پرسش و پاسخ مذهبی پیرامون شخصیت والای حضرت فاطمه سلام الله علیها با حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی کارشناس تاریخ اسلام و تشیع 

*چرا روز ولادت حضرت فاطمه (س) را به عنوان روز مادر و زن نام گذاری کردند؟

پیشنهاد نام گذاری روز ولادت حضرت فاطمه (س) به عنوان روز زن و بزرگداشت مادر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای الگوگیری و بزرگداشت مقام شامخ این بانوی بزرگوار ارایه شد و خوشبختانه با گذشت بیش از ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ضمن اینکه این روز برکات و ثمرات بسیار زیادی برای جامعه ما داشته، این نام گذاری بسیار به جا و مناسب بوده است. دلیل نام گذاری این است که همیشه انسان ها در طول زندگی خود به دنبال الگو و اسوه ای هستند که از سبک و سلوک زندگی آنها تبعیت و تمام رفتارها و سبک زندگی خود را با آن الگو ها تطبیق دهند؛ بر همین اساس نیاز است که در هر جامعه ای الگوها و شخصیت های نمونه ای باشند که هم مردم در ابعاد مختلف زندگی خود و اجتماع و هم در چگونگی برخورد و رفتار با حکومت و نظام از الگوهای رفتاری آنها درس بگیرند.

لذا نام گذاری ولادت این بانوی بزرگوار پیام آور این است که اگر شما بانوان گرامی می خواهید به سعادت اخروی و دنیوی دست یابید باید از شخصیت بزرگی همچون حضرت فاطمه (س) پیروی و الگوبرداری کنید، چون این بانوی بزرگوار به دلیل این که در یک خانواده شاخص متولد شدند اولا از یک زندگی سالم و پاکیزه برخوردار بودند، ثانیا ایشان پدری مانند پیامبر اکرم (ص)، مادری همانند حضرت خدیجه کبری (س) و همسری به نام امیرالمومنین (ع) داشتند که همه اینها از انسان های کامل و برتر و نمونه آن دوران بودند.

بنابراین وجود این خانواده ارزشمند و محترم، نقش بسیار مهمی در شکل گیری شخصیت ایشان داشتند. لذا زندگی پاکیزه و سالم حضرت، می تواند یک الگوی مهم برای بانوان سرزمین ما در تربیت صحیح فرزندان و تشکیل یک خانواده پاکیزه، سالم و سایر رفتارها و کردارهای افراد جامعه داشته باشد، مثلا بانوان ما از تهمت زدن، غیبت کردن، گناه کردن، تفرج و دروغ گفتن و بد حجابی و بی عفتی دوری کنند. با توجه به اینکه رفتار والدین تاثیر زیادی در شکل گیری شخصیت فرزندان خود دارد لذا پدر و مادرهای جامعه ما می توانند با الگوگیری از رفتارها و گفتارهای پیامبر اکرم (ص) و حضرت خدیجه کبری که دختری مانند حضرت فاطمه (س) را تربیت و تحویل جامعه دادند و خود حضرت نیز فرزندانی همانند امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، حضرت زینب (س) و ام کلثوم را به عنوان انسان های نمونه بزرگ کردند در تربیت فرزندان خود الگوبرداری کنند؛ بنابراین علت نام گذاری ولادت این بانوی بزرگوار به عنوان گرامیداشت روز زن و مقام مادر به دلیل الگوبرداری زنان جامعه اسلامی و حتی غیر اسلامی از این بانوی بزرگوار است.

