یکم: تحوّلات روحى روانى که در افراد و جوامع انسانى پدید مى آید، سه بخش مهم دارد:

1. افزایش دانش و آگاهى؛

2. گسترش قلمرو آزادى و اختیار و قدرت انتخاب انسانى؛

3. تقویت عواطف و عشق ملکوتى.

ماه رمضان، ماه «آگاهى» بیشتر از حقایق هستى است و این هدف در سایه تلاوت قرآن و تدبّر در آن به دست مى آید. ماه رمضان ماه تقویت اراده و «آزادى» از زنجیرهاى درونى است و این آرمان مقدس در پرتو روزه دست یافتنى است.

ماه رمضان، فرصتى براى دعا و نیایش و شب زنده دارى است که «عشق ملکوتى» و انس با محبوب جاودانه را پدید مى آورد و شهد مناجات و نیایش را در کام انسان مى ریزد.

دوم: انسان در زندگى با آفات فراوانى مواجه است، از جمله:

1. عادت پرستى؛

2. غریزه سالارى؛

3. غفلت زدگى؛

4. تنبلى و تن پرورى؛

5. عادت به تبعیض در زندگى اجتماعى.

در پرتو خورشید درخشان ماه رمضان، سلطه عادتها و غریزه ها بر زندگى انسان کاهش مى یاد، غفلتها زدوده مى شود، به دلیل هماهنگى با جمع، موانع خودسازى کاهش مى یابد، اخوت دینى و روح برادرى و همدردى با نیازمندان تقویت مى گردد، تلاوت قرآن، تقوا و تهجّد، زمینه تعالى و بازگشت به فطرت الهى و زندگى عالى انسانى را فراهم مى سازد.

سوم: واژه «صوم» به معناى روزه و مشتقات آن در قرآن کریم سیزده بار به کار رفته است. وجوب روزه، روزه مسافر، نذر روزه، روزه بدل قربانى، روزه کفاره ایام ماه رمضان، روزه کفاره قسم، روزه کفاره ظهار، ارزش مردان و زنان روزه دار، و... مباحثى است که پیرامون روزه در آیات مختلف قرآن مجید مطرح شده است. علاوه بر موارد فوق یک بار هم نام ماه رمضان در قرآن کریم آمده است که در آن نزول قرآن، هدایتگرى آن براى مردم و روشنگرى آن نسبت به جریان حق و باطل گوشزد گردیده است.

شب قدر به عنوان بخشى از ماه رمضان و ارزش مندترین فرصت براى بشریت، در سوره قدر و آیه دوم سوره دخان یادآورى شده است و از آن به عنوان شبى مبارک یاد شده است. شبى که در آن هر امر حکیمانه تدبیر و تفکیک مى شود و شبى که از هزار ماه برتر است.

شبى که بشریت، حتى شخص پیامبر اعظم بدون تعلیم الهى نمى داند چگونه شبى است! شبى که فرشتگان و روح با اذن پروردگارشان بر انسان کامل نازل مى شوند. و آن شب تا طلوع فجر، شب سلام و سلامتى است.

در نهج البلاغه، واژه صوم یک بار، واژه صیام 7 بار، واژه صیامه 2 بار، و واژه صائم نیز 2 بار به کار رفته است، و روزه ماه رمضان به عنوان سپرى در برابر عذاب الهى، زکات بدن، و ابزارى براى آزمودن اخلاص خلق تلقى شده است.

چهارم: خودسازى با تعبیرهاى فراوان در قرآن و احادیث اهل بیت علیهم السلام آمده است، و واژه هاى گوناگون تزکیه، تقوا، جهاد با نفس، مصونیّت از شُحّ، جهاد اکبر، محاسبه نفس، تخلّق به اخلاق الهى، اکتساب مکارم اخلاق، رعایت عدل و احسان، و عبادت، هر کدام حاکى از نوعى خودسازى است.

