فاطمه (س) الگوی حیات زیبا نویسنده :محمد جواد مروجی طبسی
موقعيت جغرافيايى
اين خانه در طرف شرق مسجد پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم، هم رديف ديگر حجره هاى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم و در وسط آن ها قرار داشت. به گفته نويسنده ى مدينه شناسى: «با توجّه به ديگر گفته هاى ثبت شده، مسلّم است كه خانه ى فاطمه عليهاالسلام بين مربع قبر و ستون تهجد بوده است.» [ مدينه شناسى، ص 73. ] مردى به عبداللَّه بن عمر گفت: «درباره ى على بن ابى طالب عليه السلام برايم سخن بگو.
عبداللَّه گفت: اگر مى خواهى بدانى كه مقام و منزلت على عليه السلام نزد رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم چه اندازه بود، پس نظر كن به خانه اش نسبت به خانه هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و اله و سلم، سپس با دست خود به خانه ى على و فاطمه عليهاالسلام اشاره كرد و گفت: اين خانه اوست كه در وسط خانه هاى پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم قرار گرفته است. [ سفينة البحار، ج 1، ص 115. ]
مساحت خانه ى فاطمه
بتنونى در الرحلة الحجازية مى نويسد: «طول خانه ى فاطمه عليهاالسلام از طرف جنوب 5 /14، از طرف شمال 14 متر و از طرف شرق و غرب 5/ 7 متر مى باشد.» [ الرحلة الحجازية، ص 327. ]
اهدايى خدا و رسول
پيامبر بزرگوار صلى اللَّه عليه و آله و سلم از همان ابتداى ورود به مدينه در فكر احداث چنين حجره اى براى حضرت فاطمه عليهاالسلام بود. بدين جهت زمانى كه حجره هايى را در طرف شرق مسجد براى همسران خود احداث كرد، براى فاطمه عليهاالسلام اين حجره را ساخت.
ام سلمه در روايتى كه درباره ى عروسى حضرت فاطمه عليهاالسلام است مى گويد: «... آنگاه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم دختر خود، فاطمه عليهاالسلام و همچنين على عليه السلام را پيش خود خواند و دست على عليه السلام را در دست راست و دست فاطمه عليهاالسلام را در دست چپ گرفت و به سينه ى خود گذارد و ميان دو چشم آن دو را بوسه زد. آن گاه به على عليه السلام فرمود: على جان! خوب همسرى دارى و به فاطمه عليهاالسلام فرمود اى فاطمه! تو هم خوب همسرى دارى. سپس از جاى برخاسته و پيشاييش آن دو راه افتاد تا اين كه آن دو را به خانه اى كه از پيش براى آن ها ساخته بود، وارد كرد.
سپس هنگام خروج از خانه، در حالى كه دستگيره ى در را گرفته بود، فرمود:
«طهّر كما اللَّه و طهّر نسلكم...» خداوند شما و نسلتان را پاك گرداند.» [ مناقب خوارزمى، ص 247. ]
راهى به بيرون جز از مسجد نداشت
از ديگر ويژگى هاى اين خانه اين بود كه هيچ گونه راهى به بيرون جز از طريق مسجد نداشت. بدون شك در اين كار عنايتى بود. شايد راز اين عمل براى مسلمانان آشكار نگرديد.