*چرا با وجود اینکه بیش از چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد ما هنوز نتوانستیم الگوهای دینی و امثال حضرت فاطمه (س) را به جامعه خود معرفی کنیم؟

متاسفانه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل مشکلات فراوانی از قبیل مسایل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی تحریم های غرب، خانواده ها و جامعه ما نتوانستند به طور کامل از الگوهای دینی و نمونه استفاده و پیروی کنند. هرچند نمی توان فقط تحریم ها را عاملی در عدم پیروی از این الگوها دانست. ولی به ویژه خانواده ها به دلیل مشکلات اقتصادی و دو شغله بودن بعضی از پدرها و شاغل بودن مادرها به دلیل کمک به معیشت خانواده هم در کوتاهی و کم کاری خانواده ها در تربیت صحیح و دینی فرزندان تاثیر گذار بودند. همچنین گسترش فضای مجازی و آسیب های اجتماعی حاصل از آن نیز بی تاثیرگذار نبوده است. یکی دیگر از عوامل مهم در عدم معرفی و شناسایی الگوهای دینی در جامعه کوتاهی مراکز فرهنگی است.

فیلم سازان ما می توانند به جای ساختن فیلم ها و سریال های تلویزیونی که به راحتی روابط محرم با نامحرم را عادی جلوه می دهند و بدآموزی های زیادی هم برای خانواده ها به دنبال دارد، فیلم هایی از شخصیت های دینی ما مانند حضرت فاطمه (س) و سایر ائمه معصومین (ع) بسازند که سرشار از الگوهای خوب رفتاری، خانوادگی و اجتماعی می باشند. مانند فیلم «محمد رسول الله» که تاثیرات بسیار خوبی در سطح جامعه داشت. این در حالی است که ما بیشتر به کتاب، سخنرانی و منبر در این زمینه بسنده کردیم که البته تاثیرات خود را دارند. همچنین گنجاندن شخصیت و زندگی حضرت فطمه (س)به عنوان یک الگو در متون درسی و دانشگاهی نیز در معرفی الگوهای دینی بسیار اثرگذار است. با توجه به اینکه این بانوی بزرگوار در همه زمینه های رفتار مانند عبادت، نجابت، حجاب، پاکی، امانت داری و همسرداری نمونه بودند لذا نه تنها برای بانوان ما بلکه برای مردهای جامعه ما نیز بهترین الگو محسوب می شوند. متاسفانه ما نتوانستیم آن گونه که شایسته بود شخصیت این بانوی بزرگوار را به جامعه خود و جوامع دیگر شناسایی و معرفی کنیم.

*در خصوص تفسیر سوره کوثر برای تبیین مقام و منزلت حضرت فاطمه (س) توضیح دهید؟

کوثر یکی از سوره های قرآن کریم است که مقام و منزلت حضرت فاطمه (س) را نشان می دهد. پیامبر اکرم (ص) از حضرت خدیجه کبری دارای فرزندی نشدند و با توجه به اینکه در فرهنگ عرب، خانواده های بدون فرزند پسر را «ابتر یا نسل قطع شده» می نامیدند لذا دشمنان پیامبر اکرم (ص) هم نسبت ابتر به ایشان می دانند و می گفتند فردی که ادعای پیامبری می کند فرزند ندارد و بعد از فوت اش هم نامی از دین و آیین وی (اسلام) در بین مردم به جا نخواهد ماند، چون در زندگی قبیله ای بقای شخصیت فرد یا قبیله ای به داشتن فرزندان طرف بستگی داشت. اتهامات دشمنان در سطح جامعه مبنی بر ابتر بودن، پیامبر اکرم (ص) تاثیرات روحی و روانی زیادی بر ایشان گذاشته بود لذا با نزول سوره کوثر که خداوند فرمود: «اى پیامبر، ما به تو خیر و برکت فراوان (فاطمه) عطا کردیم. اکنون در برابر این نعمت بزرگ، براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى کن. مسلّما دشمن تو که مى ‏گوید صاحب فرزندى نخواهى شد و بدون خواهى ماند»، خود او ابتر است، نگرانی پیامبر اکرم (ص) تا حدودی برطرف شد کما اینکه همین طور هم شد و افرادی مانند ابولهب عموی پیامبر اکرم (ص) و عاص بن وائل که اتهامات زیادی در این زمینه به ایشان وارد کرده بودند، ابتر و نسل شان قطع شد.

