از چند نظر شايان توجه است :
1- سازش شاه و كارتر و تو خالى بودن شعار فضاى باز سياسى شاه را به مردم نشان داد.
2- ثابت كرد كه شاه از حركت مذهبى - سياسى به رهبرى روحانيت و در راءس آنها امام خمينى (ره ) بيش از هر حركت سياسى ديگر وحشت دارد.
3- آنـچـه را كـه رژيـم از آن وحـشـت داشت ، به تبع قيام نوزده دى به وقوع پيوست و حوزه هاى علميه و روحانيت در خط امام (ره ) به حركت در آمدند و زمينه اى فراهم گرديد كه نهضت در مسير صحيح مبارزه قرار گيرد، به نحوى كه حتى ترفندهاى بعدى رژيم نيز بى اثر شد.
4- روشـن شـد كـه جـريـان حقوق بشر و فضاى باز سياسى ، طليعه اى براى ميدان دادن به ملى گراها، ليبرالها و... بوده و آمريكا و رژيم شاه ، عملا در جذب مردم بسوى ميانه روها موفقيتى نداشته اند و آنان هيچ پايگاهى در ميان مردم ندارند.
5- مـتـحـجـريـن حـوزه هـا و كـسـانـى كـه مـروج جـدايـى ديـن از سـيـاسـت بـودنـد و هـمـواره درس و بـحـث و فـقـه و اصول و... را به مبارزه با شاه ترجيح مى دادند، شكست خوردند و مردم نيز فهميدند كه بايد سراغ چه كسانى بروند.
6- مـاهـيـت رژيـم ضـد مـردمى شاه را براى بسيارى آشكار كرد. از آن پس بود كه شعار "مرگ بر شاه " شعار اصلى و تكيه كلام توده هاى انقلابى شد.
7- باعث تعميق و مردمى شدن نهضت و شركت توده هاى مذهبى ، بويژه جوانان گرديد.
8- بـرخـى از احـزاب و جـمعيتهايى كه حركت سياسى خود را با اتكا به حقوق بشر كارتر و فضاى باز سياسى ايجاد شده توسط شاه و در چهار چوب قانون اساسى شكل داده بودند، بتدريج از مردم جدا شدند و به دامن آمريكا و غرب پناه بردند.
9- با قيام قم ، آهنگ حركت انقلاب به صورت ((استراتژى جهلم ها))ى پشت سرهم ، با صورت و محتواى كاملا اسلامى شتاب فزاينده و گسترده ترى به خود گرفت و رهبرى امام (ره ) به عنوان نقش اصلى مبارزه با رژيم ظاهر شد.
سایت غدیر