سيد محمد باقر نجفى مى نويسد: «همگى مورّخان اذعان دارند كه خانه ى على در ديگرى جز آنچه كه به سوى مسجد بازمى شد، نداشت.» [ مدينه شناسى، ص 119 و فرات كوفى، ص 125. ]
خانه ى رفيع و پر نور
از ديگر ويژگى هاى اين خانه اين است كه همانند ديگر مساجد و خانه هاى پيامبران، از نورانيّت و جلال و شكوه خاصّى برخوردار و از خانه هايى بود كه قرآن مجيد درباره ى آنها فرمود:
(فى بيوت اذن اللَّه ان ترفع و يذكر فيها اسمه) [ سوره نور، آيه 36. ] : «در خانه هايى كه خدا رخصت داده كه (قدر و منزلت) آنها رفعت يابد و نامش در آن ها ياد شود.» در روايتى كه در ذيل آيه ى فوق آمده است، انس از بريده نقل مى كند:
«هنگامى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم اين آيه را تلاوت مى كرد، مردى از جاى برخاست و گفت: مقصود از اين خانه ها كدام خانه هاست؟ پيامبر فرمود: خانه هاى پيامبران. ابوبكر گفت: يا رسول اللَّه! هذا البيت منها و أشار إلى بيت على و فاطمه عليهاالسلام. قال نعم و أفضلها: در حالى كه با دست خود به خانه على و فاطمه عليهاالسلام اشاره مى كرد گفت: آيا اين خانه از جمله آن خانه ها است؟ حضرت فرمود: آرى. بلكه أفضل از همه ى آن ها است.» [ سفينة البحار، ج 1، ص 114 و مجمع البحرين، ص 138. ]
محل نماز و عبادت پيامبر
خانه ى فاطمه عليهاالسلام استراحت گاه موقت پيامبر صلى اللَّه عليه و اله و سلم هنگام ديدار از يگانه گهرش بوده، جاى جاى اين خانه قدمگاه، محل نشستن، محل نماز و عبادت و سجده گاه وجود مقدس نبى اكرم بود.
حضرت على عليه السلام فرمود: «روزى پيامبر صلى اللَّه عليه و اله و سلم به ديدار ما آمد، ما نيز حريره اى [ غذايى است كه با آرد و شير يا روغن مى پزند. فرهنگ جديد، ص 91. ] برايش آماده كرديم و امّ ايمن هم ظرفى از ماست، كره و مقدارى خرما به ما هديه كرد. پيامبر صلى اللَّه عليه و اله و سلم از جاى برخاست، وضو ساخت، به سوى قبله ايستاد و مدّتى دعا كرد. آن گاه با چشمانى پر از اشك، سر به سجده گذارد.
هيبت و عظمت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم مانع شد كه علت گريه اش را بپرسيم. فرزندم حسن، از جاى جست و گفت: پدر جان! كارهايى را ديدم انجام دادى كه پيش از اين انجام نداده بودى. پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: فرزندم من امروز با ديدن شما آن قدر خوشحال شدم كه پيش از اين، چنين شادمانى به من دست نداده بود. اينك جبرئيل آمد و به من خبر داد كه همه ى شما كشته خواهيد شد و محل دفن شما هم دور از يكديگر خواهد بود.
با شنيدن اين خبر براى شما دعا كردم.
امام حسين عليه السلام عرض كرد: يا رسول خدا! با اين وصف كه قبرهاى ما از هم جدا مى باشد، پس چه كسى به زيارت قبور ما مى آيد؟ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: گروهى از امّتم كه كمك وصله ى مرا دوست مى دارند. پس در روز قيامت به زيارت اين دسته خواهم رفت و بازوانشان را گرفته و آن ها را از گرفتارى ها و سختى هاى روز قيامت نجات خواهم داد.» [ بشارة المصطفى، ص 195، عوالم العلوم و المعارف، ج 7، ص 123 و كامل الزيارة، ص 58. ]
زادگاه امام حسن و امام حسين
ترديدى نيست كه زادگاه امام حسن، امام حسين، زينب كبرى و ام كلثوم: در اين خانه است اما نسبت به ساير امامان: بعيد به نظر مى رسد كه زادگاهشان در خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام بوده باشد، زيرا در زمان عبدالملك بن مروان كه حسن بن حسن عليهماالسلام در آن جا سكونت داشت، او را از خانه ى حضرت فاطمه عليهماالسلام بيرون نمودند و خانه را به بهانه ى توسعه مسجد پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم، ويران كردند. [ سيفنة البحار ج 1، ص 115. ] همچنين بعيد است كه امام زين العابدين عليه السلام هم در آن جا ديده به جهان گشوده باشد، زيرا آن حضرت در سال (38 ه. ق) به دنيا آمد و پدرش امام حسين عليه السلام، در آن سال همراه حضرت على عليه السلام در كوفه بود. بنابراين به نظر مى رسد كه امام سجاد عليه السلام در كوفه به دنيا آمده باشد اما چنين سخنى را كسى نگفته است.