بر همین اساس است که گفته می شود، سوره کوثر در شان و مقام حضرت زهرا (س) نازل شده است نه به معنای اینکه کوثر، زهرای اطهر (س) است بلکه کوثر به معنای فرزندان و نسل ایشان می باشد به طوری که امامت از طریق امام حسن (ع) و امام حسین (ع) ادامه پیدا کرده و امروز هم میلیون ها نفر سادات در سطح جهان داریم که جامعه بشریت توقع پیروی آنها از آیین و مکتب اسلام ناب و مکتب اهل بیت (ع) را دارند.

*ارتباط کوثر قرآن کریم با کوثر بهشت چیست؟

طبق روایات، حوض کوثر نهری در بهشت است که بهشتیان خود را در آن پاک و تطهیر می کنند و از آب آن سیراب می شوند، از رسول خدا (ص) نقل شده که حوض کوثر، نهرى است داراى خیر کثیر در بهشت که از حوضى مى‌ریزد و اطراف آن به عدد ستارگان آسمان، ظروفى چیده شده است. امت من پس از ورود به بهشت بر آن وارد مى‌شوند. در پیش من حوضى است به وسعت مدینه تا یمن یا وسعت مدینه تا عمان. کناره‌هاى آن از طلا است و شراب (نوشیدنی) آن از برف و شیر، سفیدتر و از عسل شیرین‌تر و از مِشک خوشبوتر است و بر سنگ‌هاى بزرگ لؤلؤ و مرجان جارى مى‌شود. هرکس از آن بنوشد، هرگز تشنگى بر او عارض نشود. شایان ذکر است که دوازده امام معصوم (علیهم السلام)، همگى در روز قیامت، ساقى حوض کوثرند.قطعا این نهر نصیب کسانی می شود که در این دنیا از سیره و سبک زندگی این بانوی بزرگوار پیروی کرده باشند و اهل تقوا، نجابت و پاکیزگی باشد.

*آیات و سوره های نازل شده در خصوص حضرت فاطمه (س) چیست؟

آیات و روایات فراوانی در مورد اهل بیت (ع) در قرآن کریم آمده است. این آیاتی که در مورد حضرت فاطمه (س) نازل شده به دلیل عصمت آن بانوی بزرگوار است، یعنی حضرت فاطمه (س) «معصومه» هستند و به هیچ وجه آلوده به گناه نشده و نمی شوند و در بین زنان جهان مقام عصمت فقط شامل ایشان است. سایر بانوان بهشتی حتی مادر گرامی شان حضرت خدیجه کبری (س) هم عصمت نداشتند. اوج مقام عصمت این است که به فکر گناه هم نمی افتند. به قدری روح شان کامل و رشد یافته و از نظر علم و دانش به مقام بالایی رسیدند که گناهی در ذهن شان خطور نمی کند و از بسیاری از علوم معنوی هم برخوردار هستند.

آیه شریفه تطهیر در سوره احزاب، این آیه بیان می کند که اراده خداوند بر این امر تعلق گرفته است که اهل بیت پیامبر اکرم (ص) از هر پلیدی پاک باشند و «یطهّرکم» در پی «لیذهب انکم الرجس» تاکیدی بر طهارت و پاکیزگی به دنبال دور شدن از پلیدی ها است. همچنین آیه مودت که بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی» نقل می شود وقتى که آیه ۲۳ نازل شد. گفتند: یا رسول اللّه اقربا و خویشاوندان شما چه کسانى هستند که مودت و دوستى آن‌ها بر ما واجب گردیده است. فرمود: «على و فاطمه و حسن و حسین».

