پدید آورنده : محمود مهدی پور ، مبلغان شماره 96
نقش قرآن و اهل بیت علیهم السلام در اتحاد و انسجام اسلامی، نقشی ناشناخته و مبهم نیست. بدون تردید، «اعتصام به حبل الهی» مهم ترین راهکار پیشگیری از اختلاف و تفرقه در جامعه اسلامی و جامعه بشری است. سوره آل عمران که بخش مهمّی از موانع اتحاد اسلامی و راهکارهای آن را برشمرده، در آیه یکصد و سوّم چنین می فرماید:
«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»؛ « و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید. آن گاه که دشمن یکدیگر بودید، پس میان دلهای شما الفت انداخت و در سایه نعمت او با هم برادر شدید. و بر لب گودالی از آتش بودید، پس شما را از آن رهانید. این گونه خدا آیات خود را برای شما بیان می کند، باشد که هدایت یابید.»
تلاوتِ سوره شریف آل عمران نشان می دهد که این سوره، منشور اتحاد و همبستگی ادیان توحیدی و امت بزرگ اسلامی است و پس از «الم»، با شعار معروف توحید «اللّه لا اله اِلاّ هو الحی القیوم» آغاز می شود. و از نقش قرآن در اتحاد جامعه اسلامی و اختلاف زدایی سخن می گوید و در مورد متشابهات قرآن از کسانی به نام «راسخان در علم» یاد می کند، که آنان تفسیر و مصادیق اصیل آیات قرآن را می دانند و خردمندان سخن آنان را می پذیرند.
رجوع به قرآن، راهکار اختلاف زدایی در جامعه اسلامی است. امّا اگر در تفسیر و تأویل کتاب الهی اختلاف پیش آید، راهی جز مراجعه به اهل بیت نبوی صلی الله علیه و آله وجود ندارد؛ همانها که عِدل و شریک و مفسّر آیات الهی هستند.
در همه عالم، قانون اساسی کشورها مرجع حل اختلافاتِ گروهها و جناحهای گوناگون است و اگر در تفسیر قانون اساسی اختلاف پیش آمد، راهکاری برای حل اختلاف پیش بینی کرده اند. قرآن، قانون اساسی و کتاب مواضع مشترک امت اسلامی و مجموعه جهان بینی و ایدئولوژی و آئین نامه مسلمانی است و اگر در تفسیر آن اختلافی پدید آید، اهل بیت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله مصداق دوم «حبل اللّه » و یادگار ماندگار نبوی برای حل مشکلات امت هستند. بشریت بدون توحید راهی به سوی فلاح ندارد و امت اسلامی بدون شناخت و اطاعت از آل محمّد صلی الله علیه و آله دین و دنیای خویش را با خطر مواجه می سازد.
ابو سعید خدری نقل کرده است که پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمود:
«إِنِّی أَوْشَکَ أَنْ أُدْعَی فَأُجِیبَ فإِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ، کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتی، کِتَابَ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّ اللَّطِیفَ الْخَبِیرَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا بمَاذَا تُخَلِّفُونی؛
به راستی نزدیک است که مرا [به سوی دار باقی] بخوانند پس اجابت کنم. حقا من دو شی ء گران در میان شما می گذارم. کتاب خدا و عترتم. کتاب خدا که ریسمانی کشیده بین آسمان و زمین است و خاندانم، که اهل بیتم هستند.
و همانا خدای ریزبین و آگاه، به من خبر داده که این دو از یکدگر جدا نمی شوند، تا در حوض (کوثر) بر من وارد شوند، پس بنگرید که پس از من چه می کنید.»
در برخی روایات تصریح شده که «نحن الحبل» منظور از حبل اللّه مائیم.
امام صادق علیه السلام به عنوان بزرگ ترین مفسّر قرآن و یادگار رسالت، در عصر خویش محور برادری و اتحاد و عامل همبستگی امت اسلامی است. بشریت تنها با شناخت اندیشه و عمل و اخلاق آن بزرگوار می تواند راهی به سوی اتحاد جهانی و برادری جوامع بشری بر روی خویش بگشاید.
اگر بپذیریم توحید، زیربنای فکری اتحاد جامعه بشری است، همه تلاشهای امام صادق علیه السلام در قلمرو توحید نظری و عملی و توحید در ذات و صفات و افعال الهی، اقداماتی زیر بنائی در جهت وحدت و همدلی بشریّت محسوب می شود.
و اگر بپذیریم اعتقاد به عدل الهی، پشتوانه اخلاق و عدالت اجتماعی و عامل اتحاد اسلامی است، همه رهنمودهای امام صادق علیه السلام در زمینه عدل الهی و روشنگری در قلمرو جبر و تفویض، بخشی از کارنامه صادق آل محمّد در زمینه نشر مبانی فکری و روانی اتحاد اسلامی است.
ابو احمد زاهد سمرقندی بدون ذکر واسطه از امام صادق علیه السلام نقل کرده که مردی درباره اساس دین از آن بزرگوار پرسید، حضرت فرمود: «إِنَّ أَسَاسَ الدِّینِ اَلتَّوْحِیدُ وَ الْعَدْلُ؛ اساس دین توحید و عدل است.»
در یک سخن می توان گفت توحید، جهان بینی اتحاد اسلامی برای عموم انسانهاست و عدل مولود عقیده به توحید عملی و پشتوانه ایدئولوژی برادری دینی و عدالت اجتماعی است.
کارنامه اهل بیت علیهم السلام در موضوع اتحاد اسلامی و فراخوان جوامع بشری به همدلی و همفکری و همکاری براساس توحید و عدل کارنامه ای درخشان و بلند و پر حجم است و بررسی رفتار و گفتار امام صادق علیه السلام در زمینه های زیر می تواند، نقش آن امام بزرگوار را در اتحاد مسلمین بیش تر روشن سازد:
1. امام صادق علیه السلام و اصلاح ذات البین؛
2. امام صادق علیه السلام و نشر اخلاق برادری؛
3. امام صادق علیه السلام و حل اختلافات فکری پیروان اهل بیت علیهم السلام
4. امام صادق علیه السلام و ارائه راهکار حل اختلافات حقوقی شیعه؛
5. امام صادق علیه السلام و پاسداری از اصل صداقت و راستی؛
6. امام صادق علیه السلام و تأکید بر اصل همزیستی و مدارا با اهل سنّت و فرق گوناگون اسلامی؛
7. امام صادق علیه السلام و رعایت امانت در رابطه با عموم انسانها؛
8. امام صادق علیه السلام و تأکید بر پاسداری از عهد و میثاق در روابط انسانها، صرف نظر از دین و مذهب و رفتار طرف مقابل؛
9. امام صادق علیه السلام و تأکید بر صله ارحام و حفاظت از پیوندهای خویشاوندی؛
10. امام صادق علیه السلام و عدم طرح مسائل اختلاف انگیز، مثل قضا و قدر و خلق قرآن و... ؛
11. امام صادق علیه السلام و تأکید بر نماز جمعه و جماعت و اعیاد اسلامی؛
12. مبارزات فکری، فرهنگی امام صادق علیه السلام با حامیان تفکّر مادّی مثل ابن ابی العوجاء، ابن طالوت، ابن اعمی و عموم؛
13. مبارزات امام صادق علیه السلام با اندیشه های انحرافی، غلات، اهل رأی و قیاس، صوفیان، و جاعلان حدیث؛
14. مبارزات امام صادق علیه السلام با نظام فاسد سیاسی؛
15. اقدامات فرهنگی امام صادق علیه السلام در برابر اوضاع فاسد اجتماعی؛
16. ساماندهی تشکیل پیروان عترت علیهم السلام در برابر خلافت عباسی؛
17. کنترل انقلابیون تندرو و ناآشنا با شرائط اجتماعی؛
18. گرفتن وجوهات شرعی و حمایت مالی از محرومان جامعه اسلامی؛
19. گسترش فقه ناب اسلامی در برابر فتاوی انحرافی؛
20. امام صادق علیه السلام و نشر فرهنگ قرآن و علوم قرآنی.
امام صادق علیه السلام و برخورد هوشیارانه ایشان با نمایندگان و کارگزاران دولت عباسی زمینه «جهاد فرهنگی» بزرگی را فراهم آورد. هر کدام از محورهای فوق، بخشی از کارنامه امام ششم را نشان می دهد، که چگونه امام صادق علیه السلام همچون دیگر پیشوایان پاک اسلام در جهت «عبادت الهی» و «عدالت اجتماعی» و «تحکیم روابط امت اسلامی» و هدایت جامعه بشری گام برداشتند. برای نمونه یک برنامه وحدت آفرین آن پیشوای پاک یادآوری می شود: مفضّل بن عمر می گوید: «قال ابو عبداللّه علیه السلام «إِذَا رَأَیْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنْ شِیعَتِنَا مُنَازَعَةً فَافْتَدِهَا مِنْ مَالِی؛ هرگاه بین دو نفر از شیعیان ما درگیری [مالی] دیدی، آن را با پرداخت اموال من حل کن.»
صرف وجوهات شرعی در جهت اتحاد و برادری پیروان اهل بیت و حل اختلافات درونی، یکی از برنامه های معروف صادق آل محمّد صلی الله علیه و آله است.
آن بزرگوار در زمینه اخلاق وحدت آفرین رهنمودهایی عمیق ارائه داده و «زیر بنای روانی» و «راهکار مهرورزی» را روشن کرده است. از جمله می فرماید: «ثَلَاثَةٌ تُورِثُ الْمَحَبَّةَ الدِّینُ وَ التَّوَاضُعُ وَ الْبَذْلُ؛ سه چیز است که دوستی و محبت پدید می آورد. دینداری، فروتنی و بخشندگی.
این رهنمود امام امروز هم می تواند منشور اتحاد و برادری تلقّی گردد و مایه مهربانی و مهرورزی در سراسر دنیا و تاریخ بشر باشد.
امام صادق علیه السلام نه زمینه قیام مسلحانه و کنترل نظامی دنیای اسلام را فراهم می دید و نه سازش با حکّام ستمگر و دنیاگرای بلاد اسلامی را مشروع می دانست؛ از این رو «جهاد فرهنگی» و ساختن نیروهای لازم برای گسترش فرهنگ قرآن و عترت علیهم السلام را اولویت بخشید و با ایجاد تشکّلی قوی از هواداران عترت و هدایت افکار عموی در جهت اهداف نبوی صلی الله علیه و آله گام برداشت. و ذخیره ای عظیم برای همه عصرها و نسلها باقی گذاشت.
و سرانجام در 25 شوال 148 ه . به ملکوت الهی پر کشید. سلام بر او روزی که تولد یافت و روزی که بذر توحید و عدالت و اتحاد اسلامی را در قلبها افشاند و روزی که به آستان قدس ربوبی پرواز کرد.