بنابراين احتمال ها كه حضرت امام سجاد عليه السلام در سال (34، 35 يا 36 ه ق.) به دنيا آمده باشد، مى توان گفت حضرت در مدينه به دنيا آمده اما باز هم بعيد است كه در خانه ى حضرت فاطمه عليه السلام بوده باشد، زيرا امام حسين عليه السلام در آن وقت در خانه ى حضرت فاطمه زندگى نمى كرد.
محل رفت و آمد فرشتگان
امام باقر عليه السلام فرمود: «خانه ى على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام بخشى از حجره ى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم است و سقف آن خانه، عرش پروردگار مى باشد. محل فرود وحى و رفت و آمد فرشتگانى است كه هر صبح و شام و هر ساعت و لحظه، با آوردن پيام در حال آمد و شد هستند. آن جا خانه اى است كه هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن پايانى ندارد. گروهى فرود مى آيند و گروه ديگر بالا مى روند. پروردگار عالميان پرده را از آسمان ها براى حضرت ابراهيم عليه السلام كنار زد و به نور باصره اش قوت بخشيد، تا نگاهش به عرض افتاد. همچنين خداوند به ديد چشم محمد، على، فاطمه، حسن، حسين، قدرت بيش ترى داد، و آن ها عرش پروردگار را از خانه هاى خود مى ديدند و هرگز سقفى براى خانه هايشان جز عرش پروردگار نمى ديدند... [ سيفنة البحار ج 1، ص 115. ] آرى بسيارى از آيات الهى به وسيله، امين وحى در همين خانه بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم نازل گشت. جريان حديث كسا و آمدن جبرئيل نيز در همين خانه بود. [ سند حديث شريف كساء، ص 6. ]
سلام پيامبر بر اهل خانه
پس از آن كه آيه ى (و أمر اهلك بالصّلاة و اصطبر عليها) [ سوره طه، آيه 132. ] بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم نازل گشت، آن حضرت چهل روز [ امالى طوسى. ص 251. ] شش ماه، [ سير اعلام النبلاء، ج 2، ص 434. ] هشت ماه [ بحار الانوار، ج 43، ص 53. ] يا نه ماه [ ينابيع المودّة، ص 174 و مناقب خوارزمى، ص 23. ] در هر صبح و شام به سوى خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام مى رفت و دستگيره ى در خانه را مى گرفت و پس از سلام بر اهل آن خانه، به دستور آيه عمل مى نمود و مى فرمود: الصّلاة يرحمكم اللَّه [ امالى طوسى، ص 251. ] و سپس اين آيه را تلاوت مى فرمود: (اِنّما يريد اللَّه ليذهب عنكم الرّجس أهل البيت و يطهّركم تطهيرا.) [ بحار الانوار، ج 43، ص 53. ] ابوالحمراء مى گويد: «چهل روز پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم را ديدم كه هر روز صبح به طرف در خانه ى على و فاطمه عليهاالسلام مى آمد و دستگيره ى در را مى گرفت و مى فرمود: السّلام عليكم اهل البيت و رحمة اللَّه و بركاته. الصّلاة يرحمكم اللَّه. (اِنّما يريد اللَّه ليذهب عنكم الرّجس اهل البيت و يطهّركم تطهيرا» [ ينابيع المودة، ص 174. ] قندوزى حنفى پس از ذكر اين حديث مى گويد: «اين حديث از 300 نفر از صحابه و ياران پيامبر روايت شده است.» [ ينابيع المودة، ص 174. ]
بسته شدن در خانه ها جز خانه فاطمه
ياران رسول خدا آن گاه كه مى بينند در خانه ى على عليه السلام و فاطمه عليه السلام به مسجد بازمى شود، هر يك از خانه ى خود درى به مسجد بازمى كنند. ديرى نگذشت كه فرمان رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و فاطمه آمد كه تمام درها بايد بسته شود جز در خانه ى على عليه السلام. موج اعتراض بالا گرفت امّا پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم قاطعانه بر موضوع پافشارى كرد و تمام درها، حتى پنجره ها را، جز در خانه ى على عليه السلام بست.
