ويژگي هاي دوران نوجواني و جواني

بازدید : 3630
زمان تقریبی مطالعه : 8 دقیقه
تاریخ : 19 آبان 1393
ويژگي هاي دوران نوجواني و جواني


 

ويژگي هاي دوران نوجواني و جواني

از آن جا كه تربيت نوجوانان و جوانان از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، براي آن كه بتوانيم بهتر به اين امر خطير بپردازيم بايد در ابتدا به خصوصيات اين دوران واقف گرديم. بعضي از خصوصيات اين دوران عبارتند از: خصوصيات عاطفي و خصوصيات اجتماعي كه در ادامه به طور تفصيلي به بررسي هر يك مي پردازيم.

خصوصيات عاطفي

كودك با ورود به سن بلوغ و نوجواني، روح و روانش در كنار تغييرات زيستي و هورموني، دچار تلاطم گشته، روحيات و عواطف او ويژگي هاي تازه اي پيدا مي كند كه بعضي از آن ويژگي ها عبارتند از:

1. حساسيت

نوجوان به دليل اين كه در دوران بحران به سر مي برد، از حساسيت خاصي برخوردار است. در برابر هر برخورد ما با او، عكس العمل نشان مي دهد. گاهي در مقابل انتقادها، داد و فرياد مي كند. درها را به هم مي زند و يا اشياء را پرتاب مي كند.

2. سرگرداني

يكي ديگر از ويژگي هاي عاطفي اين دوران اين است كه فرد دچار سرگرداني مي شود چون بين ارزش هاي حاكم در مدرسه، خانواده و اجتماع هماهنگي نمي يابد و مشاهده مي كند كه هر يك از آنان، ارزش هاي متفاوتي ارائه مي دهند، بنابر اين در اين كه كدام ارزش را بپذيرد، دچار سرگرداني مي شود.

3. هيجان هاي دروني

نوجوان گاه نسبت به بزرگسالان، بي اعتماد و بي اعتناست و گاه با اعتماد كه اين نوسانات، از هيجانات دروني او سرچشمه مي گيرد.

4. تنوّع خصلت هاي رفتاري

اعمال نوجوان و جوان داراي پختگي نبوده و در حال تغيير و دگرگوني است و دائماً رنگ عوض مي كند. براي مثال گاهي زرنگ است و گاهي تنبلي مي كند.

5. عدم اطمينان به بزرگترها

او در مطرح نمودن مشكلات عاطفي و رفتاري خود، بنوعي نسبت به بزرگترها، احساس بي اعتمادي مي كند زيرا مي ترسد آنچه را او با آن ها در ميان مي گذارد، با ديگران مطرح كنند و رازش را بر ملا سازند.

6. احساس نگراني در برخورد با واقعيات

او در برخورد با مسائل مي كوشد از رويارويي با واقعيات بگريزد و اين به آن سبب است كه دليل و منطق در او ضعيف است و عقل و برهان، در او تحت الشعاع ديگر خصوصيات (مانند غرور، احساسات و عواطف) وي مي باشد. البته اين ويژگي در پسرها بيشتر به چشم مي خورد.

7. احساس ناكامي و ناتواني

گاهي نوجوان احساس مي كند آنچه را كه از او مي خواهند، نمي تواند انجام دهد.
اين ويژگي در دخترها بيشتر ديده مي شود زيرا آنان زودتر از پسرها به بلوغ عقلي مي رسند.

8. تلاش براي استقلال خود در زمينه هاي عاطفي

كودك در دوران دبستان، هر چه اولياء مدرسه بگويند مي پذيرد و آن ها را انجام مي دهد امّا در دوران راهنمايي و متوسطه از دستورات مدرسه، احساس كدورت و تنفّر مي كند و گاهي عملي خلاف مقررات انجام مي دهد؛ چون مي خواهد ثابت كند كه به استقلال رسيده است.

