گفتگو با حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی 

(کارشناس تاریخ اسلام و تشیع)

حجت الاسلام جعفری فراهانی گفت: امام صادق (ع) یک دانشگاه فراگیر اسلامی را ایجاد کرده بودند که در این دانشگاه افراد مختلف با هر اعتقاد و طرز فکری و از هر مذهب و ملیتی حاضر می شدند.

حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی (کارشناس تاریخ اسلام و تشیع) در رابطه با سیره و منش علمی امام صادق علیه السلام گفت: ایام شهادت ائمه علیهم السلام فرصتی است که شیعیان بازنگری و نگاه مجددی نسبت به سیره و تاریخ آن بزرگواران (ع) داشته باشند. چرا که معارف آنها به قدری وسیع و گسترده است که شاید بتوان گفت تا قبل از ظهور حضرت حجت (عج) همچنان انسان ها به واقعیت و کُنه معارف آنها دست پیدا نمی کنند و شاید به بخشی اندکی از آن دست یابند.

 وی افزود: امام صادق علیه السلام به دلیل دوران خاص امامتشان با سایر ائمه (ع) تفاوت هایی دارند طول 250 سال امامت ائمه (ع) از زمان رحلت پیامبر (ص) تا عصر غیبت امام زمان (عج) یک ساختار خاص و ارتباط عجیبی با هم دارد که برخی آن را به یک درخت پربار تشبیه می کنند که شاخه های متعدد و مختلف دارد که باید همه آنها را با هم دید.

ایشان در توضیح این مطلب اظهار کرد: اینطور نیست که اگر بخواهیم زمان امیرالمومنین امام علی علیه السلام را بررسی کنیم تمام مباحث مربوط به عملکرد امامت در این دوره محدود و مجسم شده باشد بلکه بخشی از زوایای عملکرد حضرت، به عنوان امام معصوم به زمان امام حسن مجتبی و نیز امام حسین علیهما السلام مربوط می شود.

 حجت الاسلام جعفری فراهانی بیان کرد: دوران امامت حضرت صادق علیه السلام از جهات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با مسائل خاصی همراه بوده است. مهمترین مباحث، مسایل مربوط به فرهنگ و سیاست و موضوعات اجتماعی بود که امام با دوران انحطاط بنی امیه و پا گرفتن قیام های متعدد علوی و عباسی مواجه شدند.

 این کارشناس در ادامه ابراز کرد: بحث دیگر درگیری خلفا با این قیام ها است که باعث ایجاد فرصتی می شود برای  امام صادق (ع) که البته بخشی از این آمادگی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در زمان امام باقر علیه السلام ایجاد شده بود.

 وی تصریح کرد: به هر حال امام (ع) از این فرصت استفاده می کنند و افراد مختلفی از جامعه مدینه، عراق، شام و حتی ایران  و افریقا و... هنگام حضور در مدینه از کرسی های درس ایشان اطلاع پیدا کرده و در آن حاضر می شدند و آوازه کرسی های درس امام (ع) و دانش  فراوان حضرت (ع) به آنها می رسید و از این طریق در مباحث مختلف از جمله تفسیر، اعتقادات، توحید معاد نبوت دانش های علمی طبی و کیمیایی ایشان حاضر شده و بهره می بردند.

 حجت الاسلام جعفری فراهانی تاکید کرد: طبق اسناد و مدارک تاریخی بیش از چهار هزار نفر به عنوان شاگرد در ادوار مختلف در محضر امام (ع) حاضر شده و از این طریق دانشمندان و محدثان بزرگی تربیت شدند که در تاریخ معروف و مشهور هستند.

 کارشناس تاریخ اسلام و تشییع  افزود: در بعد سیاسی نیز قیام های متعددی در این زمان رخ می دهد از جمله قیام زید که مورد تایید امام (ع) بود و نیز قیام هایی که از سوی عباسیان  برپا می شد.

 وی در رابطه با منش و سیره علمی حضرت صادق علیه السلام در برخورد با آراء و نظرات گوناگون و حتی مخالف مذهب تشییع تصریح کرد: امام (ع) به شکل خاص و با محدودیت افراد را برای تعلیم و تعلم نمی پذیرفتند و یک نوع آزادی فراگیر در کرسی درس ایشان برای حضور صاحبان ملل و مذاهب مختلف وجود داشته است.