زيد بن ارقم مى گويد: «برخى از ياران از حضرت خواستند كه اجازه دهد، درها همچنان بازبماند. پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم از جاى برخاست و پس از حمد و ثناى الهى فرمود:
به من دستور داده شد كه تمام درها، جز در خانه ى على عليه السلام را ببندم. حال مى بينم كه برخى از شما سخن گفته ايد اما اين را بدانيد كه سوگند به خدا! اين من نبودم كه در خانه اى را بسته يا بازكرده باشم، بلكه دستورى بود كه من از آن پيروى كردم.» [ ذخائر العقبى، ص 77. ] حديث ياد شده از احاديث مسلم شيعه و سنى است و تاكنون كسى بر صحت آن اشكال نگرفته جز ابن الجوزى كه آن را در رديف احاديث موضوعه و ساخته ى رافضى ها خوانده است «ابن حجر عسقلانى» در كتاب «فتح البارى در شرح صحيح بخارى» در رد گفته ى ابن الجوزى اظهار مى دارد:
«أخطأ فى ذلك شنيعاً فانّه سلك فى ذلك رد الأحاديث الصّحيحة بتوهّمه المعارضة؛ وى خطاى زشتى را در اين كتاب مرتكب شده است، زيرا به بهانه ى تعارض، بسيارى از احاديث صحيح را رد كرده است.» [ مدينه شناسى، ص 117. ]
احترام ويژه امامان
گرچه در زمان معصومين عليهاالسلام به ويژه از اواخر زمان امام سجاد عليه السلام به بعد، خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام را به بهانه ى توسعه مسجد ويران كردند، امّا جايگاه خانه معلوم و مشخص بود و مردم بدون هيچ تقيّه اى، نسبت به خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام احترام ويژه اى قائل بودند.
امام جواد عليه السلام هر روز مقارن اذان ظهر، نخست به زيارت رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم مى رفت، سپس به طرف خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام مى رفت و كفش هاى خود را بيرون مى آورد و وارد خانه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام مى گشت و در آن جا نماز مى گذارد. [ سفينة البحار، ج 2، ص 375. ]
نگاهى ديگر
نگاه ديگرى كه به اين خانه مى افكنيم، حيرتمان بيشتر مى شود. چرا كه در اين خانه هرگز از زخارف دنيا و تجمل گرايى چيزى يافت نمى شود، خانه اى بسيار ساده، نه فرش قابل ذكرى دارد و نه وسائل گران قيمت. اشتباه نشود، خيال نكنيد كه حضرت على عليه السلام فقير بود و تهى دست، آورده اند كه از دسترنج خود هزار بنده را آزاد كرد، بلكه اين خانواده نمى خواستند غير از زندگى زاهدانه راه ديگرى را در پيش گيرند، بدين جهت آنچه داشتند يا وقف فقرا و تهيدستان مى كردند يا به ديگران مى دادند و خود در نهايت ساده زيستى زندگى مى كردند. [ سفينة البحار، ج 2، ص 54. ] اينك نيم نگاهى به وسائل اين خانه- كه در حقيقت همان جهيزيه ى حضرت فاطمه عليهاالسلام بود و در آن چند سال هيچ به آن اضافه نگشته بود- خواهيم داشت.