9. علاقه به دوستي با همسالان

بشر در تمام مراحل زندگي خويش همواره نيازمند دوستي با ديگران است؛ نوجوانان و جوانان نيز در اين سنين، به گروه همسالان، علاقه بيشتري پيدا مي كنند، با آنان روابطي دوستانه و صميمانه برقرار مي سازند و دوست دارند بيشتر اوقاتشان را با آنان بگذرانند. گاه، اين علاقه و دوستي تا مرحله عشق ورزيدن پيش مي رود: آن ها به همسالان خود پناه مي برند، چون مشكلاتي مشابه دارند، با يكديگر انس مي گيرند و بلكه رفتارشان نيز در يكديگر تأثير مي گذارد.
بنابر اين انتخاب دوست در اين دوران، از اهميت زيادي برخوردار است. چه اين كه سعادت و خوشبختي نيز در معاشرت و دوستي با مردم بزرگوار است. پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرموده است: «سعادتمند ترين مردم كسي است كه با مردم بزرگوار معاشرت و دوستي نمايد».[1] لذا لازم است والدين در انتخاب دوست و حدود دوستي فرزندان خود را ياري نمايند.
توصيه اي كه مي توان در اين باره به والدين نمود، اين است كه نبايد احساسات فرد را در اين سنين، نسبت به دوستانش لكه دار كرد. گو اين كه استفاده مثبت از دوستان او در حل مشكلات، كمك بسيار خوبي نيز مي تواند باشد. امام علي ـ عليه السلام ـ از چنين روشي براي نجات كودكي كه مي خواست خودش را از پشت بام پرت كند، استفاده كرد و فرمود: برويد يكي از همسالان و همبازي هاي او را بياوريد تا بسوي او باز آيد و از پرت شدن نجات يابد.

10. عدم كنترل رفتار، هنگام خشم

حساسيت نوجوان و جوان نسبت به مسائل ناخوشايند روح و روانش، باعث خشمگين شدن وي مي شود. خشم او بگونه اي است كه قادر به كنترل آن نمي باشد؛ بنابر اين اطرافيان بايد با آرامش خويش، از خشم او بكاهند تا او بتواند از اين بحران خارج شود و اين دوران را پشت سر گذارد.

11. علاقه به محيط مساعد براي رشد ذهني

نوجوان و جوان به دنبال محيطي مي گردد تا در آن محيط رشد ذهني يابد و خلاقيت خويش را نشان دهد و رفتارش مورد تأييد قرار گيرد.

12. حبّ ذات

تمام موجودات عالم هستي يك ويژگي مشترك، به نام حبّ ذات دارند؛ يعني خودشان را دوست دارند و اگر چيزي قصد آسيب رساندن به ذاتشان را نمايد، از خود عكس العمل نشان مي دهند و دفاع مي كنند. انسان نيز چنين است و از كودكي داري اين صفت است. توجّه به اين نكته در تربيت و ساختن و بازسازي كودكان و نوجوانان و جوانان بسيار مهم است؛ بنابراين، كتك زدن براي تربيت به هيچ وجه مؤثّر نيست و نيز لعن و نفرين به آنان، سودي نخواهد بخشيد. چون مخالف «حب ذات» است.
خلاصه كلام اين كه اگر بخواهيم از ابزاري استفاده كنيم كه در متربي مؤثّر باشد، بايد در «حبّ ذات» او تأثير بخشد. مثلاً تشويق و عاطفه با حبّ ذات همگون است ولي تنبيه و خشونت با حبّ ذات، ناهمگون. البته آنچه نبايد از نظر دور داشت اين است كه حبّ ذات در بعد مادّي و معنوي براي افرادي كه نارسايي روحي دارند، اثر منفي خواهد داشت. مانند ساديسم كه فرد، حبّ به ذات خود دارد امّا به دليل همان حبّ ذات، ديگران را آزار مي دهد، هر چند در اين صورت هم برخورد با آنان نبايد مخالف با حبّ به ذات باشد.

خصوصيات اجتماعي

ويژگي هاي اجتماعي نيز مانند خصوصيات عاطفي در نوجوان و جوان رشد كرده و مراحل تازه اي را ايجاد مي نمايد كه بعضي از آن ها عبارتند از:

