بخش پنجم

وظايف يك مدير اسلامي در رابطه با مردم

v   خوشرفتاري با مردم  

v   رعايت عدالت

v   رعايت مساوات

v   رعايت انصاف

v   تواضع و فروتني

v   تشكر و قدر داني از مردم

v   پرهيز از منت گذاشتن برمردم

v   توجه به محرومان و مستضعفان جامعه

v   شفاف سازي امور براي مردم

v   حضور در مجالس عمومي

v   قرار دادن وقت ملاقات عمومي

v   عذرخواهي دربرابر مردم

v   ترجيح دادن  رضايت اكثريت مردم بر رضايت خواص  

1-خوشرفتاري با مردم

وَأَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، وَالْـمَحَبَّةَ لَهُمْ، وَاللُّطْفَ بِهِمْ، وَلاَ تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ، فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ، وَإمّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ،1

‹‹مهرباني با مردم را پوشش دل خويش قرار ده و با همه دوست و مهربان باش . مبادا هرگز چونان حيوان شكاري باشي كه خوردن آنان را غنيمت داني . زيرا مردم دو دسته اند : دسته اي برادر ديني تو و دسته ديگر همانند تو در آفرينش مي باشند .››

2-رعايت عدالت و انصاف

أَنْصِفِ اللهَ وَأَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِكَ، وَمِنْ خَاصَّةِ أَهْلِكَ، وَمَنْ لَكَ فِيهِ هَوىًچـ مِنْ رَعِيَّتِكَ، فَإِنَّكَ إِلاَّ تَفْعَلْ تَظْلِمْ، وَمَنْ ظَلَمَ خَصْمَهُ دُونَ عِبَادِهِ، وَمَنْ خَاصَمَهُ اللهُ أَدْحَضَحُجَّتَهُ، وَكَانَ لله حَرْباً حَتَّى يَنْزعَوَيَتُوبَ. وَلَيْسَ شَيْءٌ أَدْعَى إِلَى تَغْيِيرِ نِعْمَةِ اللهِ وَتَعْجِيلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَةٍ عَلَى ظُلْمٍ، فَإِنَّ اللهَ سَميِعٌ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِينَ، وَهُوَ لِلظَّالِمِينَ بِالْمِرْصَادِ.2

‹‹ با خدا و با مردم و با خويشاوندان نزديك و با افرادي از رعيت خود كه آنان را دوست داري انصاف را رعايت كن كه اگر چنين نكني ستم رواداشتي . و كسي كه به بندگان خدا ستم روا دارد خدا بجاي بندگانش دشمن او خواهد بود . و آن را كه خدا دشمن شود . دليل اورا نپذيرد . كه با خدا سرجنگ دارد تا آن گاه كه باز گردد يا توبه كند . وچيزي چون ستمكاري نعمت خدارا دگرگون نمي كند و كيفر اورا نزديك نمي سازد كه خدا دعاي ستمديدگان را مي شنود و در كمين ستمكاران است . ››

3-رعايت مساوات

وَآسِ بَيْنَهُمْ فِي اللَّحْظَةِ وَالنَّظْرَةِ، وَالاِِْشَارَةِ وَالتَّحِيَّةِ، حَتَّى لاَ يَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِي حَيْفِكَ وَلاَ يَيْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِكَ3

‹‹ودر نگاه و اشاره چشم . درسلام كردن و اشاره كردن با همگان يكسان باش . تا زورمندان در ستم تو طمع نكنند و ناتوانان از عدالت تو مايوس نگردند .››

مآخذ ---------------------------------------------------

1و2و3و – دشتي محمد – ترجمه نهج البلاغه – انتشارات شاكر – به ترتيب صفحات -402-404-396

4-تواضع و فروتني

وَاخْفِضْ لِلرَّعِيَّةِ جَنَاحَكَ، وَابْسِطْ لَهُمْ وَجْهَكَ وَأَلِنْ لَهُمْ جَانِبَكَ،1

پرو بالت را براي رعيت بگستران و با مردم گشاده روي و فروتن باش .››

فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَكَ، وَأَلِنْ لَهُمْ جَانِبَكَ، وَابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ،12‹ با مردم فروتن . نرمخو و مهربان . گشاده رو و خندان باش ››

5-پرهيز از منت گذاشتن برمردم. بزرگ شمردن كارها  و خلاف وعده عمل كردن

 وَإِيَّاكَ وَالْمَنَّ عَلَى رَعِيَّتِكَ بِإِحْسَانِكَ، أَوِ التَّزَيُّدَفِيَما كَانَ مِنْ فِعْلِكَ، أَوْ أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَكَ بِخُلْفِكَ، فَإِنَّ الْمَنَّ يُبْطِلُ الاِِْحْسَانَ، وَالتَّزَيُّدَ يَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ، وَالخُلْفَ يُوجِبُ الْمَقْتَعِنْدَاللهِ وَالنَّاسِ،3

‹ مبادا با خدمتهايي كه انجام دادي بر مردم منت گذاري يا آنچه را انجام داده اي بزرگ بشماري . يا مردم را وعده داده سپس خلف وعده نمايي . منت نهادن پاداش نيكو كاري را ازبين مي برد و كاري را بزرگ شمردن نور حق را خاموش گرداند و خلاف وعده عمل كردن خشم خدا و مردم را بر مي انگيزاند .››