در اين خانه علاوه بر چوبى كه حضرت على عليه السلام به دو طرف اطاق جهت آويزان كردن لباس نصب كرده بود، يك پوست گوسفند كه در كف اطاق انداخته، يك بالش كه داخلش را از ليف خرما پر كرده بود چيز ديگرى جز جهيزيه ى حضرت فاطمه عليها السلام نبود. (كه صورت جهيزيه پيش از اين، در بحث مراسم ازدواج از نظرتان گذشت)
سرنوشت خانه ى فاطمه
متأسفانه، اين خانه و ساكنانش پس از رحلت پيامبر اسلام صلى اللَّه عليه و آله و سلم مورد بى مهرى امت قرار گرفت و دست خوش حوادث ناگوارى شد.
خانه اى كه در و ديوارش بوى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم از آن به مشام مى رسيد و زمين و محرابش يادآور سجده هاى طولانى يگانه يادگار پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و اله و سلم بود نه تنها فقط در آن خانه را بستند و بر خلاف سفارش آن حضرت مردم را از فيض بركات آن خانه و اهلش محروم ساختند، بلكه براى بيعت گرفتن از على عليه السلام مورد هجوم ناجوانمردانه عده اى كينه توز و فرصت طلب قرار گرفت و سرانجام در زمان عبدالملك بن مروان، به بهانه ى توسعه مسجد، ساكنان آن را بيرون كردند و خانه را ويران ساختند.
تعجب اين جا است كه آن ها با مشاهده آن همه عطوفت و مهروزى ها و احترام فوق العاده پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم نسبت به اهل بيت خود به ويژه نسبت به فاطمه عليهاالسلام چگونه مردان كينه توز و فرصت طلب را جهت بيعت گرفتن از على عليه السلام روانه خانه ى فاطمه عليهاالسلام ساختند. آنان مگر حضرت فاطمه عليهاالسلام را نمى شناختند كه با بردن آتش [ العقد الفريد، ج 5، ص 13 و الامامة و السياسة، ص 20. ] هم در خانه را سوزاندند [ اثبات الوصية، ص 124. ] و شكستند [ تفسير عياشى، ج 2، ص 67. ] ، هم پهلو [ اثبات الوصية، ص 124. ] و حرمت صاحب خانه را. [ بحار الانوار، ج 53، ص 14. ] در اين خانه كه آن را هاله اى از غم و مظلوميت فراگرفته، دو قبر مجهول و گمشده و يك محراب قرار دارد. قبر اوّل، قبر محسن پنجمين فرزند حضرت على و فاطمه عليهاالسلام است و گويا در پاى در خانه دفن گرديد. قبر دوم احتمالاً قبر فاطمه عليهاالسلام و يك محراب كه براى همگان قابل رؤيت است و روزى اين محراب محل نماز، سجده و دعاى حضرت فاطمه عليهاالسلام زهرا عليهاالسلام بود.
جاى بسى تعجب است كه آن خانه اى كه در زمان عبدالملك بن مروان به بهانه ى توسعه مسجد پيامبر خراب مى شود، امروزه در محاصره ى نرده هاى آهنين قرار گرفته است.
چند نمونه سوال:
1- موقعیت خانه حضرت فاطمه (س) و مساحت تقریبی آن چقدر بوده است ؟
2- خانه حضرت فاطمه (س) توسط چه کسی ساخته شده بود ؟
3- علت گریه پیامبر (ص) در خانه حضرت فاطمه (س) چه بود ؟
4- امتیازات و ویژگیهای معنوی خانه حضرت فاطمه (س) چه چیزهایی است ؟
5- در زمان کدام خلیفه خانه حضرت فاطمه (س) به بهانه توسعه مسجد تخریب گردید ؟