 حجت الاسلام جعفری فراهانی یادآور شد: امام صادق (ع) با توجه با علم لدنی  و عمق نگاه به معارف و احاطه به معارف الهی و قرآن و سیره پیامبر(ص) با یک نگاه باز و وسیع افراد را می پذیرفتند و برای حضور در کرسی های درس و بحث علمی مانع هیچکس نمی شدند؛ ایشان حتی منکران خدا از مذاهب دیگر و حتی به افرادی که درباره خدا و توحید و معاد و ... شک و شبهه وارد می کردند اجازه حضور در کرسی تدریس خود را می دادند و بسیار پیش می آمد که حتی در پاسخ به آنها به مباحث فلسفی احتجاج می کردند و اینگونه نبود که صرفا به قرآن استناد شود بلکه فلسفه، کلام، مباحث عقلی و حکمت و... نیز در احتجاج های امام (ع) و پاسخ به سوالات مختلف اشکال کنندگان مورد استفاده قرار می گرفت.

 ایشان خاطرنشان کرد: امام (ع) حتی برخی موارد را از راه علوم طبیعی پاسخ می دادند به عنوان مثال علم پزشکی که در یک روایت مفصلی (که در قالب کتاب توحید مفضل چاپ شده) فردی به نام مفضل نزد امام (ع) آمده و سوالاتی درباره خلقت انسان و .. شبهاتی از این دست مطرح می کنند. و حضرت (ع) تمام مباحث مربوط به آفرینش انسان از خلق جسمانی و دمیده شدن روح و ...  را برای او توضیح می دهند.

 وی افزود: علم کیمیا و شیوه آفرینش های متعدد از قبیل طلا، نفت و گاز و... نیز از جمله مواردی است که می توان در کلاس های درس امام صادق(ع) به آنها برخورد کرد. که امام (ع) در پاسخ به سوال کنندگان به آنها اشاره می کنند و این حد از علم و دانش حضرت (ع)، مخاطب را در مواجهه با ایشان به تسلیم می کشاند. به عبارت دیگر امام (ع) یک دانشگاه فراگیر اسلامی را ایجاد کرده بودند که در این دانشگاه افراد مختلف با هر اعتقاد و نوع فکری و از هر مذهب و ملیتی حاضر می شدند.

 حجت الاسلام جعفری فراهانی در رابطه با این که آیا امروز نیز می توان این شیوه امام صادق علیه السلام را پیاده سازی کرد؟، گفت: بله امکان پیاده سازی نوع رفتار و برخورد علمی ایشان امروز هم برای ما مقدور است اما افراد باید دارای ویژگی هایی را دارا بوده و نسبت به برخی مسایل پایبند باشند. مسئله اول آزادی انسان است، اینکه خداوند انسان را آزاد آفریده است به این معنا که انسان باید فقط عبد و بنده خدا باشد. اگر کسی بندگی خدا را پذیرفت در مقابل هیچ فرد دیگری تسلیم نمی شود، با اعتقاد به اصل عبودیت الهی باید همواره به دنبال حق و حقیقت بود.

 وی ادامه داد: با این دیدگاه دیگر جایی برای پرده پوشی، زهد بیجا، ریا، کرنش بی جهت و ... وجود نخواهد نداشت. بلکه انسان ها هر آنچه از روی عقل و منطق صحیح و مستحکم عنوان می شود برایشان قابل پذیرش است.

 کارشناس تاریخ اسلام و تشییع در پایان خاطرنشان کرد: مشکل امروز ما این است که خواسته ها و هواهای نفس را خدای خود قرار داده ایم، همچنان که قرآن می فرماید: «آیا ندیدی انسان هایی را که هوای نفس خود را خدای خود قرار داده اند».

امام صادق علیه السلام و سایر ائمه (ع) تلاش کردند تا این اصل آزادی و حریت انسان و بزرگ منشی را به او بیاموزند. به طوری که انسان ها فقط در برابر خداوند بزرگ کرنش کنند و بنده انسان های دیگر و هوای نفس خود نباشند.