همچنین آیه دیگر سوره مباهله است که شامل حضرت فاطمه (س) می شود. ایشان مصداق آیه مودت هستند، آیه مودت بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است. وقتی آیه ۲۳ نازل شد، گفتند یا رسول الله اقربا و خویشاوندان شما چه کسانی هستند که مودت و دوستی آنها بر ما واجب گردیده است، فرمودند: «علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) » می باشند. سوره کوثر هم از جمله سوره هایی است که در شان مقام و منزلت حضرت فاطمه (س) نازل شده است، پیامبر اکرم (ص) در مسجدالحرام مشغول نماز بودند تا اینکه عاص بن وائل وارد مسجد می‌شود و می‌بیند عده‌ای با حضرت مشغول گفت‌وگو هستند، وقتی با این صحنه مواجه شد گفت با این ابتر (بدون فرزند) صحبتی نکنید در این هنگام حضرت به شدت ناراحت شدند، اما ناراحتی خود را ابراز نکردند تا اینکه سوره کوثر نازل شد که به معنای نزول خیر کثیر است. خداوند به احترام ناراحتی پیامبر (ص) از سخنان گستاخانه او، نسلش را از بین برد.

ابن عباس می‌گوید: حسن و حسین(ع) بیمار شدند، پیامبر(ص) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علیع) فرمودند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‌کردی. علی(ع)، فاطمه (س) و فضه (خادمه ایشان) نذر کردند که اگر آن‌ها شفا یابند، سه روز روزه بگیرند.چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند. علی(ع) سه من جو قرض نمود و فاطمه (س) یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: «السلام علیکم أهل بیت محمد(ص)» سلام بر شما ای خاندان محمد! مستمندی از مستمندان مسلمانان هستم، غذایی به من بدهید، آن‌ها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند. روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذایی را آماده کرده بودند یتیمی بر در خانه آمد، آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند. (باز با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند) در سومین روز اسیری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد، باز سهم غذای خود را به او دادند. هنگامی که صبح شد، علی(علیه السلام) دست حسن و حسین (علیهما السلام) را گرفته بود، خدمت پیامبر آمدند، وقتی پیامبر آن‌ها را مشاهده کرده، دید از شدت گرسنگی می‌لرزند. فرمود: این حالی را که در شما می‌بینم برای من بسیار گران است، سپس برخاست و با آن‌ها حرکت کرد. هنگامی که وارد خانه فاطمه (علیها السلام) شد، دید در محراب عبادت ایستاده در حالی که از شدت گرسنگی چشم‌هایش به گودی نشسته، پیامبر (ص) ناراحت شد، در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت: ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید، سپس سوره «هل أتی» را بر او خواندند.

*کدام سوره به اعجاز ولادت حضرت فاطمه (س) دلالت دارد؟

حضرت فاطمه (س) در سال پنجم بعثت به دنیا آمدند. پنج سال از ظهور اسلام گذشته بود، تعداد مسلمانان انگشت شمار بودند، از زنان، حضرت خدیجه کبری و از مردان حضرت علی (ع) به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورده بودند، تولد این بانوی بزرگوار فرح و شادی زیادی برای رسول خداوند و مسلمانان دیگر ایجاد کرده بود. در خصوص مقامات و اوصاف این بانوی بزرگوار مطالب زیادی در تاریخ نقل شده است. پدر بزرگوارشان اسم ایشان را «فاطمه» نام نهادند. پیامبر اکرم (ص) خطاب به حضرت على (ع) فرمودند: آیا می دانى چرا دخترم را فاطمه نامیدم؟ فرمودند: اى رسول خدا، به چه دلیل؟ فرمودند: براى اینکه او و شیعه او از آتش نگاه داشته شده‏ اند. چون دخترم هرگز به آتش جهنم و عذاب الهی نزدیک نمی شود. همچنین القابی مانند بتول، مبارکه، محدثه، مرضیه، طاهره، صدیقه، حوریه، عفیفه و سیده نیز بر این بانوی بزرگوار نام نهادند.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی حج به نقل از شبستان،