خودسازى در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام شامل کنترل تمام رفتارها و گفتارهاى انسان در چهارچوب دستورهاى خداست. کنترل چشم و گوش و زبان و دست و پا و شکم و شهوت براساس بایدها و نبایدهاى قرآن و سنّت، مصداق خودسازى اسلامى و الهى است و روایات مکرّرى یادآورى کرده است که روزه دارى، فقط به دستگاه گوارش و خوردن و آشامیدن مربوط نیست؛ بلکه مهم کنترل انسان بر اندام خویش و مراقبت بر صادرات و واردات کشور روح و جزیزه جسم انسان است. براى نمونه به این احادیث شریف توجه کنیم:

قال على علیه السلام : «اَلصِّیامُ اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ کَما یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ روزه [راستین] دورى از گناهان است؛ همانطور که انسان از خوردنى و نوشیدنى خوددارى مى کند.»

حضرت فاطمه علیهاالسلام فرموده است: «ما یَصْنَعُ الصّائِمُ بِصِیامِهِ اِذا لَمْ یَصُنْ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ؛ وقتى روزه دار، زبان و گوش و چشم و اندامش را حفظ نکند، این روزه چه فایده اى دارد؟!»

خودسازى در فرهنگ قرآن و عترت علیهم السلام شامل خودسازى عقیدتى، اخلاقى و رفتارى مى شود و کلیه رفتارهاى سیاسى، اقتصادى، دفاعى و جهادى انسان را در بر مى گیرد، و روزه دارى و ماه رمضان، فرصتى براى ایجاد تحوّل بنیادى در اندیشه ها و روحیه ها، عادتها و عملکرد انسان است.

فضائل اخلاقى همه در سایه ایمان و تقوا تقویت مى شود و بیماریهاى اخلاقى در پرتو روزه و رمضان درمان پذیر است.

پنجم: امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیّه درباره ماه رمضان معارف ارزشمندى بیان فرموده است. جامع ترین متن موجود از صحیفه سجّادیه کتابى است که توسّط مؤسسة الامام المهدى منتشر شده است و حاوى 270 دعاى امام سجاد علیه السلام است.

1. در این کتاب ضمن دعاى نماز شب نیمه شعبان، امام سجاد علیه السلام فرموده است: «خدایا از تو درخواست مى کنم توفیق درک ماه رمضان را به عنوان مکمّل و متمّم عبادات ماه شعبان، به من عنایت کنى و با اتمام این دو ماه، مرا از پوسته گناهان بیرون آورى؛ زیرا من در دژ تو پناهنده شده ام.

به نامهاى بزرگ تو چنگ زده ام و اهل موالات به اولیاى گرامى تو هستم؛ آنها که اهل نقض و ابرام اند. و امامى پس از امام دیگر چراغ شبهاى تار، و حجتهاى خدا بر همه خلق اند، از سوى تو بر آنان برترین سلام و درود باد.»

2. آن بزرگوار، دعاى مفصّلى براى ورود ماه رمضان بیان فرموده است و در آن دعا از ماه رمضان به عنوان شهر القیام، شهر الاسلام، شهر الطهور، و شهر التمحیص و شهر الصّیام؛ ماه شب زنده دارى، ماه مسلمانى یا تسلیم، ماه پاک سازى، ماه تصفیه و ماه روزه نام برده است.

3. دعاى معروف به دعاى ابو حمزه ثمالى، دعایى است که ابو حمزه آن را از امام چهارم نقل کرده و گفته است:

«على بن الحسین سرور پرستندگان ـ درود خدا بر او و پدرش باد ـ بخش مهم شب را در ماه رمضان نماز مى گذارد و چون سحر مى شد، این دعا را مى خواند.»

حضرت سجاد علیه السلام دعایى را هر روز ماه رمضان مى خوانده اند که در صحیفه جامعه به عنوان دعاى شماره 117 آمده است.

امام چهارم، براى روزهاى ماه رمضان از سیزدهم تا پایان ماه، یک دعاى خاص بیان فرموده و خود آن بزرگوار آن را خوانده است.