6-توجه به محرومان و مستضعفان جامعه

ثُمَّ اللهَ اللهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِينَ لاَ حِيلَةَ لَهُمْ وَالْمَسَاكِين وَالْـمُحْتَاجِينَ وَأَهْلِ الْبُؤْسَىوَالزَّمْنَى فإِنَّ فِي هذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَمُعْتَرّاًكث، وَاحْفَظْ لله مَا اسْتَحْفَظَك مِنْ حَقِّهِ فِيهِمْ، وَاجعل لهم قسما من بيت مالك و قسماً مِنْ غَلاَّتِصَوَافِي الاسلام ِ فِي كُلِّ بَلَد، فإِنَّ لِلاََْقْصَى مِنْهُمْ مِثْلَ الَّذِي لِلاََْدْنَى، وَكُلٌّ قَدِ اسْتُرْعِيتَ حَقَّهُ4

‹‹ سپس خدارا خدارا در خصوص طبقات پايين جامعه كه هيچ چاره اي ندارند و عبارتند از : زمين گيران . نيازمندان . گرفتاران و دردمندان . همانا در اين طبقه محروم گروهي خويشتن داري كرده و گروهيبه گدايي دست نياز بر مي دارند . پس براي خدا پاسدار حقي باش كه خداوند براي اين طبقه معيين فرموده است . بخشي از بيت المال و بخشي از غله هاي سرزمينهاي غنيمت اسلام را در هر شهري به طبقات پايين اختصاص ده . زيرا براي دورترين مسلمانان همانند نزديكترين آنان سهمي مساوي وجود داردو تو مسئول رعايت آن مي باشي . ››

مآخذ ---------------------------------------------------

1و2و3و4 – دشتي محمد – ترجمه نهج البلاغه – انتشارات شاكر – به ترتيب صفحات 396-362-418-414

7-شفاف سازي امور براي مردم

فَلاَ تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَكَ عَنْ رَعِيَّتِكَ، فَإِنَّ احْتِجَابَ الْوُلاَةِ عَنِ الرَّعِيَّةِ شُعْبَةٌ مِنَ الضِّيقِ، وَقِلَّةُ عِلْمٍ بِالاَُْمُورِ، وَالاِِْحْتِجَابُ مِنْهُمْ يَقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دوُنَهُ فَيَصْغُرُ عِندَهُمْ الْكَبِيرُ، وَيَعْظَمُ الصَّغِيرُ، وَيَقْبُحُ الْحَسَنُ، وَيَحْسُنُ الْقَبِيحُ، وَيُشَابُ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ، وَإِنَّمَا الْوَالِي بَشَرٌ لاَ يَعْرِفُ مَا تَوَارَى عَنْهُ النَّاسُ بِهِ مِنَ الاَُْمُورِ، وَلَيْسَتْ عَلَى الْحَقِّ سِمَاتٌ تُعْرَفُ بِهَا ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْكَذِبِ، وَإِنَّمَا أَنْتَ أَحَدُ رَجُلَيْنَِ: إِمَّا امْرُؤٌ سَخَتْ نَفْسُكَ بِالْبَذْلِفِي الْحَقِّ، فَفِيمَ احْتِجَابُكَ مِنْ وَاجِبِ حَقٍّ تُعْطِيهِ، أَوْ فِعْلٍ كَرِيمٍ تُسْدِيهِ، أَوْ مُبْتَلَىً بِالْمَنعِ، فَمَا أَسْرَعَ كَفَّ النَّاسِ عَنْ مَسْأَلَتِكَ إِذَا أَيِسُواخخ مِنْ بَذْلِكَ! مَعَ أَنَّ أَكْثَرَ حَاجَاتِ النَّاسِ إِلَيْكَ [م عَلَيْكَ، مِنْ شَكَاةِمَظْلِمَةٍ، أَوْ طَلَبِ إِنْصافٍ فِي مُعَامَلَةٍ1

هيچگاه خود را در زمانى طولانى از رعيت پنهان مدار!چرا كه دور بودن‏زمامداران از چشم رعايا خود موجب نوعى محدوديت و بى اطلاعى نسبت‏به‏امور مملكت است،و اين چهره پنهان داشتن زمامداران،آگاهى آنها را ازمسائل نهانى قطع ميكند.در نتيجه،بزرگ در نزد آنان كوچك،و كوچك بزرك،كار نيك زشت،و كار بد نيكو،و حق با باطل آميخته ميشود.چرا كه زمامداربهر حال بشر است،و امورى كه از او پنهان است نميداند.از طرفى حق هميشه‏علامت مشخصى ندارد تا بشود راست را از دروغ تشخيص داد از اين گذشته تواز دو حال خارج نيستى يا مردى هستى كه خود را آماده جانبازى در راه حق‏ساخته‏اى؟بنابر اين نسبت‏بحق واجبى كه بايد بپردازى،يا كار نيكى كه بايدانجام دهى،چرا خود را در اختفا نگهميدارى؟!يا مردى هستى بخيل و تنگ‏نظر،در اين صورت،مردم چون تو را ببينند مايوس ميشوند و از حاجت‏خواستن‏صرفنظر ميكنند!!بعلاوه بيشتر حوائج مراجعان براى تو چندان زحمتى ندارد،از قبيل شكايت از ستمى،يا در خواست انصاف در داد و ستدى.

8- قرار دادن وقت ملاقات عمومي وحضور در مجالس عمومي

وَاجْعلْ لِذَوِي الْحَاجَاتِمِنْكَ قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فِيهِ شَخْصَكَ، وَتَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عَامّاً، فَتَتَواضَعُ فِيهِ لله الَّذِي خَلَقَكَ، وَتُقعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَكَ وَأَعْوَانَكَ مِنْ أَحْرَاسِكَوَشُرَطِكَ حَتَّى يُكَلِّمَكَ مُتَكَلِّمُهُمْ غَيْرَ مُتَعْتِعٍ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ عليه السلام يَقُولُ فِي غَيْرِ مَوْطِنٍ «لَنْ تُقَدَّسَأُمَّةٌ لاَ يُؤْخَذُ