در مهرماه 1343 قانونی از مجلس شورای ملی گذشت که بر اساس آن به نظامیان امریکایی مامور در ایران و وابستگانشان مصونیت سیاسی اعطا می شد و کلیه مستشاران امریکایی در ارتش، از حیطه قانون ایران برکنار می شدند. به طوری که اگر آنان مرتکب جرم و جنایتی در ایران می گردیدند. در دادگاه های ایران جواب گو نبودند(137) وزارت دفاع امریکا مدت ها بود که ایران را برای بستن چنین قرار دادی تحت فشار گذاشته بود.
امام خمینی که از حضور مستشاران نظامی و امنیتی امریکایی در ایران آگاهی داشت و از تصویب کاپیتولاسیون(138) نیز اطلاع یافته بود تصمیم گرفت تا این توطئه بزرگ و ننگین را افشا کند. از این رو در حالی که رژیم می کوشید تا با برگزاری تبلیغاتی پر زرق و برق جشن چهارم آبان 1343 ه. ش - مصادف با چهل و پنجمین سالروز تولد شاه - این مساله را به دست فراموشی سپارد، امام خمینی (رحمه الله علیه) سخنرانی خود را در همان روز ایراد و در همه جا منتشر نمود.
امام در 4 آبان 1343 ه. ش در ساعت 30/8 صبح در حالی که ناراحت و برافروخته به نظر می رسید، سخنرانی تاریخی خود را در جمع هزاران نفر از مردم ایراد نمود. ایشان سخنان خود را پس از نام خدایا آیه استرجاع انا لله و انا اله راجعون شروع کرد اظهار داشت:
رژیم ایران، استقلال کشور را فرو ریخت و در عمل دست نشاندگی خود را به امریکا اعلام داشت، چنین روزی عزای ملت ایران است و جا دارد مردم بر سر در منازل و مغازه های خود پرچم سیاه بیاویزند.
وی دولت و مجلسیان ایران را نوکران امریکا نامید و قدرت های شرق و غرب را به شدت محکوم کرد.اگر کسی سگ امریکایی را با اتومبیل زیر بگیرد باز خواستش می کنند، حتی اگر شاه ایران باشد. اما چنان چه یک آشپز امریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، بزرگ ترین مقام را زیر بگیرد کسی حق اعتراض ندارد(139).
در متن همین سخنرانی جمله مشهور امریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از امریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر، همه از هم پلیدتر، لکن امروز سروکار ما با امریکاست ادا شد.
به دنبال این سخنرانی، امام خمینی اعلامیه ای نیز منتشر کرد و تصویب لایحه کاپیتولاسیون را افشا و محکوم نمود و آن را سند بردگی ملت ایران و اقرار رژیم به مستعمره بودن ایران و ننگین ترین و موهن ترین تصویب نامه غلط دولت های بی حیثیت نامید و نسبت به سوء استفاده های ناشی از آن هشدار داد(140).
نه روز پس از این سخنرانی، در نیمه شب 13 آبان، صدها کماندو منزل امام را در قم محاصره، ایشان را دستگیر و شبانه به تهران منتقل نمودند و با یک هواپیمای باری و به همراه دو مامور امنیتی به ترکیه تبعید کردند. روز بعد رادیو و مطبوعات کشور خبر دستگیری و تبعید امام را چنین گزارش کردند:
طبق اطلاع موثق و شواهد و دلایل کافی، چون رویه آقای خمینی و تحریکات مشارالیه بر علیه منافع ملت و امنیت و استقلال و تمامیت ارضی کشور تشخیص داده شد، لذا در تاریخ 13 آبان ماه 1343 از ایران تبعید گردید(141).
مدتی بعد حاج آقا مصطفی نیز به همان تبعیدگاه فرستاده شد. امام و فرزندش پس از گذشته یازده ماه، به دلیل اعتراض مجامع روحانی ایران و عراق، به عراق تبعید گردید. امام خمینی (رحمه الله علیه) به مدت 13 سال و تا 50 ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در آن کشور به سربرد.
اندکی پس از اعطای مصونیت به امریکایی ها، این کشور مبلغ 200 میلیون دلار وام برای خرید تسلیحات از امریکا در اختیار رژیم شاه گذارد. محافل سیاسی ایران این وام را پاداش امریکا به شاه در قبال تصویب کاپیتولاسیون به شمار آوردند.