دعاهاى دیگرى با عناوین زیر نیز از آن بزرگوار نقل شده است:

دعاى شب بیست و هفتم؛

دعاى آخرین شب ماه رمضان؛

دعاى وداع ماه رمضان با شماره 142؛

دعاى وداع ماه رمضان با شماره 143؛

دعاى روز عید فطر؛

دعاى هنگام افطار؛

دعاى پس از بازگشت از نماز عیدفطر.

هر کدام از این دعاهاى حیات بخش، متنى عمیق و جذّاب دارد که چون باران بهارى روح را طراوت مى بخشد. متن دعاهاى گوناگون امام چهارم درباره ماه رمضان بهترین معرف ماه رمضان و نشان دهنده نقش تربیتى این ماه شریف است.

زمزمه هاى امام سجاد علیه السلام در فراق این ماه، جانسوزتر از ناله نى و دردناک تر از حدیث جدائى است.

این ماه فرصتى استثنایى و بس ارزشمند است، که هم باید به استقبال آن شتافت و هم باید آن را بدرقه کرد و پس از عیدفطر مستحب است شش روز آن را بدرقه کنند و روزه بگیرند.

ششم: ماه رمضان بهار قرآن است. برنامه ریزى و تلاش براى تلاوت، تدبّر، آموزش، تفسیر، حفظ قرآن و گسترش جلسات قرآنى توسّط مسئولان فرهنگى و رسانه هاى کشور و مبلّغان و روحانیون گرامى، از بهترین اقدامات فرهنگى محسوب مى شود. معرفى تفاسیر، ترجمه هاى معتبر، کتابهاى علوم قرآنى، CD ها و سایتهاى قرآنى به نسل جوان، از اقدامات خوبى است که مبلغان دین مى توانند، انجام دهند.

هفتم: درمان بیماریها همیشه با خوردن و آشامیدن و تزریق دارو و مصرف قرص و کپسول نیست. روزه در فرهنگ اسلامى یک اقدام عبادى، معنوى است که علاوه بر آثار عبادى و اجتماعى، آثار طبّى، بهداشتى و درمانى فراوان دارد.

در برخى از احادیث پیامبر اعظم و اهل بیت علیهم السلام به این نقش روزه تصریح شده است:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله : «صُومُوا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید تا سالم شوید.»

قال على علیه السلام : «اَلصِّیامُ اَحَدُ الصِّحَّتَیْنِ؛ روزه دارى یکى از دو نوع سلامتى است.»

هشتم: خودسازى و عبادات مراحلى دارد و میدان تکامل براى همه همچنان باز است. در زمینه ماه رمضان و روزه دارى هم هر کس مى تواند به درجات عالى ترى از خودسازى و تعالى معنوى دست یابد. در حدیث از امام على علیه السلام مى خوانیم:

«صَوْمُ الْقَلْبِ خَیْرٌ مِنْ صِیام اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیْرٌ مِنْ صِیامِ الْبَطْنِ؛ روزه دل بهتر از روزه زبان است، و روزه زبان از روزه شکم برتر است.»

کنترل دهان، کنترل زبان و کنترل قلب، مراحل مختلف تکامل روزه داران است و هر کس در یکى از این سه جایگاه قرار مى گیرد.

همان بزرگوار فرموده است: «روزه نفس از لذات دنیوى، برترین روزه هاست.»

آرى براى دست یابى به لذایذ جاودانه باید از برخى لذایذ دنیوى روزه گرفت.

نهم: روزه و جهاد با هم قرابت و خویشاوندى دارد. هر دو تلاش در راه خداست. هر دو به قصد قربت انجام مى شود، هر دو نشان قوت اراده انسان است، هر دو در راه حاکمیت خدا بر زندگى انسانها شکل مى گیرد، در هر دو تمایلات و غرائز حیوانى کنترل مى شود، هر دو به انگیزه اى مقدس انجام مى شود، هر دو به صبورى و استقامت نیاز دارد، و هر دو پشتوانه استقلال ملّتها است.

هر دو با یاد خدا و دعا و نیایش همراه است، هر دو عامل سلامتى است، و هر دو نوعى خودسازى و یارى دیگران است.

از رسول گرامى صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرموده اند: «اَلصَّوْمُ فِى الْحَرِّ جَهادٌ؛ روزه در گرما نوعى جهاد است.»

دهم: انسان موجود دو بعدى است، روح است و جسم. قلب است و قالب.

برنامه ریزى و تلاش براى تلاوت، تدبّر، آموزش، تفسیر، حفظ قرآن و گسترش جلسات قرآنى توسّط مسئولان فرهنگى و رسانه هاى کشور و مبلّغان و روحانیون گرامى، از بهترین اقدامات فرهنگى محسوب مى شود

آمیزه اى از مادیت و معنویت است، هم به غذاى مادى نیاز دارد و هم به غذاى معنوى. انواع غذا، میزان و زمان آن در سلامت و سعادت انسان نقشى بنیادى دارد.

غذاى جسم همیشه باید از نظر کمیت، کیفیت، پاکى و حلال بودن مناسب باشد و غذاى روح نیز باید به میزان کافى و پاک و سالم و مفید در اختیار انسان قرار گیرد.

قرآن سفره روح انسانهاست که در ماه پربرکت رمضان گسترده شده است. پاک ترین، سالم ترین و مفیدترین سفره، سفره خداست. «اِنَّ هذَا الْقَرْآنَ مَأْدَبَةُ اللّهِ»؛ سفره اى که در شب قدر بر بشریت نازل شده است. و میزبان این سفره حجت خداوند ولى عصر و خلیفه خدا در زمین است.

محدث بزرگوار شیخ عباس قمى فرموده است: از وظایف هر شب ماه رمضان این است که انسان دعاهاى مأثور و اعمال نیکو و صالح را با یاد و نام کسى آغاز کند و پایان بخشد که معتقد است او نائب خداوند (جل جلاله) در میان عباد و بلاد است و براى او آن گونه که شایسته اوست، دعا کند و پس از تمجید خداى متعال و درود بر پیامبر و آل آن بزرگوار صلى الله علیه و آله ، دعاى اللّهمّ کن لولیّک... . را بخواند، و علماء آن را در اعمال شب بیست و سوم رمضان ذکر کرده اند.

یکم: تحوّلات روحى روانى که در افراد و جوامع انسانى پدید مى آید، سه بخش مهم دارد:

1. افزایش دانش و آگاهى؛

2. گسترش قلمرو آزادى و اختیار و قدرت انتخاب انسانى؛

3. تقویت عواطف و عشق ملکوتى.

ماه رمضان، ماه «آگاهى» بیشتر از حقایق هستى است و این هدف در سایه تلاوت قرآن و تدبّر در آن به دست مى آید. ماه رمضان ماه تقویت اراده و «آزادى» از زنجیرهاى درونى است و این آرمان مقدس در پرتو روزه دست یافتنى است.

ماه رمضان، فرصتى براى دعا و نیایش و شب زنده دارى است که «عشق ملکوتى» و انس با محبوب جاودانه را پدید مى آورد و شهد مناجات و نیایش را در کام انسان مى ریزد.

دوم: انسان در زندگى با آفات فراوانى مواجه است، از جمله:

1. عادت پرستى؛

2. غریزه سالارى؛

3. غفلت زدگى؛

4. تنبلى و تن پرورى؛

5. عادت به تبعیض در زندگى اجتماعى.

در پرتو خورشید درخشان ماه رمضان، سلطه عادتها و غریزه ها بر زندگى انسان کاهش مى یاد، غفلتها زدوده مى شود، به دلیل هماهنگى با جمع، موانع خودسازى کاهش مى یابد، اخوت دینى و روح برادرى و همدردى با نیازمندان تقویت مى گردد، تلاوت قرآن، تقوا و تهجّد، زمینه تعالى و بازگشت به فطرت الهى و زندگى عالى انسانى را فراهم مى سازد.

سوم: واژه «صوم» به معناى روزه و مشتقات آن در قرآن کریم سیزده بار به کار رفته است. وجوب روزه، روزه مسافر، نذر روزه، روزه بدل قربانى، روزه کفاره ایام ماه رمضان، روزه کفاره قسم، روزه کفاره ظهار، ارزش مردان و زنان روزه دار، و... مباحثى است که پیرامون روزه در آیات مختلف قرآن مجید مطرح شده است. علاوه بر موارد فوق یک بار هم نام ماه رمضان در قرآن کریم آمده است که در آن نزول قرآن، هدایتگرى آن براى مردم و روشنگرى آن نسبت به جریان حق و باطل گوشزد گردیده است.

شب قدر به عنوان بخشى از ماه رمضان و ارزش مندترین فرصت براى بشریت، در سوره قدر و آیه دوم سوره دخان یادآورى شده است و از آن به عنوان شبى مبارک یاد شده است. شبى که در آن هر امر حکیمانه تدبیر و تفکیک مى شود و شبى که از هزار ماه برتر است.

شبى که بشریت، حتى شخص پیامبر اعظم بدون تعلیم الهى نمى داند چگونه شبى است! شبى که فرشتگان و روح با اذن پروردگارشان بر انسان کامل نازل مى شوند. و آن شب تا طلوع فجر، شب سلام و سلامتى است.

در نهج البلاغه، واژه صوم یک بار، واژه صیام 7 بار، واژه صیامه 2 بار، و واژه صائم نیز 2 بار به کار رفته است، و روزه ماه رمضان به عنوان سپرى در برابر عذاب الهى، زکات بدن، و ابزارى براى آزمودن اخلاص خلق تلقى شده است.

چهارم: خودسازى با تعبیرهاى فراوان در قرآن و احادیث اهل بیت علیهم السلام آمده است، و واژه هاى گوناگون تزکیه، تقوا، جهاد با نفس، مصونیّت از شُحّ، جهاد اکبر، محاسبه نفس، تخلّق به اخلاق الهى، اکتساب مکارم اخلاق، رعایت عدل و احسان، و عبادت، هر کدام حاکى از نوعى خودسازى است.

خودسازى در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام شامل کنترل تمام رفتارها و گفتارهاى انسان در چهارچوب دستورهاى خداست. کنترل چشم و گوش و زبان و دست و پا و شکم و شهوت براساس بایدها و نبایدهاى قرآن و سنّت، مصداق خودسازى اسلامى و الهى است و روایات مکرّرى یادآورى کرده است که روزه دارى، فقط به دستگاه گوارش و خوردن و آشامیدن مربوط نیست؛ بلکه مهم کنترل انسان بر اندام خویش و مراقبت بر صادرات و واردات کشور روح و جزیزه جسم انسان است. براى نمونه به این احادیث شریف توجه کنیم:

قال على علیه السلام : «اَلصِّیامُ اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ کَما یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ روزه [راستین] دورى از گناهان است؛ همانطور که انسان از خوردنى و نوشیدنى خوددارى مى کند.»

حضرت فاطمه علیهاالسلام فرموده است: «ما یَصْنَعُ الصّائِمُ بِصِیامِهِ اِذا لَمْ یَصُنْ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ؛ وقتى روزه دار، زبان و گوش و چشم و اندامش را حفظ نکند، این روزه چه فایده اى دارد؟!»

خودسازى در فرهنگ قرآن و عترت علیهم السلام شامل خودسازى عقیدتى، اخلاقى و رفتارى مى شود و کلیه رفتارهاى سیاسى، اقتصادى، دفاعى و جهادى انسان را در بر مى گیرد، و روزه دارى و ماه رمضان، فرصتى براى ایجاد تحوّل بنیادى در اندیشه ها و روحیه ها، عادتها و عملکرد انسان است.

فضائل اخلاقى همه در سایه ایمان و تقوا تقویت مى شود و بیماریهاى اخلاقى در پرتو روزه و رمضان درمان پذیر است.

پنجم: امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیّه درباره ماه رمضان معارف ارزشمندى بیان فرموده است. جامع ترین متن موجود از صحیفه سجّادیه کتابى است که توسّط مؤسسة الامام المهدى منتشر شده است و حاوى 270 دعاى امام سجاد علیه السلام است.

1. در این کتاب ضمن دعاى نماز شب نیمه شعبان، امام سجاد علیه السلام فرموده است: «خدایا از تو درخواست مى کنم توفیق درک ماه رمضان را به عنوان مکمّل و متمّم عبادات ماه شعبان، به من عنایت کنى و با اتمام این دو ماه، مرا از پوسته گناهان بیرون آورى؛ زیرا من در دژ تو پناهنده شده ام.

به نامهاى بزرگ تو چنگ زده ام و اهل موالات به اولیاى گرامى تو هستم؛ آنها که اهل نقض و ابرام اند. و امامى پس از امام دیگر چراغ شبهاى تار، و حجتهاى خدا بر همه خلق اند، از سوى تو بر آنان برترین سلام و درود باد.»

2. آن بزرگوار، دعاى مفصّلى براى ورود ماه رمضان بیان فرموده است و در آن دعا از ماه رمضان به عنوان شهر القیام، شهر الاسلام، شهر الطهور، و شهر التمحیص و شهر الصّیام؛ ماه شب زنده دارى، ماه مسلمانى یا تسلیم، ماه پاک سازى، ماه تصفیه و ماه روزه نام برده است.

3. دعاى معروف به دعاى ابو حمزه ثمالى، دعایى است که ابو حمزه آن را از امام چهارم نقل کرده و گفته است:

«على بن الحسین سرور پرستندگان ـ درود خدا بر او و پدرش باد ـ بخش مهم شب را در ماه رمضان نماز مى گذارد و چون سحر مى شد، این دعا را مى خواند.»

حضرت سجاد علیه السلام دعایى را هر روز ماه رمضان مى خوانده اند که در صحیفه جامعه به عنوان دعاى شماره 117 آمده است.

امام چهارم، براى روزهاى ماه رمضان از سیزدهم تا پایان ماه، یک دعاى خاص بیان فرموده و خود آن بزرگوار آن را خوانده است.

دعاهاى دیگرى با عناوین زیر نیز از آن بزرگوار نقل شده است:

دعاى شب بیست و هفتم؛

دعاى آخرین شب ماه رمضان؛

دعاى وداع ماه رمضان با شماره 142؛

دعاى وداع ماه رمضان با شماره 143؛

دعاى روز عید فطر؛

دعاى هنگام افطار؛

دعاى پس از بازگشت از نماز عیدفطر.

هر کدام از این دعاهاى حیات بخش، متنى عمیق و جذّاب دارد که چون باران بهارى روح را طراوت مى بخشد. متن دعاهاى گوناگون امام چهارم درباره ماه رمضان بهترین معرف ماه رمضان و نشان دهنده نقش تربیتى این ماه شریف است.

زمزمه هاى امام سجاد علیه السلام در فراق این ماه، جانسوزتر از ناله نى و دردناک تر از حدیث جدائى است.

این ماه فرصتى استثنایى و بس ارزشمند است، که هم باید به استقبال آن شتافت و هم باید آن را بدرقه کرد و پس از عیدفطر مستحب است شش روز آن را بدرقه کنند و روزه بگیرند.

ششم: ماه رمضان بهار قرآن است. برنامه ریزى و تلاش براى تلاوت، تدبّر، آموزش، تفسیر، حفظ قرآن و گسترش جلسات قرآنى توسّط مسئولان فرهنگى و رسانه هاى کشور و مبلّغان و روحانیون گرامى، از بهترین اقدامات فرهنگى محسوب مى شود. معرفى تفاسیر، ترجمه هاى معتبر، کتابهاى علوم قرآنى، CD ها و سایتهاى قرآنى به نسل جوان، از اقدامات خوبى است که مبلغان دین مى توانند، انجام دهند.

هفتم: درمان بیماریها همیشه با خوردن و آشامیدن و تزریق دارو و مصرف قرص و کپسول نیست. روزه در فرهنگ اسلامى یک اقدام عبادى، معنوى است که علاوه بر آثار عبادى و اجتماعى، آثار طبّى، بهداشتى و درمانى فراوان دارد.

در برخى از احادیث پیامبر اعظم و اهل بیت علیهم السلام به این نقش روزه تصریح شده است:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله : «صُومُوا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید تا سالم شوید.»

قال على علیه السلام : «اَلصِّیامُ اَحَدُ الصِّحَّتَیْنِ؛ روزه دارى یکى از دو نوع سلامتى است.»

هشتم: خودسازى و عبادات مراحلى دارد و میدان تکامل براى همه همچنان باز است. در زمینه ماه رمضان و روزه دارى هم هر کس مى تواند به درجات عالى ترى از خودسازى و تعالى معنوى دست یابد. در حدیث از امام على علیه السلام مى خوانیم:

«صَوْمُ الْقَلْبِ خَیْرٌ مِنْ صِیام اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیْرٌ مِنْ صِیامِ الْبَطْنِ؛ روزه دل بهتر از روزه زبان است، و روزه زبان از روزه شکم برتر است.»

کنترل دهان، کنترل زبان و کنترل قلب، مراحل مختلف تکامل روزه داران است و هر کس در یکى از این سه جایگاه قرار مى گیرد.

همان بزرگوار فرموده است: «روزه نفس از لذات دنیوى، برترین روزه هاست.»

آرى براى دست یابى به لذایذ جاودانه باید از برخى لذایذ دنیوى روزه گرفت.

نهم: روزه و جهاد با هم قرابت و خویشاوندى دارد. هر دو تلاش در راه خداست. هر دو به قصد قربت انجام مى شود، هر دو نشان قوت اراده انسان است، هر دو در راه حاکمیت خدا بر زندگى انسانها شکل مى گیرد، در هر دو تمایلات و غرائز حیوانى کنترل مى شود، هر دو به انگیزه اى مقدس انجام مى شود، هر دو به صبورى و استقامت نیاز دارد، و هر دو پشتوانه استقلال ملّتها است.

هر دو با یاد خدا و دعا و نیایش همراه است، هر دو عامل سلامتى است، و هر دو نوعى خودسازى و یارى دیگران است.

از رسول گرامى صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرموده اند: «اَلصَّوْمُ فِى الْحَرِّ جَهادٌ؛ روزه در گرما نوعى جهاد است.»

دهم: انسان موجود دو بعدى است، روح است و جسم. قلب است و قالب.

برنامه ریزى و تلاش براى تلاوت، تدبّر، آموزش، تفسیر، حفظ قرآن و گسترش جلسات قرآنى توسّط مسئولان فرهنگى و رسانه هاى کشور و مبلّغان و روحانیون گرامى، از بهترین اقدامات فرهنگى محسوب مى شود

آمیزه اى از مادیت و معنویت است، هم به غذاى مادى نیاز دارد و هم به غذاى معنوى. انواع غذا، میزان و زمان آن در سلامت و سعادت انسان نقشى بنیادى دارد.

غذاى جسم همیشه باید از نظر کمیت، کیفیت، پاکى و حلال بودن مناسب باشد و غذاى روح نیز باید به میزان کافى و پاک و سالم و مفید در اختیار انسان قرار گیرد.

قرآن سفره روح انسانهاست که در ماه پربرکت رمضان گسترده شده است. پاک ترین، سالم ترین و مفیدترین سفره، سفره خداست. «اِنَّ هذَا الْقَرْآنَ مَأْدَبَةُ اللّهِ»؛ سفره اى که در شب قدر بر بشریت نازل شده است. و میزبان این سفره حجت خداوند ولى عصر و خلیفه خدا در زمین است.

محدث بزرگوار شیخ عباس قمى فرموده است: از وظایف هر شب ماه رمضان این است که انسان دعاهاى مأثور و اعمال نیکو و صالح را با یاد و نام کسى آغاز کند و پایان بخشد که معتقد است او نائب خداوند (جل جلاله) در میان عباد و بلاد است و براى او آن گونه که شایسته اوست، دعا کند و پس از تمجید خداى متعال و درود بر پیامبر و آل آن بزرگوار صلى الله علیه و آله ، دعاى اللّهمّ کن لولیّک... . را بخواند، و علماء آن را در اعمال شب بیست و سوم رمضان ذکر کرده اند.