1. مرحله الگو پذيري و تقليد

غريزه تقليد، يك غريزه نيرومند است كه از آغاز دوره كودكي شروع مي شود و در سنين پنج تا شش سالگي به اوج خود مي رسد. كودك در اين سن علاوه بر تقليد خوردن، لباس پوشيدن و .... حالات رواني را نيز تقليد مي كند. براي مثال ترسو بودن يا شجاعت مادر (يا هر كسي كه مورد تقليد اوست) در او اثر مي گذارد. به پدران و مادران بايد سفارش كرد كه در برابر كودكان مواظب اعمال و حركات خود باشند. يك آينه، تا هنگامي كه كسي در مقابلش ايستاده است، تصوير را نشان مي دهد؛ امّا ذهن انسان قويتر از آينه است و با از بين رفتن فرد، باز هم تصوير او باقي است.
مربيان و والدين در اين امر تأثير بسزائي دارند. چرا كه اين غريزه در دوران نوجواني نيز به فعاليت خود ادامه مي دهد و نوجوان علاوه بر مربيان و والدين خود، به حدّ زيادي به تقليد از همسالان خويش متمايل مي شود.
مرحله تقليد در نوجوان از سن دوازده سالگي آغاز مي شود. او از همكلاس هاي ويژه (از نظر درسي و اخلاقي مانند شلوغ كردن يا منظم بودن) تقليد مي كند. اين ويژگي بيشتر در پسران به چشم مي خورد.
آنچه كه در اين مرحله بايد به آن توجّه نمود، انواع تقليد است كه گاهي كوركورانه است و گاهي آگاهانه. در تقليد كوركورانه، مقلّد از هر عمل مضرّ يا غير مضرّ بطور ناآگاهانه پيروي مي كند؛ امّا در تقليد آگاهانه شخص مقلّد، نكات مثبت اعمال مقلّد را انتخاب نموده و از آن پيروي مي كند و اعمال ناشايست را تشخيص داده، كنار گذارده و تقليد نمي كند.
از اين رو والدين (و مربيان) بايد نوجوانان و جوانان را آگاه سازند كه در مسائل زندگي كوركورانه تقليد ننمايند؛ زيرا چنين تقليدي باعث نابودي مي شود.[2]

2. افتخار به شخصيت

تشخّص طلبي يكي از تمايلات غريزي بشر است و در نسل جوان بسيار قوي و نيرومند است. نوجوان به نوع لباس، نوع آرايش مو و نوع واكنشهايش در برخورد ها افتخار مي كند و به اصطلاح در جمع همسالان خود «قيافه» مي گيرد. او به ابراز شخصيت و خود نمايي مي پردازد؛ او مي خواهد بفهماند كه من هم بزرگ شده ام. در اين راستا، والدين با برخورد مناسب و هدايت او در انتخاب لباس هاي مناسب و نوع برخوردهايش ضمن احترام به شخصيت وي، مي توانند او را در مسير صحيح هدايت كنند.

3. ميل به آزادي

يكي از تمايلات و خصيصه هايي كه در اين دوران شدّت مي يابد، ميل به آزادي بي حدّ و حصر و بي قيد و شرط است. مقررات اجتماعي را سد راه ارضاء تمايلات خويش به حساب مي آورد. از آن جا كه آزادي هاي بي قيد و شرط موجب انحراف و بروز مشكلات خواهد شد، بايد با روش هاي صحيح و با صحبت هاي دوستانه كنترل شود.

4. مرحله اطاعت

اين مرحله از اوّل راهنمايي آغاز مي شود. اين صفت در اين سنين بيشتر در ميان دختران به چشم مي خورد. آنان بگونه اي مطيع مي شوند كه ديگران تصوّر مي كنند خجالتي هستند. البتّه در اين مواقع بايد مراقب بودكه اين اطاعت در غياب ما چگونه است.

پي نوشتها :

[1] . اَسعَدُ الناسِ مَن خالَطَ كِرامَ الناسِ؛ بحارالانوار، ج15، ص 51.
[2]. البته تقليد در مسائل فرعي ديني هم وجود دارد و لزومي ندارد كه چنين تقليدي آگاهانه باشد زيرا در صورت آگاهي ديگر نمي توان تقليد كرد. به چنين تقليدي، تقليد كور كورانه نيز اطلاق نمي شود زيرا در ابتدا با استفاده از عقل و با مشورت با افراد آگاه و خبره، مجتهد داراي شرايط انتخاب مي شود.

مجيد اسماعيلي - با اندكي تلخيص از كتاب والدين و تربيت نسل جوان، ص 13 - 21

منبع : پایگاه فرهنگی سرباز

دیدگاه های کاربران

هیچ دیدگاهی برای این مطلب وارد نشده است!

ارسال